گلوکز

گلوکز چیست ؟ وقتی صحبت از قند خون می کنیم، منظورمان قندی به نام گلوکز است. اما چرا این قند تا این حد اهمیت دارد و تنظیم آن به میزان دقیق، نقش حیاتی در سلامت و طول عمرمان ایفا می کند؟

بدن ما انرژی مورد نیازش را از مواد غذایی خورده شده تامین می کند. اما چلوکبابی که میل کرده اید، مستقیما تبدیل به انرژی نمی شود. ابتدا دستگاه گوارش غذا را به اجزای کوچک ترش خرد می کند که یکی از مهمترین آنها قندی به نام گلوکز است.

با مجله دلگرم همراه باشید

فرمول شیمایی گلوکز C6H12O6 است و تصویر مولکلول آن را در بالا ملاحظه می کنید. اما این قند نسبتا ساده یک منبع انرژی مهم برای سلول های بدن مان به حساب می آید .

در واقع منبع انرژی اصلی بسیاری از سلول های بدن انسان است.جالب است بدانید که برخی سلول های بدن انسان بسیار سخت گیر هستند و فقط از گلوگز به عنوان منبع انرژی استفاده می کنند. برای مثال مغز انسان و گلبول های قرمز خون تنها از گلوکز به عنوان انرژی استفاده می کنند.

فرمول گلوکز

فرمول خطی تصویری واضح اما غیرواقعی از ساختار بعضی از مونوساکاریدهای متداول را ارائه می دهند. در حقیقت مولکولها، دوبعدی نیستند و خواص هر ترکیبی عمدتا به ساختار سه بعدی آن وابسته است. بنابراین فرمول های سه بعدی برای درک وابستگی بین ساختار مولکول و عملکرد زیستی آن مفید هستند.

در واقع مولکولهای گلوکز و سایر پنتوزها و هگزوزها در محلول، حلقوی هستند. این حالت نسبت به زنجیره کربنی گسترده، برتری دارد. گلوکز محلول عمدتا به صورت حلقه ای از پنج کربن و یک اکسیژن یافت می شود.

فرض بر این است که وقتی اتمها دستخوش باز آرایی می شوند، این ساختار فضایی اجازه می دهد که اتم کربن شماره ۱ با یک پیوند کووالان با اکسیژن متصل به کربن شماره ۵ پیوند برقرار کند.وقتی که گلوکز حلقوی می شود، امکان تشکیل دو فرم ایزومری وجود دارد.

این دو ایزومر فقط در جهت قرار گرفتن گروه هیدروکسیل OH متصل به کربن شماره ۱ با هم تفاوت دارند. وقتی که گروه هیدروکسیل در طرفی از حلقه واقع شود که گروه جانبی CH2OH قرار دارد، ترکیب حاصل به عنوان بتا گلوکز شناخته می شود.

اما اگر گروه OH در طرف مخالف گروه جانبی CH2OH واقع شود ترکیب حاصل آلفا گلوکز نامیده می شود

منابع غذایی گلوکز

گلوکز ، یکی از قندهای مونوساکارید (تک قندی) است که به نامهای D- گلوکز ، D- گلوکوپیرانوز ، قند انگور ( grape Suger )، قند ذرت ( Corn Suger )، دکستروز و سرلوز (Cerelose) نیز نامیده می‌شود.

دارای فرمول عمومی C۶H۱۲O۶ است و با داشتن عاملOH بخوبی در آب محلول است. واکنش اکسیداسیون آن در سیستم حیاتی جانوران اتفاق می‌افتد و به همراه تولید آب و CO۲ مقدار زیادی انرژی پدید می‌آورد.

منابع گلوکز : گلوکز که در طبیعت به حالت آزاد و یا در ترکیب یافت می‌شود، نه تنها متداولترین قند است، بلکه فراوان‌ترین ترکیب شیمیایی طبیعت نیز محسوب می‌شود. گلوکز در حالت آزاد در اکثر گیاهان عالی‌تر ملاحظه می‌گردد.

این قند ، همراه با D- فروکتوز در غلظتهای قابل ملاحظه در انگور ، انجیر و سایر میوه‌های شیرین و در عسل وجود دارد. همچنین در غلظتهای کمتر ، می‌توان آن را در خون و در لنف ملاحظه نمود.

غذاهای با شاخص گلوکز مناسب و کمتر از ۶۰

بادام زمینی
نخود سفید
دانه سویا
بادام هندی نمکی
لوبیا قرمز پخته
برنج قهوه‌ای
کینوا
نان تست جو (سبوسدار)
کیک اسفنجی وانیلی
اسپاگتی پخته

آیا گلوکز با شکر فرق دارد ؟

گلوکز که در ازمایشگاه به شما میدهند مثل قند خون است که بعد از هضم و جذب غذا از مواد تغذیه شده بدست می آید و توسط جریان خون جهت استفاده سلولهای حمل می شود وبه مصرف بافتهای بدن می رسد .

پس اگر گلوکز خالص مصرف کنید ، قند سریعتر وارد جریان خون شده و در محاسبه قند خون بر اساس معیارهای تشخیص دیابت اختلالی ایجاد نمیشود.

در صورتی که شکر ساکارز است و نیاز دارد یک مرحله شکسته شود و به فروکتوز و گلوکز تبدیل شود.طبیعا استاندارد لازم برای فراهم آوردن شرایطی که باعث تشخیص دیابت می شود را ندارد ما از این تست بخصوص ، برای تشخیص دیابت که برایمان بسیار مهم است استفاده می کنیم .

