ارث نوزاد چگونه است ؟
ارث در لغت به مفهوم انتقال غیرقراردادی چیزی، از شخص به دیگری بوده و به معنای باقیمانده چیزی نیز است. در اصطلاح حقوقی نیز مقصود از ارث، انتقال مالکیت اموال میت، پس از فوت به ورّاث او است.
قانونگذار در کلام خود ارکان ارث را به شرح ذیل می نامد.
- وارث: کسی که ارث میبرد
- مورّث: متوفی
- ترکه: اموال و دارایی متوفی در حین فوت وی
حمل نیز در لغت به معنای نوزادی است که در شکم مادر باشد. قانونگذار در قانون مدنی بارها از این کلمه استفاده کرده، اما غالب حقوقدانان معاصر در کلام خود، بهجای حمل، از کلمه جنین، که مترادف آن است، استفاده میکنند.
به حکم ماده ۹۵۷ قانون مدنی : «حمل از حقوق مدنی متمتع میگردد مشروط بر این که زنده متولد شود.»
جنین به شرط این که زنده متولد شود، از حقوق مدنی برخوردار میشود بنابراین میتوان گفت:« جنین نیز دارای نوعی شخصیت است و میتواند صاحب حق باشد که مهمترین این حقوق عبارتند از: حق حیات، حق ارث بردن، حق هدیه گرفتن و این حق که مالی به نفع جنین وقف یا وصیت شود.»
شرایط ارث بردن جنین
از دیدگاه قانون مدنی، برای این که جنین از اموال متوفی ارث ببرد، وجود دو شرط ضروری است:
1- نطفه جنین در زمان فوت مورّث منعقد بوده باشد: به این دلیل که اگر تاریخ انعقاد نطفه، پس از مرگ مورّث باشد، میتوان گفت که جنین در زمان مرگ وی، موجود نبوده است.
به استناد ماده ۸۷۷ قانون مدنی: « شرط وراثت زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث می برد که نطفه او حینالموت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فوراً پس از تولد بمیرد.»
در صورتی که در مورد وجود این شرط، بین ورثه اختلافی پیدا شود، امارات قانونی که برای اثبات نسب مقرر است، ملاک عمل خواهد بود؛ بدین توضیح که، ارث بردن جنین مشروط بر این است که فاصله زمانی بین مرگ مورّث و تولد نوزاد بیش از ۱۰ ماه نباشد. قانونگذار این امارات را در مواد ۱۱۵۸ و ۱۱۵۹ قانون مدنی ذکر کرده است.
ماده 1158 قانون مدنی:« طفل متولد در زمان زوجیت ملحق به شوهر است مشروط بر این که از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.»
ماده ۱۱۵۹ قانون مدنی:« هر طفلی که بعد از انحلال نکاح متولد شود ملحق به شوهر است مشروط بر اینکه مادر هنوز شوهر نکرده و از تاریخ انحلال نکاح تا روز ولادت طفل بیش از ده ماه نه گذشته باشد مگر آنکه ثابت شود که از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت کمتر از ۶ ماه و یا بیش از ده ماه گذشته باشد.»
2- جنین زنده متولد شود اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد. به استناد ماده ۸۷۶ قانون مدنی:« با شک در حیات حین ولادت حکم وراثت نمیشود.»
اگر در هنگام بهدنیا آمدن نوزاد، در زنده متولد شدن آن شک شود، یعنی ندانیم که جنین، مرده بهدنیا آمده یا این که زنده به دنیا آمده و لحظهای بعد، مرده است و دلیلی هم برای اثبات این امر وجود نداشته باشد، مسأله ارث بردن وی منتفی خواهد بود.
مقصود از دلایل یادشده، امارههای پزشکی، مفاد شهادت پرستار و سایر گواهان است. لازم به ذکر است که، گریه و حرکت کردن جنین در زمان ولادت، از نشانههای ظاهری حیات او است، اما اظهار نظر نهایی در این مورد، بر عهده پزشک کارشناس است.
ماده ۸۷۸ قانون مدنی:« هر گاه در حین موت مورث حملی باشد که اگر قابل وراثت متولد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث دیگر میگردد تقسیم ارث بهعمل نمیآید تا حال او معلوم شود و اگر حمل مانع از ارث هیچ یک از سایر وراث نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند باید برای حمل حصهای که مساوی حصه دو پسر از همان طبقه باشد کنار گذارند و حصه هر یک از وراث مراعا است تا حال حمل معلوم شود.»
