دلگرم
امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ برابر با ۰۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۱۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
آشنایی با علف هرز پنجه مرغی
2
زمان مطالعه: 14 دقیقه
پنجه مرغی از علف‌های هرز سمجی است که بیشتر در مناطق گرم می‌روید و در اکثر باغات میوه و مزارع و حتی زمین‌های بازی و چمن‌زارها، کنار جاده‌ها و بخصوص محصولات زراعی یک‌ساله و زمین‌های بایر ایجاد مزاحمت می‌کند.


آشنایی با گیاه پنجه مرغی


پنجه مرغی با نام علمی: Cynodon dactylon (L.) pres از علف‌های هرز سمجی است که بیشتر در مناطق گرم می‌روید و در اکثر باغات میوه و مزارع و چمن‌زارها، کنار جاده‌ها و بخصوص محصولات زراعی یک‌ساله و زمین‌های بایر ایجاد مزاحمت می‌کند.

پنجه مرغی از علف‌های هرز سمجی است که بیشتر در مناطق گرم می‌روید و در اکثر باغات میوه و مزارع و حتی زمین‌های بازی و چمن‌زارها، کنار جاده‌ها و بخصوص محصولات زراعی یک‌ساله و زمین‌های بایر ایجاد مزاحمت می‌کند. از گیاه پنجه مرغی برای بهبود فرآیند تخمیر در تهیّه نوشابه های تند بهره می برند.

گیاه‌شناسی علف هرز پنجه مرغی

پنجه مرغی گیاهی است چندساله ، از خانواده Poaceae خزنده یا ایستا که به ارتفاع ۱۰ تا ۴۵ سانتیمتر می‌رسد و توسط بذر، ریزوم و یا استولون تکثیر می‌شود. ساقه‌های رونده سطح زمین و ساقه‌های زیرزمینی به صورت مفتولی شکل است و دارای انشعابات متعدد کوتاه و برگ‌های فلسی‌شکل می‌باشد. از محل گره‌های ریزوم‌ها و استولون‌ها اندام‌های هوایی جدید به‌وجود می‌آید.

برگ‌های آن ۲.۵ تا ۱۰ سانتیمتر طول داشته و رنگ سبز مایل به آبی یا سبز تیره دیده می‌شوند. گل‌آذین شامل ۴ تل ۵ سنبله‌ی ضعیف است که در انتهای یکی از ساقه‌ها به وجود می‌آید. سنبله‌ها به طول تقریبی ۴ سانتیمتر و شامل گروهی از سنبلک‌هاست که بدون پایه و به صورت دو ردیف در یک طرف سنبله قرار می‌گیرند.

علف هرز

چرخه زندگی علف هرز پنجه مرغی

بذر این گیاه قادر است در پاییز یا بهار جوانه بزند. این گیاه علاوه بر بذر قادر است از طریق قطعه‌قطعه شدن و پراکنش قطعات ریزوم یا استولون که توسط ماشین‌آلات کشاورزی و یا به صورت‌های دیگر صورت می‌گیرد، تکثیر پیدا کند.

مناطق پراکنش گیاه پنجه مرغی

گیاه "پنجه مرغی" را از مبدأ (originate)آسیا بویژه هندوستان تا خاور میانه و همچنین بومی (endemic) آفریقا می دانند. تاکنون 8 گونه از جنس Cynodon در آفریقای جنوبی شناسائی شده اند. امروزه "پنجه مرغی" در سراسر اقالیم گرمسیری (pan-tropical) و نیمه گرمسیری زمین بعنوان گیاه جهان شمول (cosmopolitan) و فراگیر (ubiquitous) در حدواسط 45 درجه شمالی تا 45 درجه جنوبی و تا ارتفاع 3000 متری سطح دریا یافت می شود. این گیاه سازگاری زیادی به اقالیم مختلف آب و هوایی و انواع خاک ها دارد. "پنجه مرغی" (برمودا گراس) بومی منطقه "برمودا" نیست ولیکن چون تصوّر می شود که بعنوان یک گیاه هرز مهاجم از آنجا طی قرن نوزدهم وارد آمریکای شمالی گردیده است، بدین نام شناخته می شود.

