آشنایی با بیماری آدیسون و علائم آن

بیماری آدیسون چیست؟

آدیسون یکی از بیماری‌های غده فوق کلیه است که علل مختلفی دارد.در این بیماری به علل مختلفی سطح هورمون‌های این غده کاهش پیدا می‌کند.در بیماری آدیسون به دلایل مختلفی غده فوق کلیه به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند، در نتیجه بیماری بروز پیدا می‌کند. به همین دلیل به این بیماری “نارسایی غده فوق کلیه” نیز گفته می‌شود.

غده فوق کلیه یک غده درون‌ریز بسیار کوچک است که در قسمت فوقانی هر کدام از کلیه‌ها قرار دارد. غدد فوق کلیه، به دو بخش داخلی (مدولا) و خارجی (کورتکس) تقسیم می‌شوند. بخش خارجی این غده، دسته‌ای از هورمون‌ها به نام کورتیکواستروئیدها را می‌سازند و به داخل خون ترشح می‌کنند. کورتیکواستروئیدها شامل گلوکوکورتیکوئیدها، مینرالوکورتیکوئیدها و هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن‌ها) هستند.

گلوکوکورتیکوئیدها: به عنوان مثال کورتیزول یکی از انواع گلوکوکورتیکوئیدهاست که مواد غذایی مصرف شده توسط فرد را به انرژی تبدیل می‌کند و در اختیار بدن می‌گذارد. ترشح این هورمون اغلب در شرایط استرس و تنش‌زا افزایش پیدا می‌کند و موجب کاهش سطح اضطراب در فرد می‌شود.

مینرالوکورتیکوئیدها: آلدوسترون مثالی از مینرالوکورتیکوئیدهاست. آلدسترون موجب حفظ تعادل الکترولیت‌هایی چون سدیم و پتاسیم در خون می‌شوند. به این شکل این هورمون نقش مهمی در کنترل فشار خون و آب بدن دارد.

آندروژن‌ها: این هورمون‌ها در واقع هورمون‌های جنسی مردانه است که موجب افزایش میل جنسی در مردان می‌شود. آندروژن‌ها همچنین موجب افزایش حجم توده عضلانی در مردان و نیز در زنان می‌شود.

انواع بیماری آدیسون

همان طور که گفتیم آدیسون بیماری نارسایی غده فوق کلیه نیز نامیده می‌شود. در این بیماری میزان تولید هورمون آلدسترون و کورتیزول کاهش پیدا می‌کند و همه علائم بیماری نیز از همین فیزیوپاتولوژی ناشی می‌شود. آدیسون به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در صورتی که کاهش تولید هورمون‌های این غده به دلیل وجود نقص درون خود غده فوق کلیه ایجاد شود نارسایی اولیه غده فوق کلیه نامیده می‌شود. در صورتی که تولید هورمون‌های این غده به علت وجود مشکلی در سایر بخش‌های بدن، کاهش پیدا کند و خود غده مشکل خاصی نداشته باشد نارسایی ثانویه غده فوق کلیه نامیده می‌شود.

نارسایی اولیه غده فوق کلیه

این نوع از بیماری آدیسون زمانی که کورتکس غده فوق کلیه به هر دلیلی دچار اشکال شود، بروز پیدا می‌کند. یکی از دلایل اصلی نارسایی اولیه غده فوق کلیه بیماری‌های خود ایمنی بدن هستند. این بیماری‌ها به علل ناشناخته‌ای در فرد بروز پیدا می‌کنند. در این حالت سیستم ایمنی فرد دچار مشکل می‌شود درنتیجه سلول‌های خودی را از بیگانه تشخیص نمی‌دهد و به آنها حمله کرده و آنها را از بین می‌برد.

بیماری سل، عفونت‌های مربوط به این غده، ایدز، متاستاز‌های سرطانی و وقوع خونریزی در این غده از دیگر عواملی هستند که سبب بروز نارسایی اولیه غده فوق کلیه می‌شوند. البته در اغلب شرایطی که ذکر شد سیستم ایمنی فرد دچار اختلال شده است. ولی شرایط در بیماری‌های خودایمنی با این شرایط متفاوت است و بیماری‌های خودایمنی به عنوان یک ریسک فاکتور مستقل شناخته می‌شوند.

