تحول تاریخی ضرب المثل ها: از «ملانقطی» تا «ملالغتی»

بگوییم «ملانقطی»، نگوییم «ملا لغتی»

در طول تاریخ، زبان در حوزه ادبیات گاهی با جلوه های گوناگون خود ظاهر شده است، به همین دلیل ساختار تلفظ ما از ضرب المثل و عبارت ها در برخی موارد شکل دیگری به خود گرفته و ما امروز، شاهد رواج نوع اشتباه این ضرب المثل ها و تعابیر در گفتار و نوشتار هستیم.

به عنوان مثال در گذشته زمانی که جملات را می نوشتند، نقطه نمی گذاشتند (بسیاری از نسخه های خطی که بازمانده روزگار کهن است مؤید این ادعاست) در نتیجه در آن روزگار اگر کسی به علت کم سوادی و پایین بودن دقت، می پرسید نقطه های این نوشته کجاست به او می گفتند تو چقدر «ملانقطی» هستی.

به این معنی که «چرا در جملات تو این قدر دنبال نقطه ها می گردی؟» این بیان براثر گذشت زمان به تعبیر «ملالغتی» تغییر شکل یافته درصورتی که ما در زبان فارسی هیچ تعبیری به نام ملا لغتی نداریم.

اصطلاح ملا لغتی در زبان محاوره و گفت وگو های عامیانه شنیده می شود. این اصطلاح به اشتباه در خصوص کسانی به کار می رود که در رعایت نکته های درست نویسی و املای دقیق لغات، افراط می کنند و مدام یک متن را برای پیداکردن عیب ها و نقص هایش بازخوانی می کنند. در مواجهه با چنین فردی گفته می شود:

    چرا مثل ملا لغتی ها به کاربرد درست و املای لغات حساس هستی؟!

در صورتی که عبارت درست، ملا نقطی است نه ملا لغتی! شباهت ِ آوایی واژه های لغت و نُقَط، موجب بروز خطای گفتاری شده و این خطا بعدها به نوشتار هم سرایت کرده است.

ابوالحسن نجفی در کتاب غلط ننویسیم می نویسد:

    نُقَط به ضم اول جمع نقطه است و ملا نُقطی به کسانی می گفتند که فقط از عهده خواندن متنی بر می آمدند که کلمات آن نقطه دار بود؛ بنابراین، به کاتبانی که نقطه ها را از قلم می انداختند ایراد می گرفتند.

امروزه اصطلاح ملا نقطی به کنایه تبدیل شده است و کنایه از کسی است که به املای دقیقِ کلمه و ظاهر لفظ بیشتر از معنای آن اهمیت می دهد، البته این اصطلاح برای کسانی که بیش از اندازه به آداب ظاهری و قانون های رسمی مقید هستند نیز به کار می رود.

همچنین بخوانید:

معنی و کاربرد اصطلاح «آش و لاش شدن» در زبان فارسی

اصطلاح «آش و لاش شدن» به معنای نابودشدن یا ویران شدن در وضعیت های دشوار است و در زبان محاوره ای کاربرد دارد.

درفرهنگ دهخدا و یادداشت هایی به خط او، درباره اصطلاح ملا نقطی می خوانیم:

    کسی که با کم و زیادشدن یک نقطه نوشته، از خواندن آن عاجز آید. آدم کم سواد. آنکه تا تمام نقطه ها و اعراب و حرکات کلمه ای نوشته نباشد نتواند خواند. آنکه به جزئیات رسوم و آداب قانون یا قاعده های رسمی پای بند و مقید است و تا رعایت همه نشود امر را ناقص شمارد در صورتی که همه برای صحت امر ضروری نیست.