کاربرد صحیح افعال شد، گشت و گردید در زبان فارسی

کاربرد درست افعال شد، گشت و گردید

فعل های شد، گشت و گردید فعل هایی هستند که فراوان به جای هم به کار می روند. در این مقاله از دلگرم کاربرد درست این افعال را بررسی می کنیم.

فعل های شد، گشت و گردید یکی از انواع فعل هستند که در برخی منابع به نام های فعل اسنادی یا فعل عام هم از آنها یاد شده؛ به افعالی اشاره می کند که روی دادن حالتی را بیان می کنند. مثلا؛

•     غذا شور شد.

در این جمله غذا حالتی را پذیرفته است که در این جمله شور شدن است و یا بیت زیر که در آن عقل حالت دیوانه شدن را گرفته است.

•     عقل دیوانه شد آن سلسله مشکین کو
•     دل ز ما گوشه گرفت ابروی دلدار کجاست
•     غزلیات، حافظ

افعال اسنادی در زبان فارسی تنها به این سه فعل محدود نمی شوند و باید دو فعل است و بود را در این طبقه قرار داد. بنابراین افعال اسنادی عبارتند از؛ است، بود، شد، گشت و گردید. دیگر مشتقات این افعال در زمان های مختلف، حالت منفی، امر و نهی نیز از افعال اسنادی محسوب می شود. اما آنچه در این مقاله مورد نظر ماست افعال شد، گشت و گردید هستند که به بررسی آنها می پردازیم.

فعل شد

فعل شد در ادبیات فارسی در معانی مختلفی از جمله شدن، رفتن و گذشتن به کار رفته است که به ترتیب در مثال های زیر قابل مشاهده است.

•     یک لحظه بود این با شبی کز عمر ما تاراج شد
•     ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را
•     غزلیات، سعدی

    گفتم: «نیکو نتوانم دانست. این مقدار شنوده ام که: یک روز بر سرای حسنک شده بود، به روزگار وزارتش، پیاده و بدراعه، پرده داری بر وی استخفاف کرده بود و وی را بینداخته.»
    تاریخ بیهقی، ابوالفضل بیهقی

    گر عمر بشد عمر دگر داد خدا
    گر عمر فنا نماند نک عمر بقا
    رباعیات، مولوی

باید توجه داشت که اگر شد در معنای رفتن یا گذشتن به کار رود؛ از دسته افعال اسنادی خارج می شود. البته کاربرد شد در معنای رفتن و گذشتن در فارسی امروز رواج کمی دارد.

فعل های گشت و گردید

 و اما درباره گشت و گردید نیز باید توجه داشت که این افعال تنها در صورتی اسنادی محسوب می شوند که معنای شدن از آن اراده گردد.

    شکفته شد گل حمرا و گشت بلبل مست
    صلای سرخوشی ای صوفیان باده پرست
    غزلیات، حافظ

    مرا اختر خفته بیدار گشت
    به مغز اندر اندیشه بسیار گشت
    شاهنامه، فردوسی

همچنین بخوانید:

دستور زبان فارسی: قواعد، چالش ها و کاربردها

دستور زبان فارسی به عنوان مجموعه ای از قواعد حاکم بر ساختار واژه ها و جملات، نقش اساسی در زبان آموزی و درست نویسی دارد. این مقاله به بررسی فواید،…

فعل گشت و گردید اگر در معنای چرخیدن، جستجو کردن و گردش کردن به کار روند؛ اسنادی نیستند.

    گشتم نبود، نگرد نیست!

    حبیب، کعبه جانست اگر نمی دانید
    به هر طرف که بگردید رو بگردانید
    دیوان شمس، مولوی

اصل بر ساده نویسی است!

هدف از نوشتار انتقال پیام است. بنابراین، در متون معمول و روزمره، بهتر است واژگانی را انتخاب کنیم که خواندن و فهم آن برای خواننده آسان تر باشد. پس استفاده از فعل شد از این جهت به گشت و گردید ارجحیت دارد. اما در موارد اقتضا، مثلاً برای خودداری از تکرار فعل شد می توان از دو فعل دیگر نیز استفاده کرد.