پلی‌الکل‌ها یا الکل‌های قندی (Polyols) گروهی از ترکیبات شیمیایی هستند که از نظر ساختاری شبیه به قندها و در دسته‌بندی کربوهیدرات‌ها قرار می‌گیرند و به عنوان شیرین‌کننده‌های مصنوعی در محصولات غذایی استفاده می‌شوند. این ترکیبات به طور طبیعی در برخی میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند، اما می‌توانند به صورت مصنوعی نیز تولید شوند.
پلی‌الکل‌ها توسط بدن به طور کامل جذب نمی‌شوند، به همین دلیل اغلب در محصولات بدون قند برای افرادی که در حال کنترل سطح قند خون خود هستند، استفاده می‌شوند. از آنجا که پلی‌الکل‌ها به طور کامل در روده کوچک جذب نمی‌شوند، ممکن است دارای کالری کمتری نسبت به شکر معمولی باشند و باعث افزایش ناگهانی سطح قند خون نمی‌شوند.
رایج‌ترین پلی‌الکل‌ها شامل سوربیتول، زایلیتول، مالتیتول، مانیتول، اریتریتول، لاکتیتول و ایزومالت هستند. این مواد معمولاً به عنوان شیرین‌کننده در آدامس‌های بدون قند، شکلات‌های کم‌کالری، دسرهای یخ‌زده، محصولات نانوایی و سایر محصولات غذایی استفاده می‌شوند.
تاریخچه پلی‌الکل‌ها (Polyols)
اولین پلی‌الکل شناخته‌شده، سوربیتول بود که در سال 1872 از عصاره گیاه سرو (Rowan Berry) توسط شیمیدانان کشف شد. این کشف به نام گیاه سرو (Sorbus) نامگذاری شد و آغازگر تحقیقات گسترده‌تری در زمینه الکل‌های قندی و کاربردهای بالقوه آنها بود. در اوایل قرن بیستم، با پیشرفت‌های شیمیایی، تولید صنعتی پلی‌الکل‌ها مانند سوربیتول و مانیتول شروع شد. این ترکیبات به دلیل ویژگی‌های شیرین‌کنندگی و پایداری بالا، به ویژه در صنایع داروسازی برای تولید داروها و محصولات مراقبت از دهان و دندان کاربرد یافتند.
در دهه‌های 1960 و 1970، مصرف پلی‌الکل‌ها در صنعت غذا افزایش چشمگیری یافت، زیرا نگرانی‌های بیشتری درباره مضرات مصرف شکر به وجود آمد. زایلیتول به عنوان یک جایگزین شیرین‌کننده در آدامس‌ها و محصولات دندانپزشکی معرفی شد. اریتریتول که در دهه 1990 به بازار معرفی شد، به علت داشتن کالری نزدیک به صفر و تاثیر بسیار کم بر سطح قند خون، به خصوص برای رژیم‌های کتوژنیک و افراد مبتلا به دیابت، بسیار محبوب شد. در سالهای اخیر، استفاده از پلی‌الکل‌ها در محصولات غذایی، دارویی، و بهداشتی به میزان چشمگیری گسترش یافته است.
تفاوت قند و الکل قند در سلامت بدن چیست ؟
پلی‌الکل‌ها (Polyols) چگونه تولید می‌شوند؟
پلی‌الکل‌ها، از طریق فرآیندهای شیمیایی یا بیوتکنولوژیکی از قندهای ساده یا نشاسته تولید می‌شوند. روش‌های تولید ممکن است بسته به نوع پلی‌الکل متفاوت باشد، اما به‌طور کلی شامل مراحل زیر است:
رایج ترین روش تولید پلی‌الکل‌ها (Polyols) از طریق هیدروژناسیون قندها، احیای شیمیایی و تخمیر میکروبی است. در فرآیند هیدروژناسیون، قندهای ساده مانند گلوکز، مالتوز یا فروکتوز در حضور هیدروژن و کاتالیزورهای فلزی مانند نیکل یا رنیوم، تحت دما و فشار بالا به پلی‌الکل‌هایی مانند سوربیتول، مالتیتول و مانیتول تبدیل می‌شوند.
