راه های مقابله و کنترول خشم از نگاه اسلام

کنترل خشم و غضب از دیدگاه اسلام و روانشناسی

با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با راهکارهای مناسب برای پیشگیری و کنترل خشم آشنا شوید.

 از دیدگاه اسلام و روانشناسی توضیح دهید که چگونه مي توان خشم و غضب خود را كنترل كرد؟

از اين كه اين مجموعه را پاسخگوي سوالات خود قرار مي دهيد صميمانه سپاسگزاريم.
از ديدگاه اسلام كه دين توحيدي است، ابتدا بايد از خود سوال كنيم كه نيروي خشم و غضب را خداي متعال براي چه به انسان داده است؟

براي اينكه از خودخواهي هاي خود دفاع كند يا براي اينكه در برابر دشمنان خدا بايستد و از دين خود دفاع كند؟ كاربرد خشم آيا داخلي است يا خارجي؟

از نظر اسلام معيار خشمگين شدن، خدا است. قرآن كريم مي فرمايد : محمد رسول الله و الذين معه اشداء على الكفار رحماء بينهم. اصولا كاركرد خشم در مقابله با كفار و دشمنان خدا و اولياي خدا است و نسبت به مومنان خشمگين شدن خطا است، زيرا خشم ما در حقيقت به خداوند باز مي گردد.ريشه خشم بايد ايماني باشد و تعصب انسان مومن نسبت به خداوند است. اگر كسي به ساحت خدا بي حرمتي كند و يا به ساحت مومنان به خدا، آنگاه جاي خشم و غضب است و در غير اين صورت خشم انسان خدا پسندانه نيست. راهكار درمان واقعي خشم روش توحيد است.

از ديدگاه توحيد مردم دو دسته اند : دوستان خدا و دشمنان خدا. غضب تنها در مورد برخورد با دشمنان خدا آن هم بر سر دفاع از خدا و دين و دوستان خداوند كاربرد دارد و بايد بدانيم كه خشمگين شدن در ميان دوستان خدا خطا است و كاربرد ندارد؛ پس باید خشم خود را كنترل و در جاي خود به كار بگيريم و از انفعال آن نيز جلوگيري كنيم.اما از ديدگاه روانشناسي، خشم و غضب در واقع يك حالت نفسانى و درونى است كه آدمى را وادار به رفتارى پرخاشگرانه و غلبه و انتقام نسبت به ديگرى مى ‏كند. البته اصل «قوه غضب» در انسان وجود دارد و در حفظ و بقاى وى نقش به سزايى ايفا مى ‏كند.

اما اين قوه نيز مانند ساير قواى نفسانى بايد كنترل و در جهت صحيح از آن استفاده شود و از افراط و تفريط نسبت به آن اجتناب گردد؛ زيرا افراط در آن موجب ناكارآمدى فكر و عقل مى‏ شود و خطرات و خسارات جبران ناپذيرى را در پى دارد. تفريط در آن نيز موجب جبن و خوارى مى ‏شود و از پيامدهاى بد آن بى ‏غيرتى و بى ‏تفاوتى نسبت به مسئوليت‏هاى فردى و اجتماعى است. البته بحث ما در اينجا، بيشتر مربوط به جنبه افراطى غضب (عصبانيت) است؛ از اين رو زيان‏هايى كه ناشى از شعله‏ور شدن غضب است را به اختصار بيان مى ‏كنيم، سپس به عواملى مى‏ پردازيم كه موجب شعله ور شدن غضب و بروز عصبانيت و پرخاشگرى مى ‏شود و در پايان راه‏كارهايى به منظور كنترل آن بيان مى ‏كنيم.

استفاده از توصیه های قرآنی برای جلوگیری و درمان عصبانیت

اینکه گاهی در زندگی عصبانی شویم، کاملا طبیعی و عادی است؛ چرا که در برخی مواقع حتی موارد کوچک هم می توانند ما را تحریک کنند. متاسفانه خشم و عصبانیت احساساتی هستند که به سختی می توان آنها را کنترل کرد اما با به کارگیری چند روش کارآمد می توان تلاشی سودمند در جهت کنترل این احساسات کرد.درمان عصبانیت

استفاده از توصیه های قرآنی برای جلوگیری از خشم و عصبانیت

• درمان عصبانیت با قرآن

قویترین حربه ی شیطان که با آن می تواند آدمی را به چاه تاریک گمراهی کشانده و نور ایمان را در وجودش خاموش نماید، عصبانیت نابجا است.تاکنون برای افرادی که مدام در زندگی گرفتار خشم و عصبانیت می شوند راه حل های متعددی از سوی پزشکان بیان شده است اما آیا در آیات الهی و روایت نیز راهی برای فرو نشاندن آتش خشم بیان شده است؟در آیات الهی و روایات اسلامی پیرامون روش های غلبه بر خشم موارد متعددی بیان شده است که به صورت اختصار به برخی از آنها اشاره می شود :