نارسایی ثانویه غده فوق کلیه

در این حالت به علت وجود مشکل در بخش دیگری از بدن، ترشحات غده فوق کلیه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در ادامه به بیماری‌ها و شرایط پاتولوژیکی که می‌توانند چنین شرایطی را برای فرد ایجاد کنند، اشاره خواهیم کرد.

یکی از علل شایع نارسایی ثانویه غده فوق کلیه بیماری‌های مربوط به غده هیپوفیز است. هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک از غده هیپوفیز ترشح می‌شود که ترشحات غده فوق کلیه را کنترل می‌کند. این هورمون به نوعی محرک غده فوق کلیه نسبت به تولید و ترشح هورمون‌های مربوط به خود است. بنابراین در صورتی که در غده هیپوفیز به هر دلیلی نقصی وجود داشته باشد (همچون تخریب سلول‌ها یا فشار تومور و …) که موجب کاهش تولید و ترشح هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک شود، می‌تواند موجب بروز نارسایی ثانویه غده فوق کلیه شود. به این ترتیب بیماری آدیسون بروز پیدا می‌کند.

اختلال در غده هیپوفیز تنها علت بروز آدیسون ثانویه نیست بلکه این اختلال در موارد دیگری نیز مشاهده شده است. برای مثال افرادی که به هر دلیلی به صورت طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید استفاده می‌کنند، ممکن است بعد از مدتی مبتلا به آدیسون شوند. این رخداد در بیماران آسمی و نیز بیمارانی که مبتلا به بیماری‌های روماتولوژیکی همچون آرتریت روماتوئید و… هستند بسیار دیده می‌شود. همچنین این عارضه در افرادی که به صورت طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید استفاده می‌کنند، ولی به صورت ناگهانی و سرخود دارو را قطع می‌کنند، به مراتب دیده می‌شود.

علائم و نشانه‌های مربوط به بیماری آدیسون

علائم و نشانه‌های مربوط به بیماری آدیسون اغلب با سرعت آرامی پیشرفت می‌کنند. یعنی به طور کلی این بیماری سیر کندی دارد. ممکن است ماه‌ها یا چند سال طول بکشد تا علائم بیماری برای فرد آزاردهنده شود.

ضعف عضلانی و خستگی زودرس و همیشگی همین طور کاهش وزن و کاهش اشتها از جمله علائم همه بیماری‌های مزمن هستند که در این بیماری نیز دیده می‌شوند.

یکی از ویژگی‌های مشخص‌تری که در آدیسون دیده می‌شود این است که رنگدانه‌های پوست افزایش پیدا می‌کنند و در نتیجه پوست نسبت به قبل تیره‌تر می‌شود و علاوه بر آن پوست حالتی تکه تکه به خود می‌گیرد.

از آنجایی که هورمون‌های غده آدرنال نقش مهمی در سیستم عصبی دارند، یکی از علائم دیررس این بیماری بروز افسردگی و پایین آمدن آستانه تحمل (تحمل‌ناپذیری و تحریک‌پذیری) در این افراد است.

گفتیم که یکی از نقش‌های هورمون آلدسترون تنظیم سطح خونی سدیم و پتاسیم است. با کاهش ترشح این هورمون تعادل این الکترولیت‌ها به هم می‌خورد در نتیجه فرد ناخودآگاه تمایل زیادی نسبت به خوردن نمک پیدا می‌کند. علاوه بر این از آنجا که این الکترولیت‌ها جذب یا دفع آب را نیز تنظیم می‌کنند، با به هم خوردن تعادل آنها به طور کلی تعادل آب و الکترولیتی خون به هم می‌ریزد در نتیجه این موضوع فشار خون فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین این افردا همیشه احساس سرما می‌کنند.

هایپوگلایسمی (کاهش قند خون)، علائم گوارشی همچون اسهال و استفراغ، دردهای عضلانی اسکلتی و دردهای مفصلی از دیگر عوارض و علائم مربوط به این بیماری هستند که در طول زمان بروز پیدا می‌کنند.

