نشر اکاذیب در فضای مجازی چه مجازاتی در قانون دارد ؟
جرم نشر اکاذیب به چه معناست ؟
در زندگی عادی و روزمره بسیاری از افراد، دروغ موضوعی رایج و روزمره است؛ برخیها مدام دروغ میگویند، از سادهترین موارد گرفته تا پیچیدهترین امور را با دروغ رفع و رجوع میکنند. کسی هم متعرض دروغگوها نمیشود؛ حتی اگر دروغِ دروغگوها برملا شود، با دروغی دیگر سعی در توجیه آن میکنند. اگر هم قرار باشد پلیس دروغگوها را بگیرد، حکایت همان است که باید «در شهر هرآنچه هست گیرند» اما با این اوصاف همیشه اینگونه نیست که دروغگویی مجازات نداشته باشد و کسی هم متعرض دروغگو نشود. یکی از مصادیق دروغگویی که مسئولیت کیفری برای شخص دارد، موضوع «نشر اکاذیب به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی» است. در ادامه این موضوع را مورد بررسی قرار میدهیم.
«اکاذیب» جمع کذب به معنای دروغ و امر خلاف واقع است، «نشر» هم که به معنای اشاعه خبر و گسترش موضوع است؛ بنابراین نشر اکاذیب میشود: «اشاعه و انتشار مطالب خلاف واقع». درگذشته نشر اکاذیب بیشتر از طریق منابر، تریبونها یا نشریات یا نوشتهها و اعلانها صورت میگرفت اما با گسترش روز افزون فضای مجازی، نشر اکاذیب هم شکل و شیوه جدیدی به خود گرفت و آنقدر گسترده و شایع شد که حالا تشخیص راست و دروغ در فضای مجازی به امری غیرممکن تبدیل شده است.
هر کس به قصد ضرر زدن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی اقدام به بیان اکاذیب کند، مجرم محسوب میشود. ماده ۶۹۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی (مصوب ۱۳۷۵) در این خصوص مقرر کرده است که «هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکوائیه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا، اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامهای رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از این که از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.»
نکته مهمی که در قانون به آن اشاره شده، موضوع «مطلق بودن» جرم نشر اکاذیب است؛ یعنی تحقق جرم به وقوع ضرر یا ایجاد تشویش موکول نیست و همین که کسی اقدام به اظهار اکاذیب کند یا اخبار و مطالب بیاساس را عنوان کند، از نظر قانون مجرم بوده و قابل تعقیب است.
مسئولیت رسانه منتشرکننده اکاذیب
یکی از راههای نشر اکاذیب، استفاده از رسانهها شامل مکتوب، صوتی، تصویری یا مجازی برای انتشار مطالب است. در همین راستا، قانون مطبوعات که ناظر بر فعالیتهای رسانهای و مطبوعاتی در کشور است، در ماده ۶ خود، نشریات را به جز موارد مشخص شده در قانون، در انتشار سایر مطالب آزاد دانسته است. یکی از این موارد که در بند ۱۱ ماده ۶ قانون مطبوعات (الحاقی ۱۳۷۹) آمده، عبارت است از «پخش شایعات و مطالب خلاف واقع یا تحریف مطالب دیگران». شمول قانون مطبوعات به خصوص در فضای مجازی، ناظر به پایگاههای خبری یا غیرخبری است که از هیأت نظارت بر مطبوعات دارای مجوز فعالیت باشند و اگر سایت یا پایگاه اینترنتی فاقد مجوز باشد یا از سایر فضاهای مجازی برای انتشار مطلب استفاده شود، در این صورت، موضوع در شمول قانون جرایم رایانهای قرار میگیرد.
ماده ۱۸ قانون جرایم رایانهای (مصوب ۱۳۸۸) در این خصوص مقرر کرده است که «هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانهای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (در صورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهدشد.»
