آیا چشم زخم یا چشم زدن حقیقت دارد ؟

چشم زخم

بسیارى از مردم معتقدند در بعضى از چشم‏ها اثر مخصوصى است که وقتى از روى اعجاب به چیزى بنگرند، ممکن است آن را از بین ببرد یا در هم بشکند و اگر انسان است، بیمار یا دیوانه کند.

مردم این گونه افراد را شور چشم می‌‏نامند و از آنها اجتناب مى‏‌کنند.

این مسئله از نظر عقلى امر ممکنى است، چه این که بسیارى از دانشمندان امروز معتقدند در بعضى از چشم‏ها نیروى مغناطیسى خاصى نهفته شده که کارایى زیادى دارد، حتى و با تمرین کردن مى‏‌توان آن را پرورش داد.

خواب مغناطیسى از طریق نیروى مغناطیسى چشم‏ها است. در دنیایى که اشعه لیزر (که شعاعى است نامریى) مى‌‏تواند کارى کند که از هیچ سلاح مخربى ساخته نیست، پذیرش وجود نیرویى در بعضى از چشم‏‌ها که از طریق امواج مخصوص در طرف مقابل اثر بگذارد، چیز عجیبى نخواهد بود.

هر یک از این باور‌ها شاید به ظاهر جزو کار‌ها و دلخوشی‌ها در بین برخی مادربزرگ‌ها و افراد کم‌سواد و بیسواد جامعه محسوب شود، اما هنوز هم در بین اقشار مختلف جامعه در سطوح مختلف اجتماعی و فرهنگی اعتقاد به چشم‌زخم وجود دارد.

در بین رسم‌های متداول برای رفع اثرات چشم شور از دود کردن اسفند، گفتن عبارت‌های مختلف، قربانی کردن و... استفاده می‌شود. فرد شور چشم در بسیاری از فرهنگ‌‌ها می‌تواند عامل بدشانسی یا صدمه‌زدن به دیگرانی که مورد نفرت یا دشمنی او هستند، شود.

نماد چشم زخم

نماد چشم زخم که برای جلوگیری از چشم خوردن بکار می‌رود از پر طاووس گرفته شده.

قدیمیها بر این باور بودند که این فرم در انتهای پرطاووس جلوی چشم خوردن طاووس را می‌گیرد و نماد خوشبختی‌ست.

اسلام در باره چشم زخم چه می‌گوید ؟

در آیات و روایات اسلامى نیز تعبیرات مختلفى دیده می‌‏شود که وجود چنین امرى را اجمالاً تأیید مى‌‏کند. از همه مهم‏تر این که در قرآن کریم آمده است:

«و ان یکاد الذین کفروا لیزلقونک بأبصارهم لمّا سمعوا الذکر »

معناى آیه شریفه این است: «محققاً آنها که کافر شدند، وقتى قرآن را شنیدند، نزدیک شد با چشم‏هاى خود تو را به زمین بیندازند، یعنى با چشم زخم خود تو را بکشد».

مراد ازآیه به طورى که همه مفسران گفته‌‏اند: چشم زدن است، که نوعى از تأثیرات نفسانى است و دلیلى عقلى بر نفى آن نداریم، بلکه حوادث خود چشم زدن را تأیید مى‏‌کند.

احادیث بسیارى درباره چشم زدن و چشم زخم

احادیث بسیارى درخصوص چشم زدن و چشم زخم در کتب روایى ذکر شده که به ذکر برخى از آنها بسنده مى‌‏کنیم :

پیامبر اکرم‏صلى الله وعلیه وآله: «چشم، مرد را به قبر و شتر را به دیگ درآورد».

پیامبرصلى الله وعلیه وآله براى امام حسن‏ علیه ‏السلام «رقیه» گرفت. «رقیه» دعاهایى است که مى‏‌نویسند و افراد براى جلوگیرى از چشم زخم با خود نگه مى‏‌دارند و آن را تعویذ نیز مى‏گ‌ویندمی‌گویند، و این دعا را خواند:

«أعیذکما بکلمات التامة و أسماء الله الحسنى کلّهما عامة، من شر السامة و الهامة و من شر کل عین لامة، و من شر حاسد اذا حسد؛ شما را به تمام کلمات و اسماى حسناى خداوند، از شر مرگ و حیوانات موذى و چشم بد و حسود (آن گاه که حسد ورزد) مى‏‌سپارم»، سپس پیامبرصلى الله وعلیه وآله فرمود: «چنین حضرت ابراهیم براى اسماعیل و اسحاق تعویز نمود ».

