دیه چیست و در چه مواردی پرداخت می شود ؟

دیه یکی از قوانین مجازات‌های اسلامی است که بر اساس تعاریف فقهی، به مال یا پولی اطلاق می‌شود که به سبب قتل نفس غیر عمد یا آسیب رساندن جسمی و مالی به فرد متضرر شده یا بازماندگان او، پرداخت می‌شود. میزان دقیق دیه در قرآن مشخص نشده است و همین موضوع، ابهامات زیادی را در ارتباط با این جریمه، به وجود آورده است. علاوه بر این، دیه در شرایط مختلفی پرداخت می‌شود و تعیین مقدار آن، به شارع (قاضی دادگاه) واگذار شده است.

در این مقاله قصد داریم شما عزیزان را با دیه کامل انسان و موارد پرداخت آن، بیشتر آشنا کنیم. همان‌طور که اشاره شد، میزان دقیق دیه در کتاب آسمانی قرآن کریم مشخص نشده است؛ با این‌حال، فقها و بزرگان دین مبین اسلام، قوانین واضحی را برای محاسبه این مجازات در شرایط و جرم‌های مختلف، تدوین نموده‌اند. اگر دوست دارید با دیه و مباحث مربوط به آن بیشتر آشنا شوید، حتما تا پایان با ما همراه باشید.

دیه چیست ؟

بر اساس شرع مقدس اسلام، دیه به مجازاتی گفته می‌شود که بر اثر جرائمی مانند تعرض به جان، سلامتی یا مال یک فرد، برای فرد مهاجم، در نظر گرفته می‌شود. دیه زمانی پرداخت می‌شود که به هر دلیلی، امکان قصاص فرد مجرم، وجود نداشته باشد.

ماده 445 از قانون مجازات‌های اسلامی، دیه را این‌گونه تعریف می‌کند:

دیه مقدار مال معیّنی است و در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت امکان قصاص وجود ندارد، مقرر شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه نیز می توانید مقاله ی مرتبط به دیه سال 1400 را مطالعه نمایید.

بر اساس این تعریف، مشخص می‌شود که مجازات دیه، در دو مورد برای فرد گناه‌کار، تعیین می‌شود:

برای جرائم عمدی که به هر دلیلی، امکان قصاص وجود نداشته باشد. (مانند زمانی که خانواده مقتول، از قصاص صرف نظر کرده و به دریافت دیه رضایت دهند. برای جرائم غیر عمد که منجر به آسیب رساندن به جان (قتل نفس غیر عمد)، سلامتی و مال کسی شوند.

دیه یکی از مجازات‌های چهارگانه در دین اسلام محسوب می‌شود که برای تنبیه مجرمین و نیز، باز داشتن سایر افراد از انجام اعمال مجرمانه، در نظر گرفته شده است. این مجازات، در مواقعی اعمال می‌شود که امکان قصاص فرد گناه‌کار، وجود نداشته باشد.

انواع دیه کدامند؟

در شرع مقدس اسلام، دیه بر 4 نوع زیر است:

دیه قتل نفس: مبلغ این دیه به عنوان "دیه کامل انسان" در نظر گرفته شده و برای قتل نفس غیر عمد مرد مسلمان، تعیین می‌شود. دیه کامل زن در این مورد نصف دیه مرد محاسبه می شود. دیه منافع اعضا: در صورتی که فرد مجرم اعمالی انجام دهد که دیگری حواس خود را از دست بدهد، فرد خاطی باید دیه منافع آن عضو را پرداخت نماید.

به طور مثال هنگامی که توانایی بینایی مختل شود اما به خود چشم آسیبی وارد نشود. این نوع دیه شامل مواردی چون دیه بینایی، دیه شنوایی، دیه عقل، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است. دیه اعضای بدن: این مجازات برای قطع کامل یکی از اعضای بدن محاسبه می‌شود. در صورتی که آن عضو فرد باشد (تنها یکی از آن در بدن وجود داشته باشد) شامل دیه کامل و در صورتی که زوج باشد (دو عدد از آن در بدن وجود داشته باشند) شامل نصف دیه کامل می‌شود.