گیاه "پنجه مرغی" در کشورهای : استرالیا ، اندونزی ، سنگاپور ، کامبوج ، ویتنام ، ایالات متحده آمریکا ، مکزیک ، کاستاریکا ، شیلی ، پورتریکو ، کلمبیا ، اروگوئه ، آرژانتین و برزیل بعنوان علف هرز مهاجم شناخته می گردد. این گیاه امروزه در 57 کشور جهان بعنوان علف هرز اصلی یا جدی محسوب می شود.

شرایط اکولوژیک مناسب علف هرز پنجه مرغی

برخی محققین حداقل شرایط برای رشد پنجه مرغی را بشرح زیر عنوان کرده اند:

  • روزهای 8 ساعته با دمای 15 درجه سانتیگراد
  • شب های 16 ساعته با دمای 5 درجه سانتیگراد .


ریزوم ها و استولن های "پنجه مرغی" در تماس با خاک مرطوب قادر به ریشه زائی از محل گره ها هستند لذا قطعات ریزوم ها و استولن ها می توانند به زندگی خویش ادامه دهند و گیاهان جدیدی را ایجاد نمایند. ریزوم های "پنجه مرغی" در اراضی دست نخورده به حالت سطحی در خاک (عمق 6-1 اینچ) رشد می کنند درحالیکه پس از نرم شدن خاک در اثر شخم یا دیسک به اعماق بیشتری نفوذ خواهند یافت.

"پنجه مرغی" قادر به تحمل دوره های غرقاب است ولیکن در چنین شرایطی قادر به رشد نخواهد بود. "پنجه مرغی" توانسته است شرایط غرقابی در عمق 9 متر را در اراضی سیل گیر مناطقی از بنگلادش (حواشی رودهای گنگ – براهماپوترا) برای چندین هفته تحمل نماید. "پنجه مرغی" وضعیت غرقاب را در آب های جاری به مدت 8 روز و در شرایط آب های ساکن برای مدت 4 هفته تحمل می کند.
"پنجه مرغی" طیف وسیعی از PH را متحمل است ولیکن خاک های اسیدی را بهتر از خاک های قلیایی تحمل می کند. این گیاه بیشترین رشد را در خاک های حاوی ازت زیاد ، کلسیم کافی و PH 5/5 بروز می دهد.

پنجه مرغی تحمل خوبی در مقابل شوری دارد و فقط رشد آن در چنین شرایطی اندکی کاهش می یابد زیرا گیاه مزبور در شرایط شوری اقدام به تغییر مسیر مواد فتوسنتزی از اندام های هوایی به ریشه ها بمنظور بقاء می نماید.

پنجه مرغی

خصوصیات ازدیاد و رشد علف هرز پنجه مرغی

گیاه "پنجه مرغی" از دو طریق زیر ازدیاد می یابد :

  • طریقه رویشی (غیر جنسی) با کمک استولن ها و ریزوم ها
  • طریقه زایشی (جنسی) با کمک بذور

پنجه مرغی از طریق انتقال قطعات ریزوم و استولن توسط : حیوانات بویژه سم داران (hooves) ، ماشین آلات کشاورزی ، آبهای جاری و انسان (جابجایی علوفه تازه) گسترش می یابد. پنجه مرغی در هر ماه می تواند از هر گره استولن بیش از 20 جوانه جدید ، افزون بر 12 نوساقه پنجه ای جدید و 3 جوانه ریزومی در حال خواب تولید نماید.


طریقه ازدیاد زایشی بواسطه نیازمندی به بستر مناسب از اهمیّت کمتری در گسترش "پنجه مرغی" برخوردار است. "پنجه مرغی" برای کاشت نیازمند 11-9 کیلوگرم بذر در هکتار است. هر کیلوگرم از این بذور حاوی 4/4 میلیون بذر می باشد. بذور مزبور را قبل از کاشت با قارچکش لیندان (lindane) بویژه در مواردی که امکان خسارت مورچه ها وجود دارد، تیمار می دهند .

خسارات گیاه پنجه مرغی

1) احتمال مسمومیّت تعلیف "پنجه مرغی" در گوسفندان ، اسب ها ، خوک ها و گوساله ها وجود دارد امّا شواهدی بر ایجاد مسمومیّت بزها در دست نیست.