در نهج البلاغه آمده است:

«العین حق و الرقى حق؛ چشم زخم حق است و توسل به دعا براى دفع آن نیز حق است».(5) به هر حال در روایت متعددى تصریح شده که چشم زدن حق است، با تعبیر «العین حق» اما قبول چشم زخم و چشم زدن به این معنا نیست که به کارهاى خرافى و اعمال عوامانه در این گونه موارد پناه برده شود که هم برخلاف دستور شرع است و هم سبب شک و تردید افراد ناآگاه در اصل موضوع است و تأثیر نامطلوبى در اذهان مردم مى‏گذارد.

آیات و روایات در خصوص چشم زخم

بررسی آیات و روایاتی که به مسأله چشم زخم اشاره دارند چنانکه می‌دانیم معروفترین آیه‌ای که در آن به چشم و آثار مخرب آن اشاره شده‌است آیه ۵۱ سوره مبارکه قلم است که خداوند در این آیه خطاب به رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چنین می‌فرماید:

وَ إِنْ یَکادُ الَّذینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ‏ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ؛ و آنان که کافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزى نمانده بود که تو را چشم بزنند، و مى‏گفتند: «او واقعاً دیوانه‏اى است.»

در تفسیر این آیه شریفه نظرات گوناگونی از سوی مفسران ارائه شده است؛ چنانکه می‌دانیم معروفترین آیه‌ای که در آن به چشم و آثار مخرب آن اشاره شده‌است آیه ۵۱ سوره مبارکه قلم است که خداوند در این آیه خطاب به رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چنین می‌فرماید:

وَ إِنْ یَکادُ الَّذینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ‏ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ؛ و آنان که کافر شدند، چون قرآن را شنیدند چیزى نمانده بود که تو را چشم بزنند، و مى‏گفتند: «او واقعاً دیوانه‏اى است.»

در تفسیر این آیه شریفه نظرات گوناگونی از سوی مفسران ارائه شده است؛ از جمله صاحب تفسیر نمونه چنین می‌نویسد:

۱ - بسیارى از مفسران گفته‌اند: منظور این است که دشمنان به هنگامى که آیات با عظمت قرآن را از تو مى‌شنوند، به قدرى خشمگین و ناراحت مى‌شوند، و با عداوت به تو نگاه مى‌کنند که گوئى مى‌خواهند تو را با چشمهاى خود بر زمین افکنند و نابود کنند!

و در توضیح این معنى جمعى افزوده‌اند که آنها مى‌خواهند از طریق چشم زدن که بسیارى از مردم به آن عقیده دارند و مى‌گویند در بعضى از چشمها اثر مرموزى نهفته‌است که با یک نگاه مخصوص ممکن است طرف را بیمار یا هلاک کند، تو را از بین ببرند.

۲- بـعـضـى دیـگـر گـفـتـه‌انـد کـه ایـن، کـنـایـه از نـگـاهـهـاى بـسـیـار غـضـب‌آلود اسـت مـثـل ایـنـکـه مـى‌گـوئیم فلانکس آن‌چنان بد به من نگاه کرد که گوئى مى‌خواست مرا با نگاهش بخورد یا بکشد!

۳- تـفسیر دیگرى براى این آیه به نظر مى‌رسد که شاید از تفسیرهاى بالا نزدیکتر باشد و آن اینکه قرآن مى‌خواهد تضاد عجیبى را که در میان گفته‌هاى دشمنان اسلام وجود داشت با این بیان ظاهر سازد و آن اینکه : آنها وقتى آیات قرآن را مى‌شنوند آنقدر مجذوب مى‌شوند و در برابر آن اعجاب مى‌کنند که مى‌خواهند تو را چشم بزنند (زیرا چشم زدن مـعـمـولا در بـرابـر امـورى اسـت کـه بـسـیـار اعـجـاب انـگـیـز مـى‌بـاشـد) امـا در عـیـن حال مى‌گویند: تو دیوانه‌اى ، و این راستى شگفت‌آور است ، دیوانه و مجنون کجا و این آیات اعجاب‌انگیز جذاب و پرنفوذ کجا؟. این سبک مغزان نمى‌دانند چه مى‌گویند و چه نسبتهاى ضد و نقیضى به تو مى‌دهند؟