به حکم ماده فوق برای این که سهم الارث جنین حفظ شده و حقوق وی ضایع نشود، دو راهکار متصور است:
نخست این که : اگر جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود، ترکه تا زمان تولد وی تقسیم نخواهد شد.
بهعنوان مثال : اگر بازماندگان متوفی، برادر و خواهر او باشند و همسر متوفی، باردار باشد، این جنین که فرزند متوفی محسوب میشود، در صورت زنده متولد شدن، مانع از ارث بردن برادر و خواهر متوفی خواهد شد. همانطور که گفته شد در چنین موردی، تقسیم ترکه تا زمان تولد جنین، به تعویق خواهد افتاد.
دوم این که : اگر جنین مانع ارث بردن هیچ یک از ورثه نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند، باید برای جنین، سهمی که مساوی سهم دو پسر از همان طبقه باشد، کنار گذارند و بقیه را بین خود تقسیم کنند البته این تقسیم تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود، معتبر است.
اما مسأله قابل تأمل در این مورد، یافتن پاسخی مناسب برای این پرسش است که، آیا امروزه که با پیشرفت علم و امکان سونوگرافی از رحم زن، میتوان تعداد و جنس جنین را دقیقاً مشخص کرد، باز هم کنار گذاردن حصّه (سهم) دو پسر به منظور تأمین سهمالارث جنین، که ناظر بر موارد غالب است، لازمالرعایه است یا خیر ؟
به نظر میرسد که اتخاذ تصمیم در این مورد بر عهده رویه قضایی است، اما به اختصار میتوان گفت، همین که واقعیت آشکار شود، حکم ماده ۸۷۸ قانون مدنی، مبنای خود را که ناظر بر مورد غالب است، از دست میدهد.
ادارهی سهمالارث جنین
اداره سهمالارث جنین بر عهده، ولی یا وصی منصوب از جانب پدر و جد پدری خواهد بود. اگر جنین فاقد، ولی یا وصی باشد، دادگاه صالح، برای اداره سهمالارث او، امین معین میکند.
ماده ۱۰۳ قانون امور حسبی :
علاوه بر مواردی که مطابق قانون مدنی تعیین امین میشود در موارد زیر نیز امین معین خواهد شد:
- برای اداره سهمالارثی که ممکن است از ترکه متوفی به جنین تعلق گیرد در صورتی که جنین ولی یا وصی نداشته باشد.
- برای اداره اموالی که به مصارف عمومی اختصاص داده شده و مدیری نداشته باشد.
البته به استناد ماده ۱۲۰ قانون امور حسبی :
«
سم ت امینی که برای جنین معین شده است پس از تولد طفل زائل میشود و در غیر این مورد نیز پس از زوال سببی که موجب تعیین امین شده است سمت امین زائل خواهد شد.»سمت امینی که برای حفظ اموال جنین معین شده است، پس از تولد طفل زایل میشود.
آیا جنین نامشروع ارث میبرد ؟
به موجب ماده ٨٨٤ قانون مدنی :
« ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمیبرد لیکن اگر حرمت رابطه که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت بهدیگری بواسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث میبرد و بالعکس.»
ولدالزنا (طفل نامشروع) از پدر و مادر و اقوام خود ارث نمیبرد، لکن اگر حرمت رابطهای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از پدر و مادر ثابت شود، ولی نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا ثابت نباشد، فرزند فقط از طرف اخیر و اقوامش ارث میبرد. این حکم در ماده ١١٦٧ قانون مدنی عینا آمده که طفل ناشی از زنا ملحق به زانی نمیشود.
به عبارت دیگر زنا مانع الحاق نسب مشروع و قانونی است. حال به این فرض میتوان فروضی را افزود، مانند منع جماع زن و شوهر شرعی و قانونی در حال احرام که در این حالت به هم نامحرم شدهاند و فرزند ناشی از آن ولدالزنا محسوب میشود و از موانع ارث خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
حقوق اطفال نامشروع در ایران چگونه است ؟
احکام ارث زن و شوهر -رساله حضرت آیة الله العظمى امام خمینی
دیدگاه ها