موارد مصرف و عوارض بی‌کربنات سدیم

بی‌کربنات سدیم چیست ؟

بیکربنات سدیم (Sodium Bicarbonate) نمک یک سدیمی اسیدکربنیک میباشد که این ترکیب ، در بین عموم مردم به جوش شیرین معروف است. بیکربنات سدیم در واقع یک داروی قلیایی کننده است که بعد از تجزیه، یون بیکربنات را فراهم می سازد. بی‌کربنات سدیم دارویی برای کاهش خطرات اسیدوز متابولیک در بیماران نارسایی شدید کلیوی که دچار از دست دادن سدیم خون شده اند می باشد.

اشکال دارویی سدیم بی‌کربنات : سدیم بیکربنات به بصورت قرص ، پودر و آمپول/ ویال تزریقی ارائه می شود.

طبقه بندی درمانی : الکترولیت ها - تامین وتنظیم کننده های آب و کالری بدن

موارد مصرف بی کربنات سدیم

• داروی کمکی در احیای قلبی در مرحله پیشرفته.
• کاهش خطرات اسیدوز متابولیک در بیماری شدید کلیوی.
• بی کفایتی عروق ناشی از شوک یا دهیدراسیون شدید.
• قلیایی کردن ادرار جهت پیشگیری از تشکیل کریستال و آسیب احتمالی کلیوی.
• اسیدوز متابولیک غیر اورژانس.
• ایست قلبی و اسیدوز لاکتیک اولیه شدید.
• به عنوان داروی کمکی در اسهال های شدید (که مقدار زیادی بی کربنات از دست رفته است)
• درمان مسمومیت با داروها از جمله باربی توراتها یا سالیسیلاتها
• کنترل زیادی پتاسیم خون در موارد اضطراری

مکانیسم اثر

بی کربنات سدیم غلظت بی کربنات پلاسما را افزایش داده، زیادی یون هیدروژن را بافره می نماید و pH خون را افزایش می دهدو در نتیجه تظاهرات بالینی اسیدوز را برطرف می کند. به عنوان قلیایی کننده ادرار، این دارو دفع یونهای بی کربنات آزاد را افزایش داده و بنابراین pH ادرار را بالا می برد.

فارماکوکینتیک

دفع این دارو کلیوی است .دی اکسید کربن ایجاد شده ناشی از دارو توسط ریه ها دفع می شود.

منع مصرف

این دارو در آلکالوز متابولیک یا تنفسی، کاهش یون کلرور ناشی از استفراغ یا تخلیه مداوم دستگاه گوارش و کمی کلسیم خون نباید مصرف شود.

در بیماری های قلبی (بخصوص نارسائی احتقانی قلب)، هایپرتانسیون، نارسایی کلیه ، حاملگی، هیپوکلسمی، بیماری های تشنجی، بیماریهای ریوی، کمبود پتاسیم و در بیمارانی که در اثر استفراغ یا ساکشن GI یا دیورز کلر از دست دادند نباید مصرف شود.

عوارض جانبی

-CHFتشدید شده، خونریزی مغزی، ادم، هایپرناترمی، هایپوکلسمی، هایپوکالمی، آلکالوز متابولیک، علائم شبه کزاز.

هیپوکالمی به صورت خشکی دهان ، تشنگی، آریتمی، تغییرات خلقی، کاهش سطح هوشیاری، درد یا کرامپ عضلانی، نبض ضعیف، آلکالوز متابولیک، ادم ریه ناشی از احتباس سدیم و مایعات، تتانی ناشی از هیپوکلسمی، خونریزی داخل جمجمه ای در هنگام تزریق سریع بیکربنات در نوزادان، آسیب شدید بافتی به دنبال بیرون زدگی دارو از رگ طی تزریق وریدی، نفخ شکم، ایجاد سنگهای کلیوی

تداخلات دارویی بیکربنات

مهم ترین تداخلات این دارو عبارتند از:

-در صورت قلیایی شدن ادرار، بیکربنات سدیم نیمه عمر کینیدین، افدرین و سودوافدرین را بالا برده و دفع تتراسیکلین‌ها، سالیسیلات‌ها، کلرپروپامید و لیتیم را افزایش می‌دهد.
-مصرف این دارو همراه با کورتیکواستروئیدها ممکن است احتباس سدیم را افزایش دهد.
-مهارکننده‌های ACE‌ می‌توانند منجر به عدم تحمل به دارو و بروز واکنش‌های جانبی آلرژیک شوند و مصرف همزمان آنها باید با احتیاط صورت گیرد.