بنابراین با توجه به آنچه که در قانون مجازات اسلامی، قانون مطبوعات و قانون جرایم رایانهای آمده است، هرگاه کسی با نوشته، اعلامیه، سخنرانی، صحبت کردن، انتشار مطالب مطبوعاتی، نوشتن در فضای مجازی یا هر قسم دیگری اقدام به نشر اکاذیب با قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی کند، از نظر قانون مجرم بوده و باید پاسخگوی رفتار خود باشد. اکاذیب بسته به این که نسبت به چه کسانی و در چه فضایی اظهار میشوند، دارای مجازات و روشهای جبرانی خاص خود هستند.
نشر اکاذیب به صورت عمومی
انتشار اعلامیه، شبنامه، طومار، نامه سرگشاده یا سخنرانی در یک منبر یا تریبون عمومی از شیوههای سنتی بوده که در آن ممکن است اکاذیبی به قصد ضرر زدن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی اظهار شود. بر اساس ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، در ابتدا مکلف است که از فرد یا افرادی که نسبت به آنها به قصد ضرر زدن داشته است، از همان طریق یا هر طریق مقتضی دیگر، اعاده حیثیت کند. این که در ادامه شاکی، مایل به مجازات حبس یا شلاق متهم هم باشد یا نه، بستگی به نظر شاکی دارد زیرا باید توجه داشت که جرم نشر اکاذیب یک جرم خصوصی است و تنها با شکایت شاکی خصوصی آغاز میشود و در صورت گذشت شاکی خصوصی، رسیدگی یا اجرای مجازات، در هر مرحلهای باشد متوقف خواهد شد.
نشر اکاذیب در مطبوعات و رسانهها
تمامی نشریات یا پایگاههای اینترنتی که دارای مجوز از هیأت نظارت بر مطبوعات هستند در شمول قانون مطبوعات است و همانطور که گفته شد، این رسانهها بر اساس بند ۱۱ از ماده ۶ قانون مطبوعات، از «پخش شایعات و مطالب خلاف واقع و یا تحریف مطالب دیگران» منع شدهاند. اگر نشریه یا رسانهای برخلاف این موضوع، اقدام به نشر اکاذیب کند، بر اساس ماده ۳۰ قانون مطبوعات دارای مسئولیت کیفری است و باید پاسخگوی رفتار خود باشد. البته رسیدگی به جرایم این رسانهها به صورت علنی و با حضور هیأت منصفه در دادگاه کیفری یک مرکز استان خواهد بود.
اما در هر صورت، تا زمانی که شاکی از شکایت خود صرف نظر نکند، رسیدگی به جرم ادامه خواهد داشت. در جرایم مطبوعاتی اگر پخش مطلب خلاف واقع نسبت به فرد یا افرادی باشد، آن فرد یا افراد حق دارند تا به نشریه جوابیه دهند، بر اساس ماده ۲۳ قانون مطبوعات «هرگاه در مطبوعات مطالبی مشتمل بر توهین و افترا، یا خلاف واقع و یا انتقاد نسبت به شخص (اعم از حقیقی یا حقوقی) مشاهده شود، ذینفع حق دارد پاسخ آن را ظرف یک ماه به طور کتبی برای همان نشریه بفرستد. و این نشریه موظف است آن گونه توضیحها و پاسخها را در یکی از دو شمارهای که پس از وصول پاسخ منتشر میشود، در همان صفحه و ستون یا همان حروف که اصل مطلب منتشر شده است، مجانی چاپ کند به شرط آنکه جواب از دو برابر اصل تجاوز نکند.»