• سعی کنیم اشتباهات دیگران را نادیده بگیریم

قرآن مجید پیرامون این مسئله می فرماید :(وَ الَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُون:و کسانی که از گناهان بزرگ و زشتکاریها خود را به دور می‏دارند و چون به خشم درمی‏آیند درمییگذرند.( الشوری :37)

•  تقوا و پرهیزکاری

خداوند متعال افراد متقی و پرهیزکار را اینگونه معرفی می کند که این افراد قدرت غلبه بر خشم خود را دارند و یکی از مهمترین عوامل دارا بودن این قدرت همین روحیه تقوا و پرهیزکاری آنهاست :(وَ سارِعُوا إِلی‏ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقین.الَّذینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ :

و برای نیل به آمرزشی از پروردگار خود، و بهشتی که پهنایش [به قدر] آسمانها و زمین است [و] برای پرهیزگاران آماده شده است، بشتابیدهمانان که در فراخی و تنگی انفاق می‏کنند؛ و خشم خود را فرو می‏برند؛ و از مردم در می‏گذرند؛ و خداوند نکوکاران را دوست دارد.)( آل‏عمران :133-134)وقتی انسان در زندگی با حوادث ناخوشایند روبرو می شود و آنها را مطابق میل خود نمی بیند همواره در مقابل آنها عکس العمل نشان می دهد شاید شایع ترین نوع عکس العمل در این لحظات ناخوشایند، خشم و عصبانیت باشد که آدمی از خود بروز می دهد.

گفتن ذکر شریف « اعوذ بالله من الشیطان الرجیم »

شکی نیست که آتش خشم را شیطان در قلب آدمی، روشن می سازد و اوست که بر افزایش آن پافشاری دارد و لذا برای ریشه کن شدن عصبانیت باید شیطان را از خود دور نماییم که این ذکر شریف در این موضوع بهترین نقش را می تواند ایفاء نماید.

گفتن ذکر شریف << لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم >>

در حدیثی وارد شده که ابلیس به حضرت موسی گفت:از خشم بپرهیز و زمانی که خشمگین شدی بگو (لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم) که در اثر آن خشم تو فرو می نشیند.
فرستان صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و آل پاک و مطهرش

یکی دیگر از راه های درمان عصبانیت فرستادن ذکر شریف صلوات است که امید است مۆمنین با این ذکر زیبا و دلنشین بتوانند آتش خشم را فرو نشانده و آسمان دل خود را با آن بهاری نمایند.حب نفس ریشه ی بسیاری از صفات زشت و ناپسند در انسان است، و در واقع چون بذری مسموم می باشد که در زمین قلب آدمی کاشته شده و محصولی ندارد جزء میوه ی تلخ مال دوستی، جاه طلبی، تکبر و غرور و ...

توصیه های قرآنی برای کنترل خشم و عصبانیت مفید است

• سجده کردن

یکی دیگر از درمان های مۆثر در جهت کنترل عصبانیت آن است که به هنگام عصبانیّت، صورت را بر زمین گذاشته و به درگاه خداوند بی همتا سجده نماید و از آن قدرت بی مثال برای فروکش کردن این آتش شیطانی یاری بجوید.

ابو سعید خدری از پیامبر عزیز اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل می کند که حضرت فرمود:غضب جرقه ای است که در قلب انسان قرار می گیرد، آیا نمی بینید که چشمان او سرخ و رگ های او متورّم می شود. کسی که چنین حالتی در خود مشاهده کرد، صورتش را بر زمین گذارد (و برای خدا سجده نماید) به یقین هرکس چنین کند و به درگاه خدا پناه برد و از او رفع شیطان و خشم را بخواهد، آرامش می یابد.

• تغییر حالت دادن

در روایات دلنشین معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) وارد شده که اگر شخص عصبانی نشسته، بایستد و اگر ایستاده بنشیند و صورت از آن صحنه برگرداند یا دراز بکشد و یا از محل دور شود و خود را به کار دیگری مشغول سازد. این تغییر حالت در فرونشاندن آتش خشم بسیار مۆثر و مفید است.

اینک به یک نمونه از این روایات حیات بخش اشاره می کنم:

امام صادق (علیه السلام) از پدر بزرگوارش امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که در نزد ایشان درباره ی خشم سخن به میان آمد و ایشان فرمود:همانا مرد خشمگین می شود تا جایی که هرگز خشم او فرو نمی نشیند و خشنود نمی گردد و در اثر آن وارد جهنّم می گردد، پس هر مردی که در حال ایستاده به خشم آمده بنشیند، زیرا در این صورت به زودی پلیدی شیطان بیرون می رود و اگر نشسته باید بایستد.