علامه طباطبایی نیز در تفسیر شریف المیزان فی تقسیر القرآن در شرح این بخش از آیه می‌فرمایند: کـلمـه (زلق ) بـه مـعـنـاى زلل و لغـزش اسـت ، و (ازلاق ) بـه (مـعـنـاى ازلال ، یعنى صرع است ، و کنایه است از کـشـتـن و هـلاک کـردن. و مـعناى آیه این است که : محققا آنها که کافر شدند وقتى قرآن را شنیدند نزدیک بود با چشم‌هاى خود تو را به زمین بیندازند، یعنى با چشم‌زخم خود تو را بکشند.

و مـراد از ایـن (ازلاق بـه ابصار) به طورى که همه مفسرین گفته‌اند چشم زدن اسـت ، کـه خود نوعى از تاثیرات نفسانى است و دلیلى عقلى بر نفى آن نداریم، بلکه حـوادثـى دیـده‌ شده که با چشم زدن منطبق هست، و روایاتى هم بر طبق آن وارد شده ، و با این حال علت ندارد که ما آن را انکار نموده بگوییم یک عقیده خرافى است.

علامه در ادامه و در یک بحث روایی به دو حدیث از رسول خدا صلی الله علیه و آله در این‌ باره استناد می‌کنند و می‌فرمایند: در الدرالمـنـثـور اسـت کـه بـخـارى از ابـن عـبـاس روایـت کـرده کـه گـفـت:

رسـول خـدا صـلى اللّه عـلیـه و آله وسـلم در تـفـسـیـر آیـه و ان یکاد الذین کفروا فرمود: مسأله چشم زخم حق است و در هـمـان کـتـاب اسـت کـه ابونعیم در کتاب الحلیه از جابر روایت کرده که گفت :

رسـول خـدا صـلى اللّه عـلیه و آله وسلم فرمود چشم زخم ، مرد سالم را در قبر و شتر سالم را در دیگ قرار مى‌دهد.

اما در باب اینکه آیا چشم زخم حقیقت دارد یا نه برخی صاحب نظران و مفسران چنین گفته‌اند: بـسیارى از مردم معتقدند در بعضى از چشمها اثر مخصوصى است که وقتى از روى اعجاب به چیزى بنگرند ممکن است آن را از بین ببرد، یا درهم بشکند، و اگر انسان است بیمار یا دیوانه کند. ایـن مسأله از نظر عقلى امر محالى نیست ، چه اینکه بسیارى از دانشمندان امروز معتقدند در بـعـضـى از چشم‌ها نـیروى مغناطیسى خاصى نهفته شده که کارائى زیادى دارد، حتى با تـمـریـن و مـمـارسـت مـى‌تـوان آن را پـرورش داد، خـواب مـغـنـاطـیسى از طریق همین نیروى مغناطیسى چشم‌ها است .

در دنـیـائى کـه اشعه لیزر که شعاعى است نامرئى مى‌تواند کارى کند که ازبسیاری سلاح ها ساخته نیست پذیرش وجود نیروئى در بعضى از چشم‌ها که از طریق امواج مخصوص در طرف مقابل اثر بگذارد چیز عجیبى نخواهد بود.

بـسـیـارى نقل مى‌کنند که با چشم خود افرادى را دیده‌اند که داراى این نیروى مرموز چشم بوده‌اند، و افراد یا حیوانات یا اشیائى را از طریق چشم‌زدن از کار انداخته‌اند. لذا نـه تـنـهـا نـبـایـد اصـرارى در انـکـار ایـن امـور داشـت بلکه بـایـد امکان وجود آن را از نظر عقل و علم پذیرفت.