سیر بیماری آدیسون بسیار کند و تدریجی است منتها بعضی مواقع ممکن است که نشانه‌ها و علائم بیماری به یکباره در فردی بروز پیدا کند که به این حالت نارسایی حاد غده فوق کلیه گفته می‌شود. برای مثال کاهش فشار خون به صورت ناگهانی که ممکن است باعث غش کردن فرد شود. به طور کلی در این حالت همان علائم قبلی که برای آدیسون ذکر کردیم رخ می‌دهد ولی شدت علائم بسیار بیشتر است و علاوه بر آن ناگهانی و حاد هستند.

درد در ناحیه پایین کمری، شکم و پاها به گونه‌ای که تحمل آن برای فرد غیرممکن می‌شود. عوارض و علائم گوارشی همچون اسهال و استفراغ با شدت زیادی ایجاد می‌شوند به گونه‌ای که بدن به علت از دست دادن آب و الکترولیت‌های زیادی از این طریق، ممکن است وارد شوک شود یا حداقل بدن دچار کم‌آبی گردد.

همان طور که گفتیم آلدسترون موجب جذب سدیم و دفع پتاسیم می‌شود که با کاهش یافتن سطح آن، پتاسیم دفع نشده و در داخل خون انباشته می‌شوند که عواقب خاص خود را دارند. برای مثال ممکن است اختلالاتی در ریتم قلب ایجاد کنند و موجب آریتمی شوند. هر زمان که متوجه علائم ذکر شده در خود شدید (چه در سطح حاد و چه در سطح مزمن) یا احساس کردید که مدتی است احساس گیجی و حواس‌پرتی دارید بهتر است به پزشک مراجعه کنید و مشکل را با وی مطرح کنید.

آزمایشات لازم برای تشخیص بیماری آدیسون

• آزمایش خون: برای اندازه گیری مقدار آنتی بادی‌ها، سدیم، پتاسیم، کورتیزول و ACTH
• آزمایش تحریک ACTH: مقدار هورمون کورتیزول را قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی اندازه می‌گیرند. ACTH باعث ساخته شدن کورتیزول در غده فوق کلیه می‌شود. اگر در این آزمایش، مقدار کورتیزول کم بود یا وجود نداشت، نشان می دهد غده فوق کلیه آسیب دیده است.
• آزمایش وابسته به انسولین: اگر پزشک شک کند که آیا غده هیپوفیز، موجب نارسایی غده فوق کلیه شده است یا نه، این آزمایش را درخواست می‌کند. انسولین را تزریق می‌کند و در فواصل مختلف، قند خون و کورتیزول را اندازه گیری می‌کند. در افراد سالم، مقدار قند کم و مقدار کورتیزول زیاد می‌شود.
• سی تی اسن شکم: برای نشان دادن اندازه غده فوق کلیه و دیگر مشکلات غیر عادی که ممکن است موجب نارسایی غده فوق کلیه گردند.
• MRI غده هیپوفیز: برای نشان دادن علت نارسایی غده فوق کلیه.

روش های درمان آدیسون

درمان اصلی این بیماری از طریق هورمون تراپی صورت می‌گیرد. در واقع برای کاهش علائم مربوط به بیماری یا از بین بردن آنها باید سطح هورمون‌های غده فوق کلیه را به سطح طبیعی و قبلی خود بازگردانیم که این کار از طریق هورمون‌تراپی و اغلب از طریق مصرف قرص توسط بیمار انجام می‌شود. در ادامه این داروها را شرح خواهیم داد.

کورتیکواستروئید خوراکی: گفتیم که این دسته هورمون‌ها توسط غده فوق کلیه ترشح می‌شوند که نقص در این غده موجب بروز علائم آدیسون می‌شود. داروهای خوراکی همچون هیدروکورتیزون، پردنیزون و یا استات کورتیزون در این دسته قرار می‌گیرند که برای بیمار تجویز می‌شود. زمانی که علائم بیمار خیلی شدید باشد و به صورت حاد بروز پیدا کنند (مخصوصا استفراغ‌های شدید) بهتر است از کورتیکواستروئید تزریقی برای بیمار استفاده کنیم. پس از آن که شرایط بیمار ثبات پیدا کرد می‌توان داروهای تزریقی را تبدیل به فرم خوراکی کرد.

