ریشه یابی و درمان مشکلات خواب سالمندان

اختلالات خواب در سالمندان

خواب سالمندان نقش مهمی در سلامت آنان دارد چراکه خواب ناکافی و نامناسب به‌تدریج باعث بروز اختلالات جسمی و روانی در او خواهد شد. از سوی دیگر شاخص‌های کمی و کیفی خواب سالمند شاهراه مهمی برای پزشک متخصص است تا بتواند سرنخ‌هایی ناشی از اختلالات مغز و اعصاب و روان را در فرد زودتر تشخیص دهد و درمان کند. در ادامه ما به بررسی انولع اختلالات خواب در سالمندان، تشخیص و درمان آن پرداخته‌ایم.

اهمیت سلامت خواب

شواهد علمی‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد خواب مناسب و منطبق با ساعت زیستی بدن ما در هر سنی باعث می‌شود مواد زائد تجمع‌یافته در مغز که برای کارکرد آن مضر هستند، به شکلی مناسب پاکسازی شوند.

در پی خواب ناکارآمد مغز با سرعت بیشتری به‌سوی تحلیل پیش‌ می‌رود و احتمال بروز فرآیندهایی مانند افت ظرفیت عصبی- شناختی و آلزایمر بیشتر می‌شود. بنابراین خواب یکی از نیازهای اساسی و پایه های اصلی سلامتی انسان است. هرگونه اختلال در جریان طبیعی آن علاوه بر ایجاد مشکلات روانی می تواند کارآیی فرد را نیز کاهش دهد.

خواب مکانیزم فیزیولوژیک بدن در بازیابی توان از دست رفته وخستگی ناشی از فعالیتهای بدنی در طول زندگی روزمره است. در طول خواب بدن استراحت می کند و انرژی از دست رفته به دست می آید و بدن، بار دیگر برای فعالیت جسمی و فکری آماده می شود. خواب یکی از فاکتورهایی است که نقش مهمی در سلامتی داشته و عامل مهمی در افزایش مرگ و میر وکاهش سلامت است.

کیفیت خواب

کیفیت خواب از شاخصهای ذهنی مربوط به چگونگی تجربه­ی خواب تشکیل می شود، مانند میزان رضایتمندی از خواب و احساسی که پس از برخواستن از خواب ایجاد می شود

اختلال در خواب

اگر خواب فرد در یک بازه زمانی طولانی دچار مشکلاتی چون: کم خوابی، پرخوابی کژ خوابی، خروپف و… شود، فرد مبتلا به اختلال خواب است. اگرچه اختلالات خواب در هر سنی رخ میدهد، اما افراد پیر غالبا با مشکلات زیادی جهت دستیابی به یک خواب راحت مواجه هستند.

خواب سالمندان

بهترین زمان خواب برای سالمندان خواب شبانه است و مشاغل شیفتی اصلا مناسب آنها نیست. افراد سالمند به ۷ تا ۸ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. سالمندان باید در شب به اندازه‌ی کافی بخوابند تا در روز احساس راحتی کنند و از زندگی و زنده بودن خود لذت ببرند.

خواب روزانه به کارکرد بهتر مغز کمک می‌کند. سالمندان می‌توانند در طول روز هم بخوابند. خواب میان‌روزی، بهتر است بین ساعات 3-1 بعدازظهر باشد. سالمندان نباید بعد از ساعت 6 عصر بخوابند زیرا ممکن است با خواب شبانه تداخل داشته باشد.

اختلال خواب در سالمندان

افزایش جمعیت سالمندان به علت کاهش موالید، بهبود وضعیت بهداشت و افزایش امید به زندگی، ضرورت توجه به مشکلات این قشر را برجسته می کند. یکی از مشکلات تأثیرگذار بر کیفیت زندگی این قشر آسیب پذیر خواب است.

تحقیقات نشان داده است خواب با کیفیت ضعیف در رتبه ی سوم مشکلات سالمندان قرار دارد و یکی از موارد شایع شکایات و دلیل مراجعه سالمندان به پزشک است.

انواع اختلال خواب یا بی‌خوابی در سالمندان

بی‌خوابی به صورت بی خوابی اولیه، بی خوابی متناوب و بی خوابی انتهایی وجود دارد:

1. اختلال در شروع خواب : بعضی از سالمندان وقتی وارد رختخواب می شوند زمانی طولانی تا به خواب رفتنشان بیدار می مانند.
2. اختلال در تداوم خواب : در این نوع از اختلال فرد می خوابد ولی بعد از چند ساعت یعنی ساعت 4-3 صبح از خواب بیدار می شود و دیگر نمی تواند بخوابد. ممکن است علت اختلال در تداوم خواب، اختلالات خلقی یا روانی مثل افسردگی باشد.
3. اختلال در ریتم خواب و بیداری : در این حالت سالمند زودتر از بقیه می خوابد و زودتر از آنها خواب بیدار می شود؛ یعنی در طول ساعاتی که عمده خانواده خوابند، او بیدار است و برعکس.