در روایـات اسلامى نیز تعبیرات مختلفى دیده مى‌شود که وجود چنین امرى را اجمالاً تایید مى‌کند. در حدیثی آمده است که امیر‌ مومنان علیه السلام فرمود:

پیامبر براى امام حسن و امـام حـسـیـن علیهم السلام رقـیـه گـرفت، و این دعا را خواند: اعیذکما بکلمات التامة و اسماء الله الحـسـنـى کـلهـا عـامـة ، مـن شـر السـامـة و الهـامـة، و مـن شـر کـل عـیـن لامـة ، و مـن شر حاسد اذا حسد: شما را به تمام کلمات و اسماء حسناى خداوند از شـر مـرگ و حـیـوانـات مـوذى، و هر چشم بد، و حسود، آنگاه که حسد ورزد مى‌سپارم .

سپس پـیـامـبـر صـلى الله عـلیـه و آله و سـلم نگاهى به ما کرد و فرمود: این‌چنین حضرت ابراهیم براى اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود.

در نـهـج‌البـلاغـه نـیـز آمـده اسـت: العـیـن حـق و الرقـى حـق : چـشـم زخـم حـق اسـت و توسل به دعا براى دفع آن نیز حق است.

ایـن نـیـز لازم بـه یـادآورى اسـت کـه قـبـول تـأثـیـر چـشـم‌زخـم بـه طـور اجـمـال بـه ایـن مـعـنـى نـیـسـت کـه بـه کـارهـاى خـرافـى و اعـمـال عوامانه در اینگونه موارد پناه برده شود که هم بر خلاف دستورات شرع است ، و هـم سـبـب شـک و تـردیـد افـراد نـاآگـاه در اصـل مـوضوع است، همانگونه که آلوده شدن بسیارى از حقایق با خرافات این تأثیر نامطلوب را در اذهان گذارده‌است.

و در انتها تذکر نکته‌ای که شهید مرتضی مطهری در این‌باره بیان کرده‌اند خالی از لطف نیست.

ایشان در کتاب آشنایی با قرآن چنین می‌نویسند: چشم‌زخم، اگر هم حقیقت باشد، به این معنای رایج امروز در میان ما ـ بالاخص در میان طبقه نسوان که فکر می‌کنند همه مردم، چشمشان شور است قطعاً نیست، همان کفار جاهلیت هم به چنین چیزی قایل نبودند، بلکه معتقد بوند که یک نفر وجود دارد و احیاناً در یک شهر، ممکن است یک نفر یا دو نفر وجود داشته باشند که چنین خاصیتی در نگاه و نظر آن‌ها باشد، پس قطعاً به این شکل که همه مردم دارای چشم شور هستند و همه مردم به اصطلاح، نظر می‌کنند، نیست.

آیا چشم زخم یا چشم زدن حقیقت دارد ؟

چشم‌ زخم از نظر کارشناسان

اعتقاد به چشم‌زخم از قدیم‌الایام نه تنها در ایران بلکه در فرهنگ‌های مختلف و از زمان‌های دور حتی در یونان باستان وجود داشته است. معمولا برای دفع آن از حرز، ورد و مانند آن استفاده می‌شده است.

این در حالی است که باور به چشم‌زخم از سوی بسیاری از متخصصان و کار‌شناسان روان‌شناسی، مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی و دیگر کار‌شناسان هیچ پایه و اساس بیرونی ندارد، اما این امر باز هم در بین برخی افراد جامعه ما وجود دارد.

در بین اغلب افراد جامعه مساله چشم‌زخم چنان دچار خرافات شده است که حتی بر ارتباطاتشان با دیگران نیز تاثیرگذار است. این در شرایطی است که همه عالم دارای انرژی‌های مثبت و منفی است و به عبارتی این انرژی‌ها در عالم در جریان هستند.

زن میانسالی که روزی سه مرتبه اسفند دود میکند و نزد رمال می‌رود !

زن میانسالی به دلیل جایگاه شغلی همسر و فرزندانش همیشه خود و خانواده‌اش را در معرض چشم‌زخم می‌داند. او که اطرافیان را نظر تنگ و حسود نسبت به زندگی خود می‌پندارد روزانه سه نوبت اسفند دود می‌کند.