هیچ گونه تغییری در انجام این تست جایز نیست گلوکز ، فروکتوز ، ساکارز هر سه شیرین هستند و زبان ما در تشخیص طعم شیرین آنها چندان تفاوتی قائل نیست ولی متابولیسم (هضم) این ها در بدن مسیرهای مختلفی را تجربه می کند.

موارد استفاده ی تست گلوکز:

1. پی بردن به هایپرگلایسمی (گلوکز خون بالا) و هایپوگلایسمی (گلوکز خون پایین)
2. غربالگری دیابت در افرادی که در معرض مبتلا شدن به این بیماری قرار دارند ولی هنوز علائم بالینی در آن ها نمایان نشده است و باید توجه داشت در برخی موارد علائم اولیه ی دیابت در افراد بروز نخواهد کرد. از این رو غربالگری برای کمک به تشخیص و پیشگیری از عوارض بیماری مفید است.
3. کمک به تشخیص دیابت، پیش دیابت و دیابت بارداری
4. مانیتورینگ سطح گلوکز در بیماران دیابتی

تست گلوکز:

گلوکز ناشتا (گلوکز ناشتای خون یا FBG) : این تست سطح گلوکز را در خون پس از یک دوره ی ناشتایی حداقل 8 ساعته اندازه گیری می کند.

تست تحمل گلوکز 2 ساعته (GTT یا 2-hour glucose tolerance test) : برای این تست فرد ابتدا باید تست گلوکز ناشتا (مورد قبلی را نگاه کنید) را انجام دهد سپس محلول حاوی 75 گرم گلوکز را بنوشد. نمونه ی خون دیگری پس از 2 ساعت از خوردن محلول گلوکز، از فرد گرفته می شود.

به صورت نرمال، سطح گلوکز خون پس از نوشیدن محلول افزایش می یابد و نیز پانکراس برای ترشح انسولین در جریان خون، تحریک می گردد.

انسولین باعث جذب گلوکز توسط سلول ها می شود. با گذشت زمان انتظار می رود که دوباره سطح گلوکز خون کاهش یابد. زمانی که بدن فرد نتواند میزان کافی انسولین بسازد و یا سلول های بدن فرد به انسولین مقاومت نشان دهند، میزان کمتری گلوکز از جریان خون به سلول ها وارد می شود و درنتیجه سطح گلوکز خون افزایش یافته باقی می ماند.

یک مرحله ای :

تست 2 ساعته ی تحمل گلوکز (OGTT). پس از اندازه گیری سطح قند خون ناشتا، به فرد (همان خانم باردار) محلول حاوی 75 گرم گلوکز داده و سطح گلوکز خون وی را در 1 ساعت و 2 ساعت پس از خوردن محلول، اندازه گیری می کنیم. برای تشخیص کافی است که یکی از مقادیر بالا باشد.

دو مرحله ای :

گام اول : انجام تست گلوکز برای غربالگری. به خانم باردار محلول حاوی 50 گرم گلوکز داده و سطح گلوکز خون وی را پس از 1 ساعت اندازه گیری می کنیم.

گام دوم : اگر نتیجه تست غیر طبیعی باشد، تست 3 ساعته ی تحمل گلوکز را نیز انجام می دهیم.

پس از اینکه سطح قند خون ناشتای فرد اندازه گیری شد، به وی محلول حاوی 100 گرم گلوکز داده و سطح گلوکز خون را در فواصل زمانی مشخص اندازه گیری می کنیم.

اگر حداقل دو مورد از مراحل بالا (اندازه گیری قند خون ناشتا، قند 1 ساعته، قند 2 ساعته، قند 3 ساعته) بیشتر از میزان نرمال بود، تشخیص دیابت صورت خواهد گرفت.

جدول زمان اندازه گیری و میزان تعیین شده ی تست گلوکز

گلوکز ادرار:

میزان خیلی کم گلوکز در ادرار، نرمال در نظر گرفته می شود. وجود هر شرایطی که میزان گلوکز خون را افزایش دهد مثل دیابت و یا شرایطی که در بالا به آن اشاره شد، می تواند پتانسیل افزایش غلظت گلوکز در ادرار را داشته باشد.

همچنین افزایش گلوکز در ادرار می تواند با مصرف دارو نیز دیده شود مثل استروژن و هیدرات کلرال (chloral hydrate) و نیز در برخی فرم های بیماری کلیوی. برخی افراد به صورت طبیعی دارای تراوش گلوکز به ادرار در زمانی که سطح گلوکز خونشان نرمال هست، می باشند.

برخی داروهای مورد استفاده برای درمان دیابت، کارشان را به صورت افزایش ازبین بردن گلوکز در ادرار انجام می دهند.

بررسی سطح قند خون:

بیماران دیابتی باید سطح گلوکز خون خود را چند بار در روز کنترل (مانیتور) کنند تا از میزان بالا و پایین بودن قند خون خود آگاه شوند و انسولین مورد نیاز خود را دریافت کنند. این کار به طور معمول توسط قرار دادن یک قطره خون روی نوار گلوکز و سپس قرار دادن نوار در گلوکومتر یا گلوکوز متر (دستگاه کوچکی که سطح گلوکز خون را اندازه گیری می کند) صورت می گیرد.

تهیه و گردآوری مجله دلگرم

مرضیه ملایری