دیه جراحات: این مجازات برای مواردی تعیین می‌شود که اقدام فرد بزه‌کار، منجر به ایجاد جراحت در بدن فرد دیگری شوند. انواع جراحات در اسلام عبارتند از: حارصه، دامیه، متلاحمه، سمحاق، موضحه و ... هرکدام از این جراحات، مقدار دیه مخصوص به خود را دارند.

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، مجازات دیه در شرایط مختلفی تعیین و پرداخت می‌گردد. برآورد مقدار دیه نهایی برای هر کدام از موارد بالا، در نهایت با حکم و رای قاضی شرع خواهد بود.

دیه چگونه محاسبه می‌گردد؟

مقدار دیه بر اساس "دیه کامل انسان" محاسبه می‌شود. دیه کامل انسان، مبلغی است که باید برای قتل نفس مرد مسلمان، پرداخت شود. مقدار این دیه، ابتدای هر سال و توسط ریاست قوه قضاییه، تعیین می‌گردد. اما مبنای تعیین دیه کامل انسان چیست؟

بر اساس قانون مجازات‌های اسلامی، برای دیه کامل انسان، مبلغی معادل قیمت ۱۰۰ شتر سالم را در نظر می‌گیرند. البته ممکن است از مواردی همچون قیمت ۲۰۰ گاو سالم، ۱۰۰۰ گوسفند سالم و … نیز استفاده شود.

سایر مبالغ دیه، بر اساس درصدی از دیه کامل انسان محاسبه و پرداخت می‌شوند. این درصدها در ماده‌های مختلف قانون مجازات‌های اسلامی، به وضوح ذکر شده‌اند. به عنوان مثال، دیه قطع یک عضو زوج از بدن انسان (مانند دست، پا، گوش و ...) برابر پنجاه درصد یا نصف دیه کامل خواهد بود.

بر همین اساس، دیه برخی از جرائم را می‌توانید در ادامه، مشاهده نمایید:

دیه شکستگی بینی: 10 درصد دیه کامل انسان دیه شکستگی جمجمه سر در حد هاشمه: 10 درصد دیه کامل انسان دیه جراحت سر و صورت به شکلی که منجر به خونریزی نشود: 1 درصد دیه کامل انسان دیه زخم شدگی در حد حارصه: نیم درصد دیه کامل انسان دیه شکستگی نازک نی و درشت نی استخوان پا هر کدام: 8 درصد دیه کامل انسان ....

برای تعیین دیه، دادگاه گزارش پزشکی قانونی را بررسی کرده و بر اساس جراحت‌های به وجود آمده، مبلغ نهایی دیه را برآورد می‌کند.

دیه در ماه‌های حرام

ماه‌های حرام سال از منظر دین مبین اسلام عبارتند از: محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه. دیه کامل انسان در این ماه‌ها، شامل قانون تغلیظ دیه می‌شود. بر اساس این قانون: دیه قتل نفس در چهار ماه حرام سال، به میزان ثلث یا یک سوم مبلغ کل دیه کامل، افزایش پیدا می‌کند.

توجه داشته باشید که قانون تغلیظ دیه تنها شامل قتل نفس شده و سایر موارد دیه در ماه‌های حرام، هیچ تفاوتی با سایر ماه‌های سال ندارند.

نرخ دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۰ چقدر است؟

مبلغی که برای دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۰ هجری خورشیدی در نظر گرفته شده است، مبلغ ۴۸۰ میلیون تومان، معادل ۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال است. این مبلغ، نسبت به سال ۱۳۹۹، با افزایشی ۴۵ درصدی مواجه شده است.

لازم به ذکر است که بر اساس قانون تغلیظ دیه، مبلغ پرداختی برای دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۰ و در ماه‌های حرام، معادل ۶۴۰ میلیون تومان یا ۶ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال است.