این زن می‌گوید: برای رفع انرژی‌های منفی دیگران نسبت به زندگی‌ام با یک فرد رمال در ارتباط هستم و هر از چند گاهی از او برای دفع این انرژی‌های منفی کمک می‌گیرم.

این زن میانسال درباره تجویزهای رمال برای دفع شر چشم‌زخم می‌گوید: به قول معروف هر قدر پول بدهید به‌‌ همان اندازه هم آش می‌خورید، دعای چشم‌زخم با قیمت‌های متفاوت عرضه می‌شود.

برای دفع چشم‌زخم وردهای متعددی وجود دارد که نرخ قیمت آن از ۱۰ هزار تومان تا ۲۰۰ هزار تومان در نوسان است.

برای مثال اگر فردی ماشین پراید خریده است از او۳۰هزار تومان برای رفع چشم ‌زخم اخذ می‌شود، اما هر قدر که مدل ماشین‌ها، جایگاه اجتماعی و قدرت اقتصادی افراد افزایش یابد به نسبت قیمت رفع چشم‌زخم مرد رمال نیز افزایش می‌یابد.

او ادامه می‌دهد: باید برای چشم‌زخم قوی هم هزینه کلان پرداخت کرد و هم جادو را در باغچه خانه دفن کرد تا بتوان به شکل اساسی خطرات چشم‌زخم در زندگی را کاهش داد.

این زن که اطرافیانش را هم برای حل مشکلشان به رمال معرفی می‌کند، می‌افزاید: جادو و چشم‌زخم یک مساله ثابت شده است اما همگان به این امر باور ندارند.

او با بیان اینکه مشکلات موجود در جامعه ما به دلیل کاهش باور به این امور است، تاکید می‌کند: در صورت بروز هرگونه مشکل و معضل در زندگی می‌توان با استفاده از این راهکار‌ها به حل مشکلات پرداخت.

کنترل انرژی در دستان ماست نه چشم دیگران

باور به چشم‌زخم را یکی از باورهای متداول در بین برخی جوامع است که نباید این امر را مختص به مردم کشورمان تلقی کرد، بلکه در دیگر جوامع نیز اعتقاد به چشم‌زخم و انرژی‌های منفی ناشی از آن همچنان مشاهده می‌شود و باور به این مساله ربطی به پیشرفت علم و تکنولوژی در جهان ندارد.

برای مثال در کشور ترکیه در اغلب خانه‌ها نظرقربانی‌های فراوان در اشکال گوناگون مشاهده می‌شود، این امر نشان‌دهنده باور افراد این سرزمین به چشم‌زخم است.

برای مثال در این کشور نوزاد را تا پنج سالگی حدالامکان در ملأ عام نمی‌آورند یا از اینکه شخص دیگر فرزندشان را ببیند ابا دارند، چون معتقدند انرژی‌های منفی و نظر‌های تنگ در کمین فرزندشان است.

برای مثال شاید همگان کشور انگلیس را توسعه‌یافته و جزو کشورهای شاخص در امر پیشرفت تکنولوژی بدانند، اما باید دانست که ریشه کلمه بزنم به تخته برای دوری از گزند و آسیب‌های ناشی از چشم‌زخم نیز با عنوان touch wood از این کشور به دیگر کشور‌ها منتقل شده است.

چشم یکی از شبکه‌های ارتباطی افراد با یکدیگر است. بنابراین افراد می‌توانند از این طریق انرژی خود را به دیگران انتقال دهند.

اینکه چقدر انرژی‌هایی را در خود ایجاد و پرورش دهیم دست خودمان است. همچنین خودمان اجازه می‌دهیم انرژی‌های خوب یا بد وارد روح و بدنمان شود.

ممکن است با مشاهده فردی دچار سردرد، از دست رفتن تعادل و بیماری‌های گوناگون شویم و این آسیب بسته به بدن فرد مقابل می‌تواند متفاوت باشد.

در کنار باورهای کهن آمیخته به خرافات درباره چشم‌زخم علاوه بر گفته‌ها راهکارهای نوین دیگری هم در گوشه و کنار به چشم می‌خورد که از بین آن‌ها می‌توان به مدیتیشن یا درون پویی و مثبت‌اندیشی اشاره کرد.