هشدار ها بیکربنات

1.این دارو در موارد زیر باید با احتیاط مصرف شود:

بی ادراری یا کم ادراری، حالات مرضی احتباس سدیم همراه با خیز( مانند سیروز کبدی، نارسایی احتقانی قلب، عیب کار کلیه و توکسمی آبستنی) و زیادی فشار خون.
2.از آنجا که اسید متابولیک با تخلیه سدیم همراه است، بهتر است ابتدا با انفوزیون وریدی کلرور سدیم ایزوتونیک، کاهش سدیم خون را جبران نمود، مشروط بر این که کلیه ها تحت تأثیر قرار نگرفته و اسیدوز نیز آنقدر شدید نباشد که سبب بروز عیب کار کلیه شود. در چنین شرایطی، استفاده از محلول ایزوتونیک کلرور سدیم به تنهایی می تواند مؤثر باشد و سبب برقراری مجدد توانایی کلیه برای ایجاد بیکربنات شود.
در اسیدوز کلیوی یا اسیدوز متابولیک شدید(به عنوان مثال در حالتی که pH خون کمتر از 1/7 است)، محلول بی کربنات سدیم همراه با کلرور سدیم انفوزیون می شود.
4.درمان دراز مدت با بی کربنات سدیم توصیه نمی شود، زیرا خطر بروز آلکالوز متابولیک یا افزایش بیش از حد سدیم وجود دارد.
5.مصرف مقادیر بیش از حد ممکن است موجب بروز کمی پتاسیم خون شود و بیمار را در معرض خطر آریتمی قلبی قرار دهد.
6.تزریق سریع دارو، ممکن است موجب بروز آلکالوز شدید و احتمالاً تحریک پذیری زیاد یا تتانی شود.

توصیه های دارویی بیکربنات

• کلیه داروهای تزریقی باید در مراکز درمانی تزریق شود. از تزریق دارو در منزل خودداری کنید.
• در صورتی که محلول تزریقی دچار کدورت یا تغییر رنگ خاصی شده بود، از تزریق دارو خودداری کنید.
• آزمایشات دوره ای خون که توسط پزشک تجویز شده برای شما الزامی است.
• به دلیل وجود نمک در این دارو، در صورتیکه رژیم کم نمک به شما توصیه شده است به پزشک خود اطلاع دهید.
• در صورت داشتن درد شکمی شدید به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید.

تداخلات مهم دارویی :

۱- در صورت افزایش دفع کلیوی، کاهش اثر داروهایی نظیر لیتیوم ، متوتروکسات، سالیسیلات و تتراسایکلین ها

۲-در صورت کاهش دفع کلیوی ، افزایش اثر داروهایی نظیر کینیدین، سمپاتومیمتیک ها و داروهای ضد اشتها

۳- تزریق همزمان بیکربنات سدیم با کلسیم گلوکونات ممنوع است.

تداخلات آزمایشگاهی :

افزایش مختصر لاکتات خون، مثبت شدن کاذب پروتئین ادراری ، افزایش اوروبیلینوژن ادراری

مسمومیت:

علائم : بروز آلکالوز متابولیک با علائم اختلالات خلقی ، درد یا پرش های عضلانی ، بیقراری و اضطراب، تنفس های سطحی و خستگی و ضعف غیر معمول

توجهات پرستاری :

۱- قطع انفوزیون وریدی در صورت مشاهده بیرون زدگی دارو از رگ

۲- استفاده از ورید بزرگ جهت تزریق وریدی

۳- رقیق کردن ویال ۷٫۵% بی کربنات سدیم جهت تزریق وریدی

۴- میزان انفوزیون وریدی بیشتر از ۵۰ Meq/h نشود

۵- کنترل وضعیت بالینی بیمار، گازهای خون و الکترولیتها و ph خون حین درمان اسیدوز متابولیک

بیشتر بخوانید:

۱۱ خاصیت بی نظیر پتاسیم که تا بحال نمی دانستید!

موارد مصرف و عوارض پتاسیم کلراید (KCL)

غذاهای غنی از پتاسیم

درمان تنبلی (نارسایی) کلیه در طب ایران

راهکارهای خانگی برای پیشگیری از نارسایی کلیه

نشانه های درست کار نکردن کلیه چیست؟

نمک صورتی هیمالیا : فواید و مضرات نمک صورتی هیمالیا برای سلامتی