علل بی خوابی سالمندان

علل بی خوابی در سالمندان را می توان به موارد زیر دسته بندی کرد:

علل روان شناختی: افسردگی، اضطراب ، استرس و …

1. علل جسمی : وزن بالا، نارسایی قلبی، بیماریهای تنفسی مانند آسم، بیماریهای گوش و حلق و بینی مانند سینوزیت، دیابت، زخم معده و اثنی عشر، دردها مانند کمر درد و سردرد.
2. علل ناشی از الگوی زندگی : مصرف الکل، چای یا قهوه، خوردن غذای سنگین قبل از خواب، چرت زدن روزانه، الگوی نامنظم خواب.
3. علل محیطی : محیط خیلی گرم یا سرد، سرو صدا، آلودگی هوا، نداشتن حریم خصوصی، شلوغ بودن و تعداد بالای افراد خانواده از دست دادن همسر، بازنشستگی، ترس از مرگ هنگام خواب.
4. کم‌خوابی و پرخوابی در سالمندان : اگر خواب فرد در یک بازه زمانی طولانی به‌طور متوسط در شبانه‌روز کمتر از 5/3 ساعت یا بیشتر از 5/8 ساعت باشد به این فرد به ترتیب کم‌خواب و پرخواب گفته می‌شود. براساس شواهد، الگوی مزمن پرخوابی یا کم‌خوابی مفرط می‌تواند باعث کاهش عمر مفید و افزایش مرگ‌ومیر زودرس شود.

هنگامی که از سالمندان درباره وضعیت خوابشان سوال پرسیده می‌شود، معمولا به شکل اغراق‌آمیز از کم‌خوابی یا پرخوابی زیادی شکایت می‌کنند، در حالی که پزشک با بررسی بیشتر متوجه می‌شود که سالمند خواب نسبتا مطلوبی دارد و فقط تصورش این است خوابش مناسب نیست؛ مثلا خوابش سبک است ولی فکر می‌کند نخوابیده است. این افراد با اینکه از بی‌خوابی شکایت دارند،

در طول روز اصلا کسل نیستند و با انرژی به کارهای روزمره خود می‌پردازند. گاهی نیز علائمی از سوی سالمند عنوان می‌شود که نشان از مشکلی جدی است و بیانگر این است که احتمالا اختلال خواب در سالمند وجود دارد.

علل کم‌خوابی سالمندان

ممکن است کم‌خوابی اولیه یا ثانویه باشد :

1. کم‌خوابی اولیه : در کم‌خوابی اولیه نمی‌توان دلیل شناخته‌‌شده‌ای برای کم‌خوابی یافت. البته در این موارد دلایل روان‌پزشکی بیشتر از سایر علل مطرح است. اختلالات روان‌پزشکی مانند افسردگی، شیدایی، اضطراب و… می‌تواند باعث اختلال در شروع خواب شود. اگر ثابت شود بیمار از نوعی اختلال روان‌پزشکی رنج می‌برد، با درمان اختلال در بسیاری از موارد مشکل کم‌خوابی نیز حل می‌شود.
2. کم‌خوابی ثانویه : در کم‌خوابی ثانویه، می‌توان دلایلی مانند ابتلای سالمند به بیماری‌های مختلف، بیماری‌های عفونی، قلبی، کلیوی، سرطان، درد مزمن، مصرف بعضی از داروها مثل داروهای ضدافسردگی و… را برای کم‌خوابی مطرح کرد.

پرخوابی سالمندان

شکایت دیگری هم از سوی افراد مسن وجود دارد، مبنی بر اینکه پرخواب هستند. یکی از دلایل مهم پرخوابی و افت کارکرد فرد در طول روز ممکن است به کم‌خوابی بیمار در شب مرتبط باشد.

البته مصرف بعضی داروها در سالمندان ممکن است باعث پرخوابی شود که با قطع دارو (با نظر پزشک معالج) این مشکل نیز برطرف می‌شود. یکی دیگر از دلایل خواب‌آلودگی هنگام روز اشکال تنفسی و خروپف شدید در خواب شبانه است.

1. خواب سبک وخروپف در سالمندان

به وقفه‌های موقت تنفسی هنگام خواب که اغلب از نوع انسداد موقت راه هوایی هستند، آپنه خواب گفته می‌شود. غالبا در افراد مسن چاق با گردن کوتاه که سابقه خروپف و گاهی هم فشارخون کنترل‌نشده دارند و دچار بدخوابی هستند، با انجام تست خواب عارضه‌ای به نام مقاومت راه‌های هوایی یا آپنه(قطع تنفس هنگام خواب) مطرح می‌شود.