شاید کشیدن نفس عمیق و گوش دادن به موسیقی آرام را که این روز‌ها با نام مدیتیشن سر زبان‌ها افتاده افراد به یکدیگر توصیه کنند و شاید بتوان به این ترتیب از شدت تنش‌ها و انرژی‌های منفی کاست.

شاید با این تفاسیر بتوان گفت زمانی که کلام قاصر می‌شود چشم‌ها هم حرف می‌زنند و انرژی را منتقل می‌کنند. البته هرچند که گاهی افراد منتقل‌کننده این انرژی‌ها خودشان نمی‌دانند که این انرژی‌های منفی را منتقل می‌کنند.

آیا منابع علمی چشم‌زخم را تائید می‌کنند ؟

یک روان‌شناس درباره باور به چشم‌زخم و صحت و سقم این قضیه از دیدگاه علمی می‌گوید: باور به چشم‌زخم و اینکه در یک جمع یک نفر چشمش شور است، هنوز هم بر اساس باور به فرهنگ قدیم در بین افراد وجود دارد.

امیرهوشنگ مهریار می‌افزاید: در مراکز علمی و آکادمی بر اساس تحقیقات انجام شده به هیچ عنوان چشم‌زخم به رسمیت شمرده نمی‌شود. به طورکلی این امر غیرعلمی است و روان‌شناسان و پزشکان نیز اعتقادی به این قضیه ندارند.

به گفته او توجه مردم به چشم‌زخم دلیلی بر صحت و سقم این قضیه نیست. در طول تاریخ مردم جوامع بر عوامل گوناگونی معتقد بوده و هستند، اما هنوز درستی این قضیه به اثبات نرسیده است.

این روان‌شناس درباره وجود انرژی در بین برخی افراد و انتقال آن به دیگران می‌گوید: ‌در اصل این امور ریشه در خرافات دارد، اما مطالعه این امر صرفا از بعد روان‌شناسی از این بخش ارزشمند است که بتوان تاثیر باورهای نادرست قدیمی روی رفتار و روابط اجتماعی را مورد بررسی قرار داد.

به گفته او معمولا در بین گروه‌های عدیده محدودی با عنوان افراد چشم شور شناسایی می‌شوند و در موقعیت‌های مختلف سعی در دوری از آن‌ها می‌شود یا به اشکال مختلف چشم‌زخمی آن‌ها کنترل می‌شود. این امر برای افراد می‌تواند مضراتی همچون هراس از جامعه را به همراه داشته باشد.

برای مثال در گذشته افراد معروف به چشم شور در بین گروه‌ها همیشه مورد اتهام و برخوردهای توهین‌آمیز قرار می‌گرفتند و دیگران نیز با به آتش کشیدن مقداری از پارچه لباسشان سعی در خنثی کردن تاثیر چشم زخم بودند. این امر با توهم به این قضیه که با به آتش کشیدن مقداری از لباس فرد تاثیر چشم‌زخم نیز از بین می‌رود انجام می‌شد.

دکتر مهریار می‌گوید: باور به چشم‌زخم می‌تواند برای گروه‌های خاص نتایج نامطلوبی به همراه داشته باشد، آن هم به این دلیل که این افراد به جای یافتن علت واقعی بیماری و دیگر مشکلات از حل مساله عاجز می‌مانند.

بنابراین از لحاظ علمی هیچ اعتقادی به چشم‌زخم وجود ندارد و باید هر فرد تحصیلکرده با این باور مبارزه کند و اجازه بروز دیگر مشکلات ناشی از این باور غلط را ندهد. او درباره وجود انرژی در بین برخی افراد می‌گوید: انرژی‌ها بیشتر در ذهن افراد وجود دارد.

برای مثال در مراودات روزمره با مواجه شدن با فردی با چهره‌ای عبوس خواهید گفت که آن فرد انرژی منفی دارد؛ پس با این تفاسیر هر یک از برداشت‌ها به تجربه و نگرش افراد در ارتباط با دیگران مربوط می‌شود و پایه علمی ندارد.

بیشتر بخوانید

فواید اسپند (اسفند) برای دور کردن بلا و چشم زخم