• تماس بدنی از طریق لمس

این نوع از درمان مربوط به خویشاوندان محرمی است که انسان نسبت به آنها خشمگین شده است، در این روش آمده که بر بدن شخصی که شما از او خشمگینید دست بزنید و بدن او را لمس نمایید که از این طریق خشم شما فروکش می نماید و آرام می گیرید.

ششمین امام همام امام صادق (علیه السلام) در این باره به زیبایی می فرماید:هر مردی که بر خویشاوند خود خشم گرفت، باید به سوی او رود و به او نزدیک شود و با او تماس گیرد، زیرا خویشاوند هنگامی که خویشاوند خود را لمس کند آرامش می یابد.

• وضو گرفتن و غسل کردن

شستن دست و صورت و رساندن آب بر بدن در خاموش نمودن آتش خشم موثر است که در این میان وضوء گرفتن و غسل کردن نقش مۆثّرتری دارد که در شستشوی عادی چنین تأثیری وجود ندارد.در روایتی زیبا و دلنشین از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) وارد شده که حضرت فرمود:(اذا غضب احدکم فلیتوضا و الیغتسل فان الغضب من النار). هنگامی که یکی از شما خشمگین شد پس وضوء بگیرد و غسل کند، زیرا غضب از آتش است.

این دستور مشکل گشا از پیامبر عزیز اسلام (صلی الله علیه و آله) بدین جهت است که خشم آتشی است که از درون انسان بر می خیزد و آثارش در ظاهر انسان نمایان می شود به گونه ای که کمتر عضوی از اعضاء بدن است که تحت تأثیر آن واقع نشود و لذا حرارت این آتش اعضاء بدن را فرا گرفته و آنها را می آزارد. طبیعی است که بهترین چیزی که می تواند حرارت ایجاد شده را پایین آورده و به انسان آرامش بخشد، آب است.

• ذکر یونسیه درمان خشم و گرفتاری

ذکر یونسیه "لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین" بهترین درمان برای دردهای لاعلاج روحی است که انسان را گرفتار می کند .در این ذکر پناه به خدا می بریم و او را تسبیح و تقدس می کنیم .و به اشتباهات و خطاهای خود اعتراف می کنیم که هر رنج و گرفتاری که به ما می رسد از خود ماست پس دست ما را بگیر.
طلب آمرزش و استغفار برای خود و دیگران باعث می شود که آتش خشم درون انسان خاموش شود و به معنایی دشمن نیز خلع سلاح می شود .

• درمان موقت

تلقین آثار خشم

مرتب به خود تلقین نماییم که غضب، دنیا و آخرت را به باد فنا داده و ما را در معرض آتش خشم خدا قرار می دهد، غضب عمر را می کاهد.
مداومت بر ذکر شریف «أعوذ بالله من الشيطان الرجيم» (المحجه البیضاء،ج5،ص307)
تمسک به ذکر شریف «لا حول ولا قوة إلا بالله» (مستدرک الوسائل،ج12،ص15)
فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم _ صلی ا...علیه و آله _ (مستدرک الوسائل،ج12،ص15)

سجده کردن

به درگاه خداوند بی همتا سجده کرده و از آن قدرت بی مثال برای فروکش کردن این آتش شیطانی یاری بجوییم.(المحجه البیضاء،ج5، ص 308)

تغییر حالت دادن

در روایات دلنشین معصومین_صلوات ا...علیهم اجمعین، وارد شده که شخص عصبانی اگر نشسته، بایستد و اگر ایستاده، بنشیند و صورت از آن صحنه بر گرداند یا دراز بکشد و یا از محل دور شود و خود را به کار دیگری مشغول سازد.(وسائل الشیعه،کتاب جهاد النفس،حدیث 836)

تماس بدنی از طرق لمس

این نوع از درمان مربوط به خویشاوندان محرمی است که انسان نسبت به آنها خشمگین شده است. در این روش آمده که بر بدن شخصی که شما از او به خشم آمده اید دست بزنید و بدن او را لمس نمایید، چرا که از این طریق خشم شما فروکش می نماید و آرام می گیرید.( بحارالانوار،ج70،ص272)

وضو گرفتن و غسل کردن

شستن دست و صورت و رساندن آب بر بدن در خاموش نمودن آتش خشم موثر است و در این میان، وضو گرفتن و غسل کردن نقش موثرتری دارد. .( بحارالانوار،ج70،ص272)

هنگامی که یک ظرف آب بر روی آتش است و می جوشد، کافی است یک استکان آب سرد به آن اضافه کنی، از جوش می افتد. اگر آتش خشم به سراغمان آمد و به جوش آمدیم، کافی است کمی آب سرد بر سر و صورت خود زنیم، بی شک خشم ما فروکش خواهد کرد و این سخن پیامبر صلی ا..علیه و آله است که فرمودند: «هرگاه بطور شدید عصبانی و خشمگین هستید، قدری آب به سر و صورت خود بزنید.»

---------------------------------------------------------------------------------------------------

گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی