لعان چیست و مراحل انجام آن چگونه است ؟

لعان چیست ؟

لِعان یا مُلاعِنه مراسمی در فقه و حقوق اسلامی است که در آن زن و شوهر با رعایت تشریفات خاصی یکدیگر را لعنت می‌کنند. به این نحو که شوهر با سوگندهای ویژه‌ای به زن خود نسبت زنا دهد و همسرش با سوگندهای مشابهی اتهام شوهرش را رد کند. با تحقق لعان زن و شوهر از یکدیگر جدا شده و ازدواج دوبارهٔ آن‌ها تا اَبَد ممنوع است.

لعان زمانی شروع می‌شود که مردی به همسر خود نسبت زنا دهد یا فرزندی را که زن به دنیا آورده از خود نفی کند(نفی ولد). آنگاه شوهر باید در حضور حاکم شرع چهار بار ادعای خود را با ذکر سوگند تکرار کند و بار پنجم اعلام کند: «لعنت خدا بر من اگر دروغگو باشم».

سپس زن چهار بار قسم می‌خورد که مرد دروغ می‌گوید و بار پنجم اعلام می‌کند: «خشم خدا بر من اگر او راست گفته باشد». پس از انجام این مراسم نکاح فسخ شده و زن و شوهر از یکدیگر جدا می‌شوند. زن برای همیشه بر شوهر حرام می‌شود و ازدواج دوبارهٔ آن دو ممکن نیست. اگر موضوع لعان نفی فرزند باشد، فرزندی که مورد لعان واقع شده متعلق به شوهر قلمداد نمی‌شود. همچنین حد از هر دو ساقط می‌شود، یعنی نه شوهر به دلیل قذف و اتهام زنا تازیانه می‌خورد و نه زن به دلیل زنا سنگسار می‌شود.

کاربرد لعان در جایی است که شوهر زنای همسر خود را مشاهده کرده ولی امکان اثبات آن را ندارد و در صورتی که زنای او را فاش کند به اتهام قذف هشتاد ضربه شلاق می‌خورد. در این وضعیت مرد می‌تواند با انجام مراسم لعان همسر خود را رها کند و فرزندی را که متعلق به مرد دیگری است از خود نفی کند.

معنا و مفهوم و گستردگی لعان

نفرین و طرد کردن همان معنا و مفهوم لعان است. زن و شوهر برای این که مشمول مجازات اسلامی حد قذف که همان ۸۰ ضربه شلاق، حد زنا و نفی ولد (فرزند متولدشده، فرزند مدعی نیست) نشوند، مراسم لعان برای هر دو اجرا می‌شود. لعان باید بر اساس شرایط خاص خود انجام شود و نباید در آن تغییری اعمال گردد. لعان برای برطرف کردن مجازات حد به کار می‌رود.

زمانی که شخص مسلمانی از طرف فردی به زنا محکوم می‌شود و نتواند او را با مدارک و شواهد خود محکوم کند، در این صورت فردی که انگشت اتهام را به طرف شخص مسلمان نشانه رفته، محکوم شده و باید مجازات ۸۰ ضربه شلاق را متحمل شود، به همین موازات، اگر مردی همسر خود را به فحشا متهم کند، و ادعا کند فرزندی که متولد شده، متعلق به او نیست، بنابر این زوج و زوجه لازم است که به حاکم شرع مراجعه کرده و همدیگر را در حضور حاکم شرع لعان کنند تا با این روش مشمول مجازات اسلامی نشوند.

بنابر این متوجه می‌شویم که اگر مردی به همسر خود مظنون است و او را در مظان اتهام فحشا قرار می‌دهد ولی نمی‌تواند برای اتهام خود، مدارک و شواهدی ارائه کند، در این صورت حاکم شرع، مجازات او را ۸۰ ضربه شلاق معین می‌کند که باید آن را متحمل شود. اگر از اتهامی که به همسر خود وارد می‌کند مطمئن است ولی مدارک و شواهدی ندارد، در این صورت لازم است که با لعان اتهام فحشاء را به همسر خود وارد کند و البته در این چنین مراسمی همسرش نیز اتهامات او را رد می‌کند.

