بررسی قانونی شرایط جلب متهم و محکوم

حکم جلب چیست؟ | شرایط جلب متهم و محکوم چیست؟

بی شک جلب یکی از متداول ترین دستورات مراجع قضائی در جریان دعاوی مختلف حقوقی و کیفری می باشد؛ این اقدام قانونی دارای شرایط و نکات خاصی در صدور حکم و اجرا است.

جلب چیست؟

حکم جلب یا قرار جلب یا دستور جلب یکی از اقدامات تاثیر گذار قانونی است که در دعاوی حقوقی و کیفری قابل صدور می باشد؛ اما معنای متفاوتی در هر یک از آن ها دارد. حکم به رای دادگاه در دعاوی حقوقی اطلاق می شود ولی دستور جلب اینطور نیست و تنها دستور تلقی می شود؛ قرار نیز به دستور قاضی در جریان دعاوی کیفری مربوط می شود که دارای دو حالت مختلف است:

• در حالت مجبور کردن فرد به اجرای حکم صادر شده توسط قاضی
• در حالت اتهام و عدم اثبات متهم بودن فرد و برای رسیدگی و تحقیق بیشتر

چگونگی صدور حکم جلب در دعاوی حقوقی

صدور حکم جلب در دعاوی حقوقی معمولا در رابطه با موضوعاتی است که در آن ها مسائل مالی و طلبکار وجود دارد. اگر یک شخصی از کسی دیگر مالی طلب داشته باشد، قاضی پرونده به درخواست محکوم له ممکن است حکم جلب برای فرد بدهکار صادر کند و در صورتیکه محکوم له خواستار جلب وی نباشد، حکم جلب نیز توسط قاضی صادر نخواهد شد؛ به عبارت دیگر تصمیم با محکوم له یا همان طلبکار است.

در رابطه با چگونگی صدور حکم جلب در دعاوی حقوقی سلسله مراحلی وجود دارد که در زیر به ترتیب ذکر شده است:

1. صدور رای حکم جلب بعد از تجدیدنظر و واخواهی توسط محکوم له.

2. ارسال برگه اجراییه به آدرس محل سکونت فرد محکوم و درخواست پرداخت محکوم به از او یا تسلیم مال منقول یا غیر منقولی که ارزش آن معادل با ارزش محکوم به باشد. در صورتیکه محکوم فاقد مالی با ارزشِ محکوم به باشد، باید به دادگاه مراجعه کرده و درخواست اعسار خود را ثبت نماید.

3. بعد از طی مراحل بالا و درصورتیکه هیچ یک از موارد گفته شده اجرا نشد، محکوم له می تواند با استعلام از اداره ثبت، بانک مرکزی یا راهور ناجا مال یا ملکی را از محکوم بیابد و اگر باز هم موفق نشد دادگاه حکم جلب او را صادر می کند.

4. بعد از صدور حکم جلب مامورین دادگاه می توانند محکوم را در آدرس که معرفی کرده بود، دستگیر نمایند. اگر آدرسی از محکوم ثبت نشده باشد یا طی دو یا سه ماه دسترسی به وی ممکن نباشد، محکوم له می تواند درخواست جلب سیار را در دادگاه به ثبت برساند.

5. در آخرین مرحله محکوم له با مراجعه با کلانتری محل زندگی محکوم یا هر محل دیگری که در آن رویت شده، امکان اجرای جلب را به دستور رئیس کلانتری و توسط یک مامور برای دستگیر کردن محکوم خواهد داشت.

در صورت پرداخت محکوم به توسط محکوم یا ثبت درخواست اعسار توسط او، حکم جلب منتفی یا فاقد اثر خواهد شد.

چگونگی صدور قرار جلب در دعاوی کیفری

صدور قرار جلب در دعاوی کیفری به دلیل اثبات اتهام نیست بلکه برای تحقیقات بیشتر یا سرپیچی و عدم مراجعه به دادسرا یا دادگاه توسط شخصی که از او شکایت شده، می باشد. در این گونه از دعاوی پس از ثبت شکایت توسط شاکی و برای انجام تحقیقات بیشتر احضاریه ای به محلِ معرفی شده متهم ارسال می شود. پس از ارسال احضاریه و عدم مراجعه متهم به دادسرا یا دادگاه یا عدم حضور در آن محل، قرار جلب برای او صادر خواهد شد.

نحوه اجرای جلب

اجرای حکم جلب به این صورت است که بعد از جلب و دستگیر شدنِ متهم، در دادسرا یا دادگاه حاضر می شود و در محضر مقام قضائی ادله و توضیحات خود را ارائه می دهد؛ در صورتیکه اتهام وی رفع شود، حکم جلب او نیز برداشته خواهد شد.

در دعاوی کیفری صدور قرار جلب علاوه بر اجرای رای نهایی در مرحله تحقیقات نیز ممکن است؛ بعد از صدور رایِ قطعیِ محکوم بودن شخص، دستور احضار مجرم به دادسرا یا دادگاه ارسال می شود و اگر به دادگاه مراجعه نکرد، دستور جلب صادر می شود که این دستور امکان دستگیری او توسط مراجعِ مرتبط را فراهم می کند تا برای بررسی در دادگاه حضور یابد.