روش دیگر، احیای قندهاست که در آن قندهایی نظیر زایلوز، که از منابع طبیعی مانند همی‌سلولز موجود در چوب و گیاهان استخراج میشود، با استفاده از هیدروژن و کاتالیزورهای فلزی به زایلیتول تبدیل میشود. همچنین برخی پلی‌الکل‌ها از طریق تخمیر میکروبی تولید می‌شوند، که در این روش، میکروارگانیسم‌های خاصی مانند مخمرها یا قارچ‌ها قندها را در شرایط کنترل‌شده به پلی‌الکل‌هایی مثل اریتریتول تبدیل می‌کنند. پس از تولید، پلی‌الکل‌ها باید از طریق فرآیندهای خالص‌سازی مانند فیلتراسیون، تبخیر، کریستالیزاسیون و خشک‌کردن، به شکل نهایی و خالص خود درآیند تا در صنایع مختلف قابل استفاده باشند.
پلی‌الکل‌ها (Polyols) در برچسب مواد غذایی
در جدول حقایق تغذیه‌ای (Nutrition Facts)، پلی‌الکل‌ها معمولاً تحت عنوان Sugar Alcohol یا Polyols ذکر می‌شوند. بسته به مقررات غذایی هر کشور، میزان پلی‌الکل موجود در هر واحد مصرف (مثل یک عدد آدامس یا یک تکه شکلات) به صورت گرم (g) در جدول تغذیه نشان داده میشود. برخی از جداول تغذیه‌ای ممکن است نام خاص پلی‌الکل (مانند سوربیتول یا اریتریتول) را به صورت جداگانه نیز ذکر کنند.
تاثیر بر قند خون و افراد دیابتی
پلی‌الکل‌ها به طور کلی به آهستگی جذب می‌شوند و متابولیسم متفاوتی نسبت به قندهای ساده دارند. بیشتر پلی‌الکل‌ها (مثل سوربیتول، مالتیتول، و زایلیتول) تاثیر کمتری بر افزایش قند خون (گلوکز) دارند. شاخص گلیسمی (GI) آنها معمولاً پایین‌تر از قند معمولی (ساکاروز) است، که به معنی آن است که مصرف آنها به افزایش ناگهانی قند خون منجر نمی‌شود.
ساخارین چیست و چه کاربردهایی دارد؟
با این حال، میزان تاثیر پلی‌الکل‌ها بر قند خون می‌تواند متفاوت باشد:
اریتریتول تقریباً هیچ تاثیری بر قند خون و سطح انسولین ندارد، به این دلیل که جذب آن در دستگاه گوارش به مقدار کم انجام میشود و عمدتاً بدون تغییر از طریق ادرار دفع میشود.
زایلیتول و مانیتول شاخص گلیسمی پایینی دارند و معمولاً باعث افزایش خفیف تا متوسط قند خون می‌شوند.
مالتیتول نسبت به دیگر پلی‌الکل‌ها شاخص گلیسمی بالاتری دارد و ممکن است تا حدودی بر قند خون تأثیر بگذارد، به ویژه در افرادی که مقاومت به انسولین دارند.
بنابراین، برای افراد دیابتی، انتخاب نوع مناسب پلی‌الکل بسیار اهمیت دارد. بهترین گزینه‌ها معمولاً اریتریتول و زایلیتول هستند، زیرا تأثیرات آنها بر قند خون ناچیز است.