نحوه انجام لعان

زوج و زوجه باید مراحل زیر را در مراسم لعان به جای آورند:

1. در حضور حاکم شرع، هردو نفر قیام می‌کنند.
2. مرد دوباره ادعای خود را تکرار می‌کند و چهار بار این عبارت عربی را بیان می‌کند: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ اَنّی‌ لَمِنَ الصَّادِقینَ فیما قُلتُ»؛ یعنی به خدا سوگند می‌خورم که در ادعای خودم یعنی نسبت زنا و فرزند نامشروع، راستگو هستم.
3. بعد از این عبارت، این عبارت عربی را بیان می‌کند: «لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کُنْتُ مِنَ الْکاذِبینَ»؛ یعنی اگر ادعای دروغ و کذبی کرده باشم، خدا مرا لعنت کند.
4. حال اگر زن در قبال سخنان مرد سکوت اختیار کند به معنی پذیرش سخنان اوست و اتهام او را قبول می‌کند و در این صورت باید مجازات اسلامی که برای او مشخص شده را متحمل شود. ولی اگر ادعای مرد را قبول نکند، در این صورت این عبارت عربی را در پاسخ به ادعای مرد بیان می‌کند: «اُشْهِدُ بِاللَّهِ انّهُ لَمِنَ الکاذِبینَ فی‌ مَقالَتِهِ»؛ یعنی به خدا سوگند می‌خورم که ادعای مرد (شوهر خود) دروغ است.
5.  بعد از این عبارت، عبارت دیگر عربی را بیان می‌کند و با این عبارت مراسم تمام می‌شود، و آن عبارت است از: «اِنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیَّ انْ کانَ مِنَ الصَّادِقینَ»؛ اگر ادعای آن مرد (شوهر) درست باشد، خداوند مرا لعنت کند.

آثار و نتایج لعان

زمانی که زوج و زوجه در حضور قاضی، مراسم لعان را به درستی به انجام رساندند، آثار ذیل را می توان برای آن مدنظر گرفت:

منحل شدن نکاح بین زوجین

زمانی که زوج و زوجه در برابر قاضی به یکدیگر لعنت می‌فرستند، قاضی آن دو را نسبت به هم حرام می کند و حق ندارند که دوباره باهم ازدواج کنند. زوجین بعد از مراسم لعان، از هم جدا می‌شوند و لزومی ندارد که قاضی، صیغه طلاق را بر آن ها جاری سازد، بخاطر این که مراسم لعان، جداکننده زوجین از هم است و صیغه طلاق لزومی ندارد.

رابطه زوجین در لعان

زمانی که لعان به پایان می‌رسد، زن و مرد دیگر مانند گذشته نسبت به هم محرم نیستند. زوجه باید برای ازدواج مجدد عده نگه دارد. لازم است که زن مطلقه به اندازه سه طهر (پاکی و طهارت از خون حیض که تا سه ماه برابری می‌کند) عده نگه دارد. پس از به پایان رسیدن دوران عده، زوجه می‌تواند ازدواج کند.

حد قذف و حد زنا در لعان

زمانی که مراسم لعان به پایان رسید، دیگر مرد به مجازات ۸۰ ضربه شلاق و زن به تحمل مجازات زنا محکوم نخواهند شد. در صورتی که زوج لعان کرد و زوجه، از اجرای آن سرباز زد، بنابر این مرد از تحمل مجازات مبری شده و در عوض زوجه به تحمل مجازات زنا محکوم خواهد شد.

عدم ارتباط فرزند و پدر پس از لعان

زمانی که پدر، فرزند به دنیا آمده را از آن خود نداند ارتباط بین این دو نیز قطع می‌شود و فرزند نمی تواند از میراث پدر استفاده نماید. البته رابطه بین مادر و فرزند پابرجا بوده و میراث مادری به فرزند می‌رسد.