شرایط جلب متهم چیست؟

جلب متهم در صورت وجود سه شرط اتفاق می افتد: 1) ابلاغ احضاریه به وی 2) عدم توجه به احضاریه و حاضر نشدن در دادگاه 3) عدم وجود عذر موجهی برای حاضر نشدن وی.

بنابر این سه شرط، بعد از ارسال احضاریه برای متهم و حاضر نشدن او دادیار یا بازپرس پرونده باید از ابلاغ درست احضاریه به متهم و از وجود یا عدم وجود دلیل و عذر موجه اطمینان حاصل کند؛ درصورتیکه عذر موجهی برای عدم حضور فرد متهم وجود نداشت، جلب او ضروری می شود. در زیر ماده 178 و 179 آیین دادرسی کیفری که در همین رابطه می باشد، ذکر شده است:

ماده 178 ق. آ. د. ک: متهم مکلف است در موعد مقرر حاضر شود و اگر نتواند باید عذر موجه خود را اعلام کند، جهات زیر عذر موجه محسوب می شود:

• نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به گونه ای که مانع از حضور شود.
• بیماری متهم و بیماری سخت والدین، همسر یا اولاد وی که مانع از حضور شود.
• همسر یا یکی از اقربا تا درجه سوم از طبقه دوم فوت شود.
• ابتلاء به حوادث مهم از قبیل بیماری های واگیردار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله که موجب عدم امکان تردد گردد.
• متهم در توقیف یا حبس باشد.
• سایر مواردی که عرفا به تشخیص بازپرس عذر موجه محسوب می شود.

تبصره: در سایر موارد متهم می تواند برای یک بار پیش از موعد تعیین شده، بازپرس را از علت عدم حضور خود مطلع سازد و موافقت وی را اخذ نماید که در این مورد بازپرس می تواند در صورت عدم تاخیر در تحقیقات تا سه روز مهلت را تمدید کند.

ماده 179 ق. آ. د. ک: متهمی که بدون عذر موجه حضور نیابد یا عذر موجه خود را اعلام نکند، به دستور بازپرس جلب می شود.

تبصره: در صورتی که احضاریه، ابلاغ قانونی شده باشد و بازپرس احتمال دهد که متهم از احضاریه مطلع نشده است، وی را فقط برای یک بار دیگر احضار می نماید.

شرایط جلب متهم بدون صدور احضاریه چیست؟

به موجب ماده 180 قانون آیین دادرسی کیفری در بعضی از جرایم خاص امکان جلب متهم بدون صدور احضاریه وجود دارد. در این ماده آمده: در موارد زیر بازپرس می تواند بدون آن که ابتدا احضاریه فرستاده باشد، دستور جلب متهم را صادر کند:

در مورد جرائمی که مجازات قانونی آن ها سلب حیات، قطع عضو و یا حبس ابد است.
هرگاه محل اقامت، محل کسب و یا شغل متهم معین نباشد و اقدامات بازپرس برای شناسایی وی به نتیجه نرسد.
در مورد جرائم تعزیری درجه پنج و بالاتر در صورتی که از اوضاع و احوال و قرائن موجود، بیم تبانی یا فرار یا مخفی شدن متهم برود.
در مورد اشخاصی که به جرائم سازمان یافته و جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی متهم باشند.

چگونگی نحوه جلب متهم

در ماده 181 قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده است: جلب متهم به موجب برگه جلب به عمل می آید. مضمون برگه جلب که حاوی مشخصات متهم و علت جلب است باید توسط بازپرس امضاء و به متهم ابلاغ شود. همچنین در ماده 182 همان قانون تصریح شده است: مامور جلب پس از ابلاغ برگه جلب، متهم را دعوت می کند که با او نزد بازپرس حاضر شود. چنانچه متهم امتناع کند، مامور او را جلب و تحت الحفظ نزد بازپرس حاضر می نماید و در صورت نیاز می تواند از سایر ماموران کمک بخواهد.

ماده 183 ق. آ. د. ک: جلب متهم به استثنای موارد ضروری باید در روز به عمل آید و در همان روز به وسیله بازپرس و یا قاضی کشیک تعیین تکلیف شود.

ماده 184 ق. آ. د. ک: در صورتی که متواری بودن متهم به نظر بازپرس محرز باشد، برگه جلب با تعیین مدت اعتبار در اختیار ضابطان دادگستری قرار می گیرد تا هر جا متهم را یافتند، جلب و نزد بازپرس حاضر کنند.

طبق تبصره 3 ماده 184 ق. آ. د. ک: در صورتی که متهم در منزل یا محل کار خود یا دیگری مخفی شده باشد، ضابطان باید حکم ورود به آن محل را از مقام قضائی اخذ کنند.