1-1) اساس مسمومیّت گیاه "پنجه مرغی" شامل : گلوکوزیدهای سیانوژنیک و اسید پروسیک (HCN) می باشد که میزان آنها در گیاه بلافاصله پس از وقوع بارندگی ها به حداکثر می رسند.

2-1) علوفه یخزدۀ گیاه "پنجه مرغی" می تواند با افزایش اسید اُگزالیک در ماده خام مواجه گردد ولیکن چنین امری به مسمویّت دام ها نمی انجامد.

علائم مسمومیت گیاه پنجه مرغی در دام ها شامل موارد زیر هستند :

  • تلوتلو خوردن
  • لرزش بدن
  • تپش قلب
  • اِشکال در تنفس


2) "پنجه مرغی" پس از "اویارسلام چندساله" (Cyperus rotundus) در مقام دوّم مهمترین علف هرز جهان از جنبه فراگیری اقلیمی و وسعت صدمات گیاهی محسوب می شود. این گیاه برای بسیاری از تولیدات زراعی- باغی نظیر : برنج ، پنبه ، نیشکر ، توتون ، سبزی و صیفی ، یونجه ، پیاز ، ژوت ، گیاهان زینتی ، گیاهان مرتعی ، تاکستان ، مرکبات و زیتون بعنوان علف هرز خسارتزا مطرح است .

3) گیاه "پنجه مرغی" دارای اثرات "دگر آسیبی" یا "آلیلوپاتی" بر برخی گیاهان از جمله درختان هلو و مرکبات است . وجود عصاره گیاه "پنجه مرغی" بویژه در خاک های سبک می تواند تا 4 ماه از طویل شدن ریشه چه گیاهچه های بذری (seedling) جو و خردل و همچنین تا دو ماه از رشد گیاهان بالغ آنها جلوگیری نماید .


4) گرده های گیاه "پنجه مرغی" از منابع اصلی ایجاد آلرژی در برخی افراد می باشند، از جمله اینکه در مناطقی مثل ایالت "آریزونا" سبب عارضه "تب یونجه" (hay fever) می گردند. گزارشاتی نیز از بروز آلرژی منتج به آسم در کشورهای مالزی ، برزیل و هند وجود دارند .


5) گیاه "پنجه مرغی" میزبان برخی نماتدها ، گروهی از بندپایان (arthropods) و تعدادی از ویروس های گیاهی می باشد.

علف هرز پنجه مرغی

موارد استفاده گیاه پنجه مرغی

1) کاربردهای علوفه ای :

پنجه مرغی گیاهی سریع الرشد با ارزش علوفه ای (feeding value) بالا و ذائقه پسندی مطلوب برای دام ها بویژه در اوایل رشد است لذا از آن می توان در تهیه هیلاژ (haylage) ، سیلاژ (silage) ، علوفه خشک (hay) ، پلت (pellet) و علوفه تازه (green forage) یا چرائی (pasture) سود جُست. "پنجه مرغی" در آرژانتین با کاشت در فواصل ردیف های ذرت و آفتابگردان توانسته است، سالانه حدود 8 تن علوفه خشک در هکتار تولید نماید. "پنجه مرغی" همچنین توانسته است در شرایط "جورجیا" به تولید 6 تن علوفه خشک طی 4 چین نائل آید. البته میزان تولید آن غالباً در ماههای تابستان (3-1 تن در هکتار) در قیاس با ماههای زمستان (2/1-1/0 تن در هکتار) بیشتر بوده است.

گیاه "پنجه مرغی" برای تولید 5 تن علوفه خشک در هکتار نیازمند 75 کیلوگرم ازت خالص ، 20 کیلوگرم فسفر خالص و 15 هزار مترمکعب آبیاری سالانه (معادل 1500 میلیمتر بارندگی) است.

عملکرد علوفه ای "پنجه مرغی" در منطقه "جورجیا" ضمن ژوئن معادل 9/2 تن در هکتار و طی اکتبر معادل 3/0 تن در هکتار گزارش شده است .