نشر اکاذیب در فضای مجازی
گسترش شبکههای اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه در کنار ایجاد پایگاهها و صفحات مختلف اینترنتی، بستر بیحد و حصری را فراهم کرده است تا هرکسی به خودش اجازه دهد که هر آنچه دلش میخواهد در این فضا منتشر کند؛ اما فضای مجازی اینقدرها هم «خانه خاله!» نیست که هرکس هرچیزی خواست بنویسد و کسی کاری به کارش نداشته باشد. همان طور که در بالا هم گفته شد، بر اساس ماده ۱۸ قانون جرایم رایانهای، نشر اکاذیب در فضای مجازی و با استفاده از دادههای رایانهای جرم تلقی شده و قابل تعقیب و مجازات است. در این مورد هم اولویت اصلی با اعاده حیثیت از فردی است که اکاذیب نسبت به وی منتشر شده است و سپس نوبت به مجازات فرد خاطی میرسد. البته نشر اکاذیب در فضای مجازی هم مانند مواردی که در بالا گفته شد، جزو جرایم قابل گذشت محسوب شده و فقط با شکایت شاکی خصوصی رسیدگی به آن آغاز و با گذشت شاکی، رسیدگی به آن به اتمام میرسد.
گاهی از روی بیاخلاقی و انتقام است و گاهی از روی جهل؛ فرض کنید یکباره حین جستجو در سایتهای اینترنتی به تصویری یا فیلمی میرسید که زیر آن نام شما را نوشتهاند یا حتی وقتی فیلم یا عکسی را نگاه میکنید متوجه میشوید که تصویر متعلق به شماست اما نمیدانید چطوری و توسط چه کسی وارد این سایت شده است. شاید حدسش را هم بزنید که کار چه کسی ممکن است باشد، خوب حتماً میدانید که فیلم و عکس خود را در اختیار چه کسی قرار دادهاید؛ به هر حال حس شما در آن لحظه کاملاً قابل درک است اما قبل از این که دست بهکاری بزنید این را بدانید این مشکل فقط برای شما ایجاد نشده است و هر روز دهها نفر برای پیگیری چنین مشکلی سراغ پلیس میروند. فضای مجازی گل و شاد است اما نه آنقدر که هر کسی هر کاری دلش خواست در این فضا انجام دهد و کسی هم کاری به کارش نداشته باشد. حدود ۶ سالی میشود که قانون جرایم رایانهای در کشور ما تصویب شده و در حال اجراست. برابر این قانون اگر کسی یکی از کارهایی را که قبلتر به آن اشاره کردیم انجام دهد متهم است وو مجازات میشود.
مجازات نشر اکاذیب در فضای مجازی
طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی آمده است که:« اگر فردی به دلایل مختلف اقدام به نشر اکاذیب در فضای مجازی کند به ۲ ماه تا ۲ سال حبس و ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»
هتک حیثیت و نشر اکاذیب
پس تا اینجا متوجه شدید که هتک حیثیت و نشر اکاذیب در فضای مجازی جرم بهحساب میآید، حالا در قدم بعد بهتر است که با معنی این دو اصطلاح آشنا شوید.
درست است که هتک در لغت به معنی پاره کردن است اما اصطلاحاً زمانی به کار میرود که شخصی به اموال یا آبروی دیگری، صدمهای وارد و آن را جریحهدار کند.
نشر اکاذیب هم یعنی منتشر کردن هر چیز دروغی درباره فرد دیگر. این دروغ میتواند یک عکس، فیلم، صدا یا حتی نوشتهای باشد که در آن چیزی را به دروغ به دیگری نسبت دادهاند، منتها حتماً باید در سایتهای اینترنتی منتشرشده باشد.
چه اطلاعاتی نباید منتشر شود
اگر فردی با انتشار فیلم و عکس آبروی دیگری را ببرد از نظر قانون مجرم است؛ به همین دلیل ما هم او را مجرم خطاب میکنیم. در این میان باید به این موضوع توجه کنید که از نظر قانون، فرقی ندارد که این اطلاعات واقعی باشند یا خیر، همین که شما را ناراحت کنند، جرم واقع شده است؛
به عبارت دیگر در این جرم اطلاعات به دو دسته تقسیم میشوند:
- اطلاعات واقعی که در آن فیلم و عکس یا صدا متعلق به شاکی است.