جدول مقایسه پلی‌الکل‌ها با سایر قندها
| ویژگی | پلی‌الکل‌ها (الکل‌های قندی) | قندهای معمولی (ساکارز، گلوکز، فروکتوز) |
|---|---|---|
| ساختار شیمیایی | الکل‌های قندی با گروه‌های هیدروکسیل متعدد | کربوهیدرات‌های ساده با ساختار حلقوی یا زنجیره‌ای |
| کالری (در هر گرم) | 2 تا 3 کالری (اریتریتول تقریباً صفر کالری دارد) | 4 کالری |
| شاخص گلیسمی (GI) | پایین تا متوسط - اریتریتول: 0 - زایلیتول: 7-13 - مالتیتول: 35 | بالا - گلوکز: 100 - ساکارز: 65 - فروکتوز: 20 |
| تأثیر بر قند خون | افزایش ناچیز یا کم | افزایش سریع و ناگهانی |
| جذب و متابولیسم | جذب ناقص در روده کوچک؛ بخشی به روده بزرگ می‌رسد | جذب سریع در روده کوچک |
| عوارض گوارشی | ممکن است در مصرف زیاد باعث نفخ، گاز و اسهال شود | معمولاً عوارض گوارشی ندارد (مگر در صورت عدم تحمل) |
| تأثیر بر سلامت دهان و دندان | برخی مانند زایلیتول خواص ضدباکتریایی دارند و از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کنند | ممکن است باعث پوسیدگی دندان شوند |
| مناسب برای دیابتی‌ها | بله، با توجه به تأثیر کم بر قند خون | خیر، باعث افزایش سریع قند خون می‌شوند |
| استفاده در رژیم‌های کتوژنیک | برخی مانند اریتریتول مناسب هستند | خیر، مصرف آنها کتوزیس را مختل می‌کند |
| طعم شیرینی | شیرینی مشابه شکر؛ ممکن است طعم خنکی داشته باشد | شیرینی طبیعی بدون پس‌مزه |
| کاربرد در صنایع غذایی | آدامس‌های بدون قند، شیرینی‌های کم‌کالری، شکلات‌های رژیمی | انواع محصولات غذایی و نوشیدنی‌ها |
| قابلیت تخمیر توسط باکتری‌ها | بله؛ ممکن است منجر به عوارض گوارشی شود | بله؛ می‌تواند به تولید اسید و پوسیدگی دندان منجر شود |
| اثرات بر وزن بدن | کمک به کنترل وزن به دلیل کالری کمتر | ممکن است به افزایش وزن منجر شود |
| هضم و جذب | هضم ناقص؛ جذب آهسته | هضم و جذب سریع |
| تأثیر بر انسولین | تحریک کم یا بدون تحریک انسولین | افزایش سطح انسولین |
| منبع طبیعی | برخی در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند | میوه‌ها، عسل، نیشکر، چغندرقند |
پلی‌الکل‌ها در مکمل های پروتئینی
پلی‌الکل‌ها (Polyols) به طور گسترده‌ای در مکمل‌های غذایی و محصولات پروتئین وی به عنوان شیرین‌کننده‌های کم‌کالری و جایگزین قند استفاده می‌شوند. پلی‌الکل‌هایی مانند سوربیتول، زایلیتول، و اریتریتول به دلیل شیرینی طبیعی و دارا بودن کالری کمتر نسبت به قندهای معمولی، در این محصولات جایگزین قندهای ساده می‌شوند. از آنجا که این ترکیبات به آرامی در بدن جذب می‌شوند، تأثیر کمتری بر سطح قند خون دارند و برای افرادی که به دنبال کنترل وزن یا مدیریت قند خون هستند، گزینه‌ای مناسب به شمار می‌روند.
همه چیز در مورد فواید و مضرات پودر پروتئین وی
در مکمل‌های پروتئینی مانند پروتئین وی، که بعنوان Zero Carb ارائه می شوند از پلی‌الکل‌ها بعنوان شیرین کننده استفاده می شود، باید توجه داشت که مصرف زیاد پلی‌الکل‌ها ممکن است در برخی افراد مشکلات گوارشی مانند نفخ یا اسهال ایجاد کند. به همین دلیل، معمولاً توصیه میشود میزان مصرف آنها کنترل‌شده باشد.
در رژیم‌های کتوژنیک، که هدف کاهش مصرف کربوهیدرات به میزان خیلی کم و حفظ وضعیت کتوزیس است، یعنی حالتی که بدن به جای گلوکز، از چربی به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده می‌کند. پلی‌الکل‌ها می‌توانند در این رژیم‌ها جایگزین مناسبی برای شیرینی‌ها باشند.
عوارض جانبی رایج پلی‌الکل‌ها
پلی‌الکل‌ها علی‌رغم مزایای خود به عنوان شیرین‌کننده‌های کم‌کالری و کم‌کربوهیدرات، ممکن است عوارض جانبی داشته باشند که بسته به نوع پلی‌الکل و مقدار مصرف آن متفاوت است. این عوارض معمولاً بیشتر در افرادی دیده میشود که پلی‌الکل‌ها را به مقدار زیاد مصرف می‌کنند یا نسبت به آنها حساسیت بیشتری دارند.
خاصیت بی نظیر شکر رژیمی ؛ بهترین جایگزین قند و شکر سفید
مشکلات گوارشی:
پلی‌الکل‌ها معمولاً به طور کامل در دستگاه گوارش جذب نمی‌شوند و در نتیجه می‌توانند به روده بزرگ برسند. این مسئله می‌تواند باعث تخمیر توسط باکتری‌های روده شود و منجر به تولید گاز، نفخ، و درد شکمی شود.
مصرف زیاد پلی‌الکل‌ها مانند سوربیتول، مالتیتول، و مانیتول ممکن است باعث اسهال شود. به همین دلیل، در بسیاری از محصولات غذایی که حاوی این مواد هستند، هشدار مصرف زیاد داده میشود.
افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا بیماری‌های گوارشی دیگر ممکن است به پلی‌الکل‌ها حساسیت بیشتری داشته باشند و علائم شدیدتری را تجربه کنند.
تأثیر بر وزن:
اگرچه پلی‌الکل‌ها کالری کمتری نسبت به شکر دارند، اما مصرف بیش از حد آنها می‌تواند همچنان به افزایش کالری دریافتی منجر شود. برای افرادی که به دنبال کاهش وزن هستند، مصرف زیاد پلی‌الکل‌ها ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد.
تأثیر بر سطح قند خون:
برخی از پلی‌الکل‌ها، مانند مالتیتول، شاخص گلیسمی بالاتری دارند و ممکن است در برخی افراد منجر به افزایش قند خون شوند. بنابراین افراد دیابتی باید نوع پلی‌الکل مورد استفاده خود را با دقت انتخاب کنند.
واکنش‌های آلرژیک:
در برخی موارد نادر، پلی‌الکل‌ها می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک مانند خارش، کهیر یا تورم شوند.
اثر ملین (Laxative Effect):
پلی‌الکل‌ها به ویژه سوربیتول و مانیتول اثر ملینی دارند و می‌توانند در دوزهای بالا باعث حرکات مکرر روده و اسهال شوند. این خاصیت در بسته‌بندی‌های مواد غذایی به صورت هشدار ذکر میشود.
ارتباط با سرطان
تا کنون، هیچ شواهد علمی قاطعی مبنی بر ارتباط مستقیم بین مصرف پلی‌الکل‌ها و افزایش خطر ابتلا به سرطان وجود ندارد. سازمان‌های بهداشتی معتبر مانند سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) و سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا (EFSA) مصرف این ترکیبات را ایمن اعلام کرده‌اند. برخی مطالعات حتی به بررسی خواص ضدسرطانی بالقوه پلی‌الکل‌ها پرداخته‌اند، اما نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه وجود دارد.
تهیه و ترجمه ، بخش سلامت مجله دلگرم
منابع:
Gupta, M. (2016). Sugar Alcohols: Chemistry, Production, Application, and Health Effects
Food and Drug Administration (FDA). (2020). GRAS Notices for Sugar Alcohols.
Institute of Food Technologists (IFT). (2015). Sweeteners: Polyols in Foods.
International Food Information Council Foundation (IFIC). (2018). Understanding Sugar Alcohols.
Grembecka, M. (2015). Sugar Alcohols—their Role in the Modern World of Sweeteners: A Review.
- برچسبها
- قند خون
- کتوژنیک
- رژیم غذایی
- دیابت
دستور پخت پاستا با ادویه زعتر
نشستن دو جوان ایرانی ۶۰۰ کیلوی در یک پراید / فیلم
ساعت پخش و بازپخش سریال «هشت پا» جایگزین طوبی
مخاطبان «زودپز» در باره این فیلم چه میگویند؟
برنامه جدید محمدرضا گلزار در تلویزیون
ناگفته های شنیدنی از «آنیه» سریال طوبی
زمان پخش سریال «کیمیا» جایگزین از سرنوشت
محسن قصابیان: قسمت آخر داریوش بخاطر من پخش نشد!!
هشدار فوری: این پیام واریز یارانه معیشتی کلاهبرداری است
دیدگاه ها