لعان در قرآن

به لعان در آیات ۶ تا ۹ سورهٔ نور اشاره شده‌ است :

«و کسانی که زنان خود را به زنا متهم می‌کنند و شاهدی جز خود ندارند، شهادت هر یک از آنها را چهار بار شهادت است به نام خدا که از راستگویان است. و بار پنجم بگوید که لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد. و اگر آن زن چهار بار به خدا سوگند خورد که آن مرد دروغ می‌گوید، حد از او برداشته می‌شود. و بار پنجم بگوید که خشم خدا بر او باد اگر مرد از راستگویان باشد.»

لعان در قانون مدنی ایران

قانون مدنی ایران در ماده ۸۸۲ و ۸۸۳ و ۱۰۵۲ به لعان اشاره کرده‌است. در مادهٔ ۸۸۲ به ارث نبردن زن و شوهر از یکدیگر و فرزند مورد لعان قرار گرفته از پدر اشاره کرده و در مادهٔ ۸۸۳ به رجوع از لعان که موجب می‌شود فرزند از پدر ارث ببرد، اما از خویشاوندان پدری همچنان ارث نمی‌برد، اشاره کرده‌ است.

در مادهٔ ۱۰۵۲ قانون مدنی هم آمده: «تفریقی که با لعان حاصل می‌شود، موجب حرمت ابدی است.» که به ممنوعیت همیشگی ازدواج مجدد دو طرف اشاره دارد. البته این نهاد حقوقی در عمل متروک است و اصولاً استفاده‌ای از آن نمی‌شود.

احکام لعان در فقه شیعه

1. شوهر باید زنای همسرش (آمیزش جنسی از جلو یا پشت) را به چشم خود دیده باشد، ولی دلیل و شاهدی برای ادعای خود ندارد.
2. زنی که لعان می‌شود باید همسر دائمی مرد باشد.
3. زنی که مشهور به زنا است را نمی‌توان لعان کرد. به طور یقین، زنی که به فحشاء معروف است لازم نیست که در مراسم لعان شرکت کند، زیر او از قبل، تمامی حرمت‌های جامعه را زیر پا گذاشته است.
4. در صورتی که زن از انجام لعان خودداری کند به حد زنا محکوم می‌شود، همینطور اگر مرد از لعان خودداری کند به حد قذف محکوم می‌شود.
5. در موردی که مرد بتواند زنای زن را ثابت کند، فرزندی که بر اثر زنا به دنیا آمده همچنان متعلق به او خواهد بود مگر آن که با انجام لعان آن را از خود نفی کند.
6. در صورتی که زن کر و لال باشد، لعان با قذف زن از سوی شوهر تحقق پیدا می‌کند.

رجوع از لعان چگونه است ؟

هرگاه پدر از لعان رجوع کند، یعنی طفل مورد لعان را از آن خود بداند، این رجوع نسبت به خود او موءثر است اما به زیان دیگران نمی تواند تاثیری داشته باشد. از این رو در صورت رجوع پدر از لعان، فرزند از او ارث می برد اما از خویشاوندان پدر ارث نمی برد. همچنان که پدر و خویشان پدری از او ارث نمیبرند.

ماده 883 قانون مدنی در این باره مقرر میدارد : «هر گاه پدر بعد از لعان رجوع کند پسر از او ارث می‌برد لیکن از ارحام پدر و همچنین پدر و ارحام پدری از پسر ارث نمی‌برند.»

منبع: کتاب مختصر حقوق خانواده | نویسنده: دکتر سید حسن صفایی، دکتر اسدالله امامی

بیشتر بخوانید:

زنا چیست ؟ انواع زنا در اسلام چه مجازاتی دارند

رابطه نامشروع چه مجازاتی دارد و تفاوت آن با زنا چیست ؟

قتل در فراش (قتل همسر هنگام زنا) چیست ؟چه مجازاتی دارد ؟