پروپیلن گلیکول چیست؟
پروپیلن گلیکول یک مولکول کوچک و مبتنی بر کربن است؛ که از خانواده الکل همراه با ترکیبات شناخته شده اتانول (الکل نوشیدنی) و ایزوپروپیل (مالش موضعی) است. این ماده احتمالا شبیه به اتیلن گلیکول است و همچنین کاربرد آن به عنوان یک ترکیب ضد انجماد و ضد یخ است. با این حال، پروپیلن گلیکول به طور عمده، یک حلال موثر نیز است و یک عنصر رایج در داروها، لوازم آرایشی و دئودورانت است.
پروپیلن گلیکول یک ماده افزودنی در محصولات غذایی متنوع مانند سس سالاد، بستنی بدون چربی، رنگ های غذایی، ذرت بوداده، خامه ی ترش و کیک می باشد.
این ماده در موادرد خانگی مانند ضدعفونی کننده ها، اسپری های خوشبو کننده ی اتاق، لوازم آرایشی و عوامل تمیز کننده مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده به عنوان یک عامل نرم کننده و ملین در لوازم آرایشی و دارویی کاربرد دارد.
پروپیلن گلیکول جایگزین اتیلن پلیکول در سیستم های خنک کنندگی مدرن و کاربردهای ضد یخ می باشد. این ماده به عنوان یک حلال در رنگ ها، جوهر، سیگارهای الکترونیکی (برای حل کردن نیکوتین) کاربرد داشته و در سنتز مواد شیمیایی مختلف نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
محصولات حاوی پروپیلن گلیکول می تواند باعث واکنش های خفیف چشم و پوست گردد، در حالی که قرار گرفتن حاد در معرض این ماده در محل کار ممکن است منجر به خطرات جدی برای سلامتی گردد. واکنش های آلرژیک و مشکلات تنفسی ممکن است نتیجه ی قرار گرفتن حاد در معرض این ماده در افراد دارای آلرژی باشد. در مورد ایجاد هر گونه علائم آلرژیک شدید، بهتر است بلافاصله با یک متخصص مشورت شود.
خصوصیات فیزیکی پروپیلن گلیکول
با توجه به برگه اطلاعات ایمنی مواد (MSDS) برای پروپیلن گلیکول، این ماده یک مایع بی رنگ با طعم کمی شیرین است و مقداری چسبناکتر از آب است، به این معنی که مثل شربت به آرامی جریان پیدا می کند. نقطه ذوب این ماده منفی ۷۲٫۴ درجه فارنهایت است و نقطه جوش آن درجه حرارت ۳۷۰٫۸ درجه فارنهایت است. وزن آن ۱٫۰۳۶ است، به این معنی که این ماده به مقدرا کمی متراکم تر از آب است. فشار بخار پروپیلن گلیکول در دمای معمولی اتاق ناچیز است، بنابراین پروپیلن گلیکول به میزان قابل توجهی تبخیر نمی شود.
موارد مصرف پروپیلن گلیکول
- کاربرد به عنوان حلال در دارو مثلاً دیازپام در آب حل نمیشود
- کاربرد به عنوان افزودنیهای غذایی
- کاربرد به عنوان مایه خنککننده (ضدیخ) در موتور یا مایع ضدیخ بروی هواپیما De-ice
- کاربرد به عنوان روغن هیدرولیک در سیستمهای هیدرولیک
- کاربرد به عنوان مواد دودزا در ماشینهای دودزا Fog machine
- کاربرد به عنوان تغریز کننده، پاک کننده، ضدعفونیکننده در صنایع آرایشی و بهداشتی
- کاربرد به عنوان مونومر در تهیه رزینهای پلی استری
کاربرد غذایی و خوراکی پروپیلن گلیکول
- بهعنوان امولسیفایر با خاصیت افزایش تثبیت کف و هوادهی در تولید خامهها و مخلوطهای کیک مورداستفاده قرار میگیرد.
- این ماده بهعنوان روان کننده چربیدوست در تولید انواع روغن نباتی مورداستفاده قرار میگیرد
- منو پروپیلن گلیکول بهعنوان حلال مواد معطر از تبخیر رطوبت مواد غذایی جلوگیری مینماید.
- میتوان از پروپیلن گلیکول بهعنوان عامل مرطوبکننده در ساخت آدامس استفاده نمود.
- پروپیلن گلیکول یک مرطوبکننده و پایدار کننده خوب در بسیاری از زمینههای صنعت غذایی اسانس غذا ، کیک و کلوچه میباشد.
خواص مولکولی پروپیلن گلیکول
پروپیلن گلیکول یک مولکول نسبتا کوچک است، که شامل سه اتم کربن، دو اتم اکسیژن و هشت اتم هیدروژن است. طبق کتاب راهنمای شیمی و فیزیک CRC، وزن مولکولی این ماده ۷۶٫۰۹ گرم بر مول است. اندازه کوچک این ترکیب و شباهت ساختاری آن به نوشیدنی الکلی آن را به شدت محلول در آب می کند. در واقع پروپیلن گلیکول هیدروکرومیک است، به این معنی که می تواند آب را از هوا بیرون بکشد و آن را از بین ببرد. در نتیجه، حجم پروپیلن گلیکول در معرض هوا و در طول زمان افزایش می دهد.