شرایط جلب محکوم چیست؟

صدور حکم جلب در رابطه با جرائم مالی طبق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ممکن است. در این ماده بیان شده است:

اگر استیفای محکوم به از طریق مذکور در این قانون ممکن نگردد، محکوم علیه به تقاضای محکوم له تا زمان اجرای حکم یا پذیرفته شدن ادعای اعسار او یا جلب رضایت محکوم له حبس می شود. چنانچه محکوم علیه تا سی روز پس از ابلاغ اجرائیه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خویش را اقامه کرده باشد حبس نمی شود، مگر اینکه دعوای اعسار مسترد یا به موجب حکم قطعی رد شود.

تبصره1: چنانچه محکوم علیه خارج از مهلت مقرر در این ماده، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خود را اقامه کند، هرگاه محکوم له آزادی وی را بدون اخذ تامین بپذیرد یا محکوم علیه به تشخیص دادگاه کفیل یا وثیقه معتبر و معادل محکوم به ارائه نماید، دادگاه با صدور قرار قبولی وثیقه یا کفیل تا روشن شدن وضعیت اعسار از حبس محکوم علیه خودداری و در صورت حبس، او را آزاد می کند.

در صورت ردّ دعوای اعسار به موجب حکم قطعی، به کفیل یا وثیقه گذار ابلاغ می شود که ظرف مهلت بیست روز پس از ابلاغ واقعی نسبت به تسلیم محکوم علیه اقدام کند. در صورت عدم تسلیم ظرف مهلت مذکور حسب مورد به دستور دادستان یا رئیس دادگاهی که حکم تحت نظر آن اجرا می شود نسبت به استیفای محکوم به و هزینه های اجرایی از محل وثیقه یا وجه الکفاله اقدام می شود.

حتماً بخوانید:

جلب متهم چگونه است و چه قوانینی دارد ؟

قرار جلب در دو حالت صادر می‌شود؛ گاهی قاضی دادگاه در روند اجرای حکم، برای مجبور کردن فرد به اجرای حکم، قرار جلب صادر می‌کند و گاهی نیز زمانی که هنوز…

در این مورد دستور دادگاه ظرف مهلت ده روز پس از ابلاغ واقعی قابل اعتراض در دادگاه تجدید نظر است. نحوه صدور قرارهای تامینی مزبور، مقررات اعتراض نسبت به دستور دادستان و سایر مقررات مربوط به این دستورها تابع قانون آیین دادرسی کیفری است.

تبصره2: مقررات راجع به تعویق و موانع اجرای مجازات حبس در خصوص کسانی که به استناد این ماده حبس می شوند نیز مجری است.

جلب سیار چیست؟

در رابطه با جلب سیار می توان گفت: به منظور رسیدگی به بعضی از پرونده های قضائی و برای انجام تحقیقات بیشتر یا اجرای حکم، قاضی حکم جلب صادر می کند؛ اگر دستور جلب توسط قاضی تنها به یک کلانتری ابلاغ شود، جلب عادی و در صورتیکه دستور جلب به تمامی کلانتری های حوزه مربوطه ارسال شود، جلب سیار می باشد.

این نوع از جلب بیشتر در مواردی که اشخاص مورد نظر محل اقامت مشخصی نداشته و قابل رویت نباشند، صادر می شود و به موجب آن ماموران تمامی کلانتری ها موظف به جلبِ شخصِ مورد نظر در صورت رویت خواهند بود.

انواع جلب

جلب در حقوق ایران دارای انواعی همچون: جلب عادی، جلب سیار، جلب حقوقی، جلب کیفری، جلب تقویتی و جلب ثالث می باشد. توضیحات هر یک از انواع جلب را در زیر مشاهده می کنید:

جلب عادی: ابلاغ دستور جلب متهم به یک نشانی مشخص یا یک شعبه از کلانتری محل رویت متهم.

جلب سیار: ابلاغ دستور جلب متهم به تمامی شعب کلانتری یا مراکز قضائی یک حوزه.

جلب حقوقی: طبق ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، در رابطه با دعاوی مالی این نوع از جلب علیه محکومین قابل صدور است.

جلب کیفری: برای انجام تحقیقات بیشتر توسط بازپرس یا قاضی مربوطه، در صورت امتناع متهم برای وی دستور جلب صادر شده و یا پس از اثبات جرمِ او دستور جلب صادر می شود.

جلب تقویتی: این نوع از جلب برای تکمیل ادله و موضوع درخواست یکی از طرفین دعاوی برای یک شخص ثالت حکم جلب صادر می شود، در جلب تقویتی این شخص ثالث حکم شاهد را داشته و حکمی نسبت به وی صادر نخواهد شد.

جلب ثالث: به موجب ماده 135 تا 140 قانون آیین دادرسی مدنی، هر یک از اصحاب دعوا می توانند تا پایان جلسه اول دادرسی در مرحله نخستین یا تجدید نظر با ذکر دلایل، شخص ثالثی را برای جلب معرفی کنند که حکم نهایی برای وی نیز موثر خواهد بود؛ زیرا او حکم اصحاب دعوی را خواهد داشت.

منبع : وکیل وند