- اطلاعات غیرواقعی که در آن فیلم و عکس یا صدا متعلق به شاکی نیست و به دروغ یا با مونتاژ به وی نسبت داده شده است.
به عبارتی گاهی مجرم فیلم، عکس یا صدایی را به شما نسبت میدهد و آن را در سایتهای اینترنتی منتشر میکند که در واقع متعلق به شما نیست اما همین که نامی از شمار برده شده است، میتوانید شکایت کنید. گاهی نیز اطلاعات واقعی، در اختیار مجرم قرار گرفته و آنها را از راههای متفاوتی به دست آورده است:
- خود شما اطلاعات را در اختیارش گذاشتهاید
گاهی اتفاق میافتد که شما به یک دوست اطمینان میکنید و برخی از تصاویر را در اختیارش میگذارید، غافل از اینکه همین کار میتواند روزی برایتان دردسر ساز شود.
- اطلاعات را از صفحههای شخصی شما در سایتهای مختلف برداشته است
این روزها خیلی از مردم در سایتهای اجتماعی صفحات شخصی دارند و برخی اطلاعات، تصاویر و فیلمهای شخصی و خانوادگی خود را در این صفحات با دیگران به اشتراک میگذارند، به این ترتیب متهم بهراحتی میتواند چیزهایی که لازم دارد را به دست آورد.
اطلاعات دزدیده شده است
دزدیده شدن اطلاعات هم مورد دیگری است که نباید از آن غافل شد، این دزدی از طریق هک کردن رایانه شخصی شما، برداشتن یک فلش مموری یا از دست دادن این اطلاعات طی یک کیفقاپی میسر میشود. به هر حال به هر کدام از شیوههایی که نام بردیم اطلاعات در اختیاری مجرم قرار گرفته باشد و او به دلایلی مانند انتقامگیری شخصی، اخاذی یا حتی بیماری و از روی سادگی دست به انتشار آنها زده باشد فرقی نمیکند، مهم این است که این فرد جریمه و مجازات میشود.
تنبیهات قانونی برای مجرمان فضای مجازی
تا اینجا متوجه شدید که چطور ممکن است این مشکل برایتان ایجاد شود، حالا وقت آن است که بدانید قانون چه مجازاتی برای این مجرم در نظر گرفته است و فردی که دست به این کار میزند چه عواقبی در انتظارش است. باید بدانید اگر کسی فیلم، صدا یا تصویری از شما را در فضای مجازی منتشر کند حبس و جریمه میشود؛ یعنی بسته به جرمی که انجام داده و نظر قاضی ممکن است برای این کار از ۹۱ روز تا ۲ سال حبس شود، گاهی نیز برای وی جریمه نقدی در نظر میگیرند و مجرم باید ۵۰۰ هزار تومان تاا ۴ میلیون تومان به شما جریمه بپردازد. البته در برخی از موارد نیز قاضی هر دو جریمه را برای مجرم در نظر میگیرد و فرد خاطی هم زندانی میشود و هم باید جریمه نقدی را بپردازد. البته این در صورتی است که فیلم و عکس منتشر شده را تحریف کند و در آنن دست ببرد ضمن آنکه این کار را از روی عمد انجام داده باشد. این مورد را قانونگذار در ماده ۷۴۴ قانون تعزیرات پیشبینی کرده است.
گاهی وضع بدتر هم میشود؛ یعنی مجرم فیلم و عکس را حین تحریف روی تصاویر مستهجن مونتاژ میکند به این ترتیب قانونگذار در ماده ۷۴۴ قانون تعزیرات برایش جریمه و مجازات بیشتری را در نظر گرفته است و مجرم به هر دو مجازات محکوم خواهد شد. برای شکایت نیز باید به دادسرای نزدیک محل زندگیتان بروید و شکایت کنید. بقیه کارها را دستگاه قضایی انجام خواهد داد.
بیشتر بخوانید:
جرم نشر اکاذیب چیست و چه مجازاتی در قانون دارد ؟
دیدگاه ها