گیاه "پنجه مرغی" دارای 14-3/8 درصد پروتئین خام بترتیب در اوایل و اواخر رشد است ولیکن در صورت تأمین عنصر ازت می تواند به 22 درصد پروتئین خام دست یابد که در این حالت معمولاً با فرمولاسیون پلت برای تغذیه ماکیان بکار می رود. تأخیر در برداشت علوفه "پنجه مرغی" باعث افزایش مواد خام و کاهش پروتئین خام علوفه می گردد.

"پنجه مرغی" را در برخی مناطق جهان همراه با خلر (lathyrus sativa) می کارند و آنرا برای چرای گاوهای شیری بکار می برند. همچنین "پنجه مرغی" را بصورت کشت مخلوط با شبدر سفید و لسپدیزا (lespedeza) استفاده می کنند.

از مراتع "پنجه مرغی" می توان در تغذیه : غاز ، اردک ، بُز ، گوساله و بوفالو بهره جُست ولیکن چنین مراتعی تحمل پایمال شدن توسط دام های سنگین را ندارند. پنجه مرغی منبع تغذیه مهمی برای حیات وحش نیز محسوب می گردد.


2) کاربردهای داروئی :

گیاه "پنجه مرغی" دوّمین گیاه مقدس در هندوستان پس از ریحان است . این گیاه به دلیل داشتن فعالیت های "آنتی اکسیدانی" در هندوستان جزو 3 گیاه داروئی است که برای کنترل بیماری های "انحطاط سیستم عصبی" (neurodegenerative) تجویز می گردند.
گیاه "پنجه مرغی" حاوی : پروتئین خام ، کربوهیدرات ها ، مواد معدنی ، اکسیدهای منزیم- فسفر- کلسیم- سدیم و پتاسیم ، کاروتن ، ویتامین C ، اسید پالمیتیک ، تری ترپنوئیدها و آلکالوئیدها می باشد.

مهمترین کاربردهای داروئی گیاه پنجه مرغی عبارتند از :

  • بند آورندۀ خون (haemostatic)
  • خنک کننده بدن (refrigerant)
  • التیام زخم ها (healer)
  • بهبود رنگ چهره (skin complexion)
  • کاهش رنگدانه های پوست (dispigmentation)
  • رفع احساس سوزش (burning sensation)
  • تهیّه مواد ضد پشه (mosquitocidal)
  • تصفیه آب (water purification)
  • پالایش آلودگی خاک از رسوبات نفتی (petroleum sludge) و فلزات سنگین
  • رفع سوء هاضمه (indigestion).


3) کنترل فرسایش خاک :

از گیاه "پنجه مرغی" برای کنترل فرسایش آبی و بادی : اراضی شیبدار ، حواشی رودخانه ها و تالاب ها ، مرزهای شالیزارها و تثبیت شن های روان (dune stabilization) بهره می گیرند. با این وجود کشاورزان اغلب نسبت به حفاظت از این گیاه هیچگونه اهتمامی بروز نمی دهند زیرا همواره "پنجه مرغی" را بعنوان یک علف هرز مهاجم محسوب می دارند.

4) گیاه زمین پوش :

از پنجه مرغی می توان بعنوان گیاه زمین پوش (green cover) در فاصله بین ردیف های درختان باغات میوه سود جُست و بدین طریق مانع : بروز فرسایش ، طغیان آفات و سخت شدن لایه سطحی خاک گردید و به سهولت امر عبور و مرور کمک نمود .

گیاه پنجه مرغی



شیوه های کنترل پنجه مرغی


الف) کنترل زراعی و مکانیکی :

استفاده از گیاهان "خفه کننده" (smothering) از جمله : گیاهان بلند ، سریع الرشد و پُرپنجه جهت ایجاد سایۀ شدید در کانوپی رشد گیاه "پنجه مرغی" بسیار مفید می باشد. کاشت متراکم گیاهان زراعی حائز ارتفاع کافی می تواند از طریق سایه اندازی موجب کاهش قدرت بوته های "پنجه مرغی" گردد . نتایج تحقیقاتی نشان می دهند که عملکرد "پنجه مرغی" در اثر رقابت با قیاق (Johnson grass) در طی یکسال به میزان 99 درصد کاهش می یابد. همچنین رشد آن در اثر رقابت با کود سبز ""Acacia smallii به میزان 90-70 درصد نزول می پذیرد.