خواص شیمیایی پروپیلن گلیکول
مولکول پروپیلن گلیکول کاملا پایدار است؛ و در طول زمان تجزیه نمی شود. با توجه به MSDS، این ماده با هوا واکنش نشان نمی دهد؛ هرچند که در دمای بالا کمی قابل اشتعال است. از آنجایی که پروپیلن گلیکول هر دو قابل اشتعال و محلول در آب هستند؛ آب روش منسابی برای جلوگیری از آتش سوزی ناشی از این ماده نیست؛ و پودر غیر قابل اشتعال خشک برای مبارزه با آتش ناشی از این ماده توصیه می شود. یکی دیگر از خواص مهم شیمیایی پروپیلن گلیکول این است که وقتی با آب مخلوط می شود، فرایند شکل گیری یخ را مختل می کند؛ و همین منجر به استفاده از آن به عنوان ضد یخ می شود. در حالی که آب به تنهایی در ۳۲ درجه فارنهایت یخ می زند؛ ۳۶ درصد از محلول پروپیلن گلیکول مایع به ۰ درجه فارنهایت می رسد و محلول های با دوز بیشتر در دماهای پایین تر نیز مایع باقی می مانند.
فرایند تولید پروپیلن گلیکول
به صورت صنعتی پروپیلن گلیکول برای کاربرد غذایی از پروپیلن اکساید تولید میشود. محصول نهایی شامل 20 درصد پروپیلن گلیکول، 5/1 درصد دی پروپیلن گلیکول و درصد کمی از پروپیلن گلیکولهای دیگر میباشد. که با فرایند خالصسازی گرید های مختلفی از آن از صنعتی تا دارویی و خوراکی جداسازی میشود و معمولاً تا خلوص 99.5 درصد و حتی بالاتر از آن را خالصسازی میکنند. پروپیلن گلیکول را از بازیافت موادی مانند گلیسرول و بیودیزل هم تولید میشود ولی محصول نهایی را به دلیل بو و مزهی آن فقط در کاربردهای صنعتی استفاده میکنند. تولید این ماده میتواند به صورت روشهای مختلفی در کارخانجات مختلف انجام شود. بعضی روش غیر کاتالیستی با دمای بالا را استفاده میکنند که دمای آن از 200 تا 220 درجهی سانتیگراد میباشد درحالیکه بعضی از روش کاتالیستی استفاده میکنند که دمای آن میتواند از 150 تا 180 درجهی سانتیگراد میباشد. که در حضور یک رزین تبادل یونی یا سولفوریک اسید یا محیط بازی انجام میشد.
عوارض پروپیلن گلیکول
مطابق با سازمان غذا و داروی آمریکا، پروپیلن گلیکول به طور کلی به عنوان یک ماده ی امن برای استفاده به عنوان افزودنی تحت شرایط خاص در نظر گرفته می شود. با این حال، قرار گرفتن در معرض غلظت های بالا و قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مقادیر پایین پروپیلن گلیکول ممکن است منجر به ایجاد علائم آلرژیک جزئی و همچنین مشکلات سلامتی شدید گردند. برخی از عوارض جانبی و خطرات بهداشتی این ماده ی شیمیایی در زیر ذکر شده است.
- سمیت دهانی پروپیلن گلیکول بسیار پایین است، با این حال، مصرف مکرر این ماده ممکن است باعث تهوع و استفراغ در برخی افراد شود. قورت دادن تصادفی این ماده در محل کار باعث ناهنجاری های موقت یا دائم در عملکرد قلب، کبد و کلیه ها می گردند.
- قرار گرفتن پوست در معرض این ماده ی شیمیایی ممکن است منجر به خارش پوست همراه با تحریک آن گردد. شستشوی ناحیه ای از پوست که در معرض این ماده قرار گرفته با آب باعث رهایی از این ماده و تسکین پوست می گردد.
- استنشاق طولانی مدت دود پروپیلن گلیکول در محل کار ممکن است باعث درد و ناراحتی در قفسه ی سینه گردد.
- پروپیلن گلیکول و سایر محصولات فرار در هوای خانه به عنوان عوامل خطرناک برای بیماری آسم و سایر مشکلات حاد تنفسی شناسایی می شوند.
- پروپیلن گلیکول به فرم مایع یا بخار ممکن است باعث حساسیت خفیف چشم شده و قرمزی و درد چشم را نیز القاء کنند. در این موارد، چشم باید به سرعت با آب سرد شستشو داده شود.
نکته: در مورد التهاب چشم یا پوست به واسطه ی پروپیلن گلیکول هیچ قطره، کرم، لوسیون یا داروهایی را بدون مشورت با متخصص استفاده نکنید.
خطرات ناشی از پروپیلن گلیکول
پروپیلن گلیکول در صورت مصرف زیاد کمی در برابر پوست و چشم ها سمی است. برخی از نگرانی ها این است که این ترکیب از طریق پوست جذب می شود، به این معنی که قرار گرفتن در معرض سطوح سطحی، باعث ایجاد نشانه هایی شبیه به آنزیم های تولید شده می شود. به طور خاص، پروپیلن گلیکول باعث آسیب به سیستم عصبی مرکزی که شامل مغز و نخاع است، می شود. شواهدی حیوانی وجود دارد که خواص جهش زایی را در این ماده نشان می دهد؛ به این معنی که می تواند منجر به سرطان شود. همچنین این ماده یک تراتوژن است؛ به همین دلیل باعث نقص های زایمان می شود. همچنین استنشاق این ماده، در صورت گرم شدن می تواند باعث تحریک تنفسی و اختلال در سیستم عصبی مرکزی شود.
بیشتر بخوانید:
آیا از کشنده ترین مواد شیمیایی، سمی خانه محل کار خود آشنا هستید؟
۱۰ ماده نگهدارنده مضر و اثرات جانبی آنها
همه آنچه که باید بدانید در مورد شیمی سبز
گردآوری توسط بخش سلامت
مجله دلگرم
- برچسبها
- پروپیلن گلیکول
دیدگاه ها