آپنه در این افراد معمولا به‌دلیل چاقی و کوتاهی گردن از نوع انسدادی است. قطع تنفس هنگام خواب باعث افت اکسیژن خون می‌شود. در این مواقع مغز بارها و بارها هوشیار و برانگیخته می‌شود و اجازه نمی‌دهد فرد به خواب عمیق برود زیرا ممکن است دیگر از خواب بیدار نشود. در نتیجه مغز به‌طور مداوم در حالت خواب سبک باقی می‌ماند و فرد وارد خواب عمیق نمی‌شود.

2. کژخوابی در سالمندان

حرکات متناوب اندام‌ها به‌خصوص پاها هنگام خواب، نشانگان پای بی‌قرار، اختلالات رفتاری در خواب مانند راه رفتن، حرف زدن هنگام خواب و… در گروه کژخوابی قرار می‌گیرد. افرادی که فلج هنگام خواب دارند، دندان‌قروچه هنگام خواب تجربه می‌کنند، رویاهای شبانه را هنگام خواب اجرا می‌کنند و شب ادراری دارند. بروز و سیر تند هر یک از این علائم ممکن است نشانه‌ای از حرکت سالمند به سوی بیماری‌هایی مانند اشکالات شناختی، آلزایمر و… باشد.

3. کابوس‌های شبانه در سالمندان

لازم است به محتوا و جریان رویا دیدن سالمندان هنگام خواب نیز اشاره کنیم. به‌طور کلی، سالمندان کمتر از جوانان رویا می‌بینند. محتوای رویاهایی که سالمندان می‌بینند، مربوط به تجربه‌ها و اتفاق‌هایی است که در طول روز دارند. کنش‌هایی که در مغز فرد و هنگام خواب شکل می‌گیرد، ممکن است خوشایند یا ناخوشایند و گاهی وحشتناک باشد.

افراد مسنی که به‌دلیل کابوس‌های مکرر مراجعه می‌کنند، اگر مضمون رویای آنها اتفاق‌های ترسناک باشد باید از این نظر که دچار اختلالات روان مانند افسردگی و اضطراب، اختلال اضطرابی بعد از سانحه هستند یا اخیرا دچار تجربه ناخوشایندی در زندگی شامل سوگ یا داغ‌دیدگی شده‌اند، بررسی شوند. ‌

عوارض اختلال خواب سالمندان

قطعاً وقتی خواب خوبی نداشته باشیم، عوارض جسمی و روانی زیادی به سراغ­مان می آید. این عواض می تواند با کاهش تمرکز، اختلال حافظه و ضعف عمومی خودش را نشان دهد.

همچنین اختلال در کار روزانه، تحریک پذیری، خستگی، سردرد هنگام بیدار شدن، افزایش علائم اضطرابی، چرت زدن در طول روز و افزایش فشار خون از دیگر عوارض اختلال های خواب در دوره سالمندی به شمار می رود.

مطالعات نشان داده است افراد سالمند که کم میخوابند اشتهای بیشتری دارند. کمبود خواب در شب در مقدار گلوکز و انسولین بدن اثر می گذارد و موجب گرسنگی و در نتیجه زیاد خوردن و چاقی می گردد.

درمان کم‌خوابی و بی‌خوابی در دروان سالمندی

برای درمان اختلالات خواب سالمندان، ابتدا باید با شرح حال درست و معاینه دقیق بیمار مشخص شود وی به چه نوع اختلالی دچار شده و براساس اینکه اختلال روانی یا جسمانی مطرح است،

تدابیر درمانی مناسب در نظر گرفته شود. درمان به شکل دارویی و غیردارویی است. به هر شکل دارو را حتما باید پزشک تجویز کند و سالمندان به هیچ‌وجه نباید قرص‌های خواب‌آور در دسترس را مصرف کنند. داروهای خواب‌آور وابستگی ایجاد می‌کنند.

این داروها در کوتاه‌مدت کمک‌کننده‌اند ولی در درازمدت مشکلاتی برای فرد ایجاد می‌کنند. معمولا پزشکان نیز داروهای خواب‌آور را بیشتر از 2 هفته تجویز نمی‌کنند. دارو هم باید با نظر پزشک قطع شود. داروی خواب‌آور را باید به‌تدریج قطع کرد و قطع ناگهانی آن ممکن است باعث ایجاد عوارضی مانند تشدید بی‌خوابی یا اضطراب شود.

بیشتر بخوانبد :

قیمت لوازم خواب و حمام

قیمت تجهیزات خواب کودک