دهیدرواپی اندروسترون: نوعی آندروژن است که اغلب در خانم‌ها به دلیل کمبود سطح هورمون‌های آندروژن به دنبال آدیسون تجویز می‌شود. این داروها اغلب میل جنسی را در خانم‌ها افزایش می‌دهد.

مصرف نمک: در بیمارانی که مبتلا به آدیسون هستند به دلیل نقصی که در ترشح هورمون آلدسترون دارند، تعادل الکترولیت‌ها به هم می‌خورد. در واقع در این افراد تجمع پتاسیم در خون و دفع بیش از حد سدیم داریم. به همین دلیل این افراد دچار هایپوناترمی (کاهش سطح سدیم خون) می‌شوند. هایپوناترمی خود شرایط نامساعدی را در بدن ایجاد می‌کند مثلا موجب آریتمی قلبی می‌شود. بنابراین به این افراد توصیه می‌شود که برای جلوگیری از عواقب و عوارض هیپوناترمی نمک زیادی مصرف کنند. در زمان‌هایی که تعریق افزایش پیدا می‌کند، مثلا در هنگام ورزش کردن یا در فصل‌های گرم سال توصیه می‌شود که این افراد از نمک بیشتری استفاده کنند.

علاوه بر این در افرادی که مبتلا به بیماری آدیسون هستند توصیه می‌شود که در زمان‌هایی که تحت استرس ماژور قرار می‌گیرند نیز از نمک بیشتری استفاده کنند، مثلا زمانی که فرد مبتلا به عفونت می‌شود یا قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرد یا تحت جراحی قرار گرفته است.

همچنین این افراد باید هر زمان که دچار مشکلات گوارشی مانند اسهال و استفراغ شدند نمک بیشتری استفاده کنند. حتی ممکن است این عوارض ربطی به بیماری آنها نداشته باشد و صرفا یک مسمومیت غذایی باشد. ولی به این دلیل که در فرد هایپوکالمی رخ می‌دهد و در واقع فرد آب و الکترولیت‌های موجود در خونش را به دنبال اسهال و استفراغ از دست می‌دهد، باید حواسش به مصرف بیشتر نمک باشد تا وارد شوک نشود.

در نهایت ذکر این نکته ضروری است که افرادی که مبتلا به این بیماری هستند باید همواره تحت نظر پزشک باشند و از دستورات پزشک به طور کامل پیروی کنند. این افراد باید همیشه قرص‌ها و داروهایشان را به همراه داشته باشند. همچنین این افراد باید در زمان انجام کارهای درمانی همچون جراحی دندان یا سایر عمل‌های جراحی، حتما بیماری‌شان را با پزشک مطرح کنند.

یک خطر جدی که بیماران مبتلا به آدیسون را به شدت تهدید می‌کند، بحران آدیسون است. در این وضعیت به علت افت شدید سطح هورمون‌های غده فوق کلیه، علائم شدیدی بروز پیدا می‌کند. برای مثال مریض دچار هایپوتنشن (افت شدید فشار خون) و هایپوگلایسمی (افت شدید قند خون) می‌شود. همچنین پتاسیم داخل خون تجمع پیدا می‌کند که همه این موارد می‌تواند برای فرد بسیار خطرناک باشند. در صورتی که این شرایط برای فرد به وجود بیاید باید فورا تحت درمان قرار بگیرد. درمان آن شامل تزریق داخل وریدی (IV) هیدروکورتیزون، تزریق محلول سالین و شکر (دکستروز) است که باید حتما در یک مرکز درمانی انجام شود.

بهتر است بیماران مبتلا به آدیسون

• در جیب و یا کیف خود، یک نوشته مبنی بر اینکه بیماری آدیسون دارند، را داشته باشند.
• داروها را در دسترس خود قرار دهند. یک روز مصرف نکردن دارو، ممکن است خطرناک باشد. بهتر است مقدار کمی از داروهای خود را در محل کار و کیف مسافرتی داشته باشند.
• با پزشک خود مرتبا در ارتباط باشند.

بیشتر بخوانید:

تقویت غدد فوق کلیه برای حفظ سلامتی

همه ی آنچه که باید در مورد ترشح هورمون آدرنالین(اپی‌نفرین) بدانید!

سندرم کوشینگ -آیا بیماری کوشینگ کشنده است؟

علت بالا و پایین بودن Alds در آزمایش ادرار