آفتابدهی خاک سطحی (solarization) طی ماه های گرم سال با کمک پوشش صفحات پلاستیکی برای بالا بردن دمای خاک بسیار مؤثر است. آفتابدهی خاک را در ماه هایی از سال که مه و باد در حداقل و تابش خورشید در حداکثر است، با استفاده از صفحات پلاستیکی شفاف مقاوم به اشعه UV برای 6-4 هفته اجرا می کنند. شخم زدن در این روش الزامی نیست ولیکن اجرای شخم با عمق کمتر از 3 اینچ می تواند تا حدودی مفید باشد درحالیکه شخم های عمیق تر باعث انتقال بذور سطحی علف های هرز به اعماق خاک شده و بدین ترتیب از گرمای سیستم مصون می مانند.

مالچ پلاستیک سیاه و قماش پوششی خاک (geotextile) با ممانعت از رسیدن نور خورشید به سطح بستر می توانند باعث تضعیف گیاه "پنجه مرغی" و در صورت دوام به مرگ آن بینجامند. حداقل به 8-6 هفته برای موفقیت این عمل در تابستان نیاز می باشد. اجرای چنین عملی در زمستان ها مفید نخواهد بود. در زمان قرار دادن صفحات قماش پوششی نباید هیچگونه فاصله ای بین آنها واقع گردد تا از خروج استولن ها و ریزوم ها از خاک بطور کامل جلوگیری شود.

استفاده از شخم ، دیسک و روتوتیلرها در طی ماههای خشک سال می توانند آسیب جدی به ریزوم ها و استولن های "پنجه مرغی" برسانند. ضمناً جمع آوری ریزوم ها و استولن ها پس از اجرای اعمال مذکور توسط "ریک" (raking) بر فوائد آنها خواهد افزود. شخم هایی با عمق بیش از 6 اینچ باعث بالا آوردن ریزوم ها از عمق خاک به سطح زمین می شوند

ب ) کنترل بیولوژیک :

پاتوژن های قارچی شامل :

  • لکه برگی پنجه مرغی (Drechslera cynodontis)
  • سیاهک آشکار پنجه مرغی (Ustilago cynodontis)
  • زنگ زرد پنجه مرغی (Punninia cynodontis)
  • بوته میری غلات (Fusarium poae).
  • لکه برگی غلات (Helminthosporium)

پ ) کنترل شیمیایی :

کنترل شیمیای "پنجه مرغی" نیازمند : انتخاب علفکش مناسب ، زمان دقیق سمپاشی و تکرار تیمار می باشد.

اوایل بهار که گیاهچه های جدید "پنجه مرغی" کمتر از 6 اینچ طول دارند و کمترین میزان مواد کربوهیدراته را در اندام های زیرزمینی ذخیره دارند، بهترین زمان بکارگیری علفکش های انتخابی "ضدگراس" می باشد. ضمناً تکرار سمپاشی قبل از رسیدن رشد مجدد گیاه به طول 6 اینچ توصیه می گردد. در این رابطه علفکش های زیر می توانند مفید واقع گردند :

  • سیتوکسیدیم نظیر : Grass Getter
  • فلازیفوپ نظیر : فوزیلید ، اورنامِک ، Grass-B-Gon
  • کلیتودیم نظیر : اِنوُوی.
  • دالاپون به میزان 12-6 کیلوگرم در هکتار در کنترل بوته های جوان "پنجه مرغی" موفق ظاهر شد.
  • "پنجه مرغی" را می توان با علفکش های : میزوتریون ، امازاپیر ، اورنامِک ، فلازیفوپ-بوتیل و تورفلان اِستر (تری سیکلوپیر) کنترل نمود.
  • برخی پژوهش ها حاکی از تأثیرات مطلوب علفکش های : توفوردی ، گلیفوسیت ، سولفونیل اوره (امازاپیر ، سولفومتورون ، تیازمپیر) بر گیاه "پنجه مرغی" بوده اند.

separator line

بیشتر بخوانید:

چیدن علف هرز

آشنایی با علف کش رانداپ و کاربردهای آن

روش مکانیکی جایگزین مقابله شیمیایی با علف های هرز در مزارع ذرت است

separator line



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (2 رای)  

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits