جرم تخریب به چه صورت است و چه مجازاتی در قانون دارد ؟

جرم تخریب

جرم تخریب، به دلیل ایراد خسارت مالی به دیگران، از زمرهء جرایم علیه اموال و مالکیت محسوب میشود.

هیچ کس حق خراب کردن و آسیب زدن به اموال دیگران ( جرم تخریب ) و یا تعرض به آن ها را ندارد، به دلیل این که مالکیت افراد بر اموال و دارایی های خود، امری قانونی بر شمرده شده است.

در قانون اساسی، احکام متناسبی با جرم تخریب اموال خصوصی و عمومی تعیین شده است که در این مقاله به بررسی جرم تخریب اموال خصوصی پرداخته می شود.

«تخریب» به معنی ویران کردن و خراب کردن است. در اصطلاح حقوقی نیز تخریب به معنی خراب کردن ابنیه (بناها و ساختمانها) و خراب کردن اموال، استعمال می شود.

جرم تخریب در قانون تعریف نشده است، بلکه فقط به ذکر مصادیقی از آن بسنده شده است. از طرف دیگر، قانونگذار، حرق و آتش زدن را که وسیله تباه کردن و از بین بردن مال است مترادف با تخریب به کار برده است.

تخریب را میتوانیم به این صورت تعریف کنیم: « لطمه زدن عمدی به طور کلی یا جزئی نسبت به مال یا شی ء متعلق به شخص حقیقی یا حقوقی به طرق مذکور در قانون».

اما باید دانست که در قانون، معیار و ضابطه ای برای میزان خرابی یا صدمه زدن مشخص نشده است. در نتیجه ضابطه تشخیص لطمه زدن عرف و اجتماع است که بر اساس آن در هر مورد باید به «عرف» مراجعه کرد.

لطمه زدن به یکی از دفاتر تجارتی و پاره کردن چند برگ از آن در نظر عرف تخریب شناخته می شود.

نکته دیگری را که باید مد نظر قرار داد، این است که علاوه بر عمل فیزیکی لطمه زدن، ورود ضرر به مال دیگری نیز شرط تحقق جرم است، زیرا تا ضرر واقع نشود، جرم تحقق پیدا نخواهد کرد. مثلا شخصی عمدا آب را به پشت دیوار خانه همسایه اش انداخته اما هنوز ضرری به آن نرسانده، تخریبی صورت نگرفته است.

جرم تخریب از جرایم عمدی است.

به علاوه جرم تخریب از جمله جرایم عمدی است که مطلق ایراد ضرر از ناحیه مرتکب، در صورت ایجاد شدن ضرر برای مجرمیت فاعل کفایت می کند.

به عبارت دیگر، نتیجه مجرمانه در جرم تخریب انجام یافته، مستتر است اعم از این که فاعل صدمه در حین ارتکاب خواهان نتیجه مجرمانه حاصله بوده باشد یا نباشد.

ضمنا نوع وسیله ی ارتکاب جرم نیز در تحقق آن مهم نمی باشد یعنی مهم نیست که مثلا خودروی فرد با چاقو آسیب دیده باشد یا مثلا با آجر؛ هر چند در پاره ای از اوقات موجب تشدید مجازات خواهد شد.

به موجب فانون خسارت کیفری سال ۱۹۷۱، ارتکاب حریق (آتش زدن) عمدی عبارت است از انهدام (نابود کردن) یا از بین بردن اموال یا ایجاد خسارت به وسیله ی آتش زدن. مثلا اگر شخص «الف» اموال دیگری را با ایجاد حریق از بین ببرد و یا به آن خسارت وارد کند، مرتکب جرم تخریب شده است و طبق قانون مجازات میشود.

معنی لغوی تخریب

از لحاظ لغوی، واژهء تخریب مصدر متعدی باب تفعیل از ریشهء «خ ر ب» و به معنی خراب کردن، ویران نمودن و نابود کردن است. یکی از مصادیق ای جرم، که معمولا در نظام های حقوقی مختلف به طور خاص به آن پرداخته میشود، تحریق یا احراق، به معنی سوزاندن، است که غالبا ترس و وحشت و نیز خسارات بالفعل و بالقوه بیشتری نسبت به سایر انواع تخریب، ایجاد میکند، و به همین دلیل مجازات بیشتری را نیز در پی دارد.

ترک فعل در جرم تخریب

بدون تردید جرم تخریب مانند اغلب جرایم عمدی ناشی از رفتار مجرمانه و فعل خارجی مثبت مرتکب جرم است که در قالب عمل فیزیکی از بین بردن یا لطمه زدن کلی یا جزئی به مال غیر ظاهر می گردد.

بنابر این ترک فعل هر چند موجب از بین رفتن یا ورود ضرر به مال متعلق به غیر شود عنصر مادی تخریب محسوب نخواهد شد. مثلا اگر مستاجر مغازه ای در فصل زمستان، برف بام مغازه را به موقع پارو نکند و در اثر آن به عین مستاجره خسارتی وارد شود، ترک فعل او عنصر مادی جرم تخریب محسوب نخواهد شد، هر چند از نظر مدنی ضامن خسارات وارده خواهد بود.

نکته ای که در اینجا نباید آن را فراموش کنیم مسئله از حیز انتفاع انداختن مال متعلق به دیگری با حفظ اصل مال است.

مثلا اگر کسی روی زمین زراعی متعلق به دیگری با ریختن سم باعث شود که دیگر چیزی در آن نروید در این مورد با این که اصل مال (زمین) موجود است، ولی بر اثر اقدام مرتکب، مال از حیز انتفاع ساقط شده است.

تفاوت تخریب اموال شخصی و دولتی

بی گمان آنچه از ناحیه مرتکب جرم (فردی که تخریب توسط او صورت گرفته)، مورد تعدی و تجاوز قرار می گیرد، عبارت از هر چیز با ارزشی است که اختصاص آن به شخص حقیقی یا حقوقی ممکن باشد.

اعم از این که آن شی ء مال منقول باشد یا غیر منقول. به علاوه از نظر تعلق مال به غیر نیز بر حسب مورد موضوع تخریب ممکن است ناظر به تاسیسات و اموال نظامی یا عمومی و عام المنفعه و یا اموال خصوصی اشخاص و یا اشیا و ابنیه و آثار ملی، مذهبی، تاریخی و یا مربوط به میراث فرهنگی باشد.

سوء نیت در جرم تخریب

تخریب از جمله جرایم عمدی است و تحقق آن موکول به از بین بردن یا ایجاد نقصان و ورود ضرر و زیان و یا از کار انداختن و از حیز انتفاع انداختن مال متعلق به غیر است.

بر خلاف جرایم مادی، صرف احراز قصد مجرمانه مرتکب ضروری است. بنابر این «قصد لطمه زدن» به مال غیر، عنصر اصلی در جرم تخریب است. یعنی مرتکب باید از روی قصد و با علم به این که میخواهد به اموال دیگران آسیب وارد کند مرتکب جرم تخریب شود.

پس اگر مرتکب عملی را انجام دهد که موجب خسارت و از بین رفتن اموال دیگران شود ولی عمدی نبوده باشد، تخریب صورت نگرفته است.

عوامل تشکیل دهنده جرم تخریب

1. محرز شدن قصد مجرمانه مرتکب که موجب ضرر به دیگری شده باشد.
2. موضوع جرم تخریب میتواند هر شی منقول و یا غیر منقول باشد.
3. صدمه ای که به مال دیگری وارد میشود باید آگاهانه باشد.

مجازات جرم تخریب در قانون مجازات اسلامی

در ماده 675 قانون مجازات اسلامی بیان شده است: «هر کس عمداً عمارت یا بنا یا کشتی یا هواپیما یا کارخانه یا انبار و به طور کلی هر محل مسکونی یا معد برای سکنی ‌یا جنگل یا خرمن یا هر نوع محصول زراعی یا اشجار یا مزارع یا باغ‌های متعلق به دیگری را آتش بزند به حبس از دو تا پنج سال محکوم می‌شود.»

تبصره ۱) اعمال فوق در این فصل در صورتی که به قصد مقابله با حکومت اسلامی باشد مجازات محارب را خواهد داشت‌.

تبصره‌ ۲) مجازات شروع به جرایم فوق شش ماه تا دو سال حبس ‌می باشد.

ماده 676 قانون مجازات اسلامی :«هر کس سایر اشیای منقول متعلق به دیگری را آتش بزند به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»

ماده 677 قانون مجازات اسلامی :«هر کس عمداً اشیای منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب نماید یا به هر نحو کلا یا بعضاً تلف نماید و یا از کار اندازد به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»

توضیح این نکته ضروری است که احراق، همان طوری که قبلا هم اشاره کردیم، از مصادیق و نمونه های سنگین جرم «تخریب کیفری» است که به دلیل ترس و وحشت بیشتر و خسارات بالفعل و بالقوهء سنگین تری که ایجاد می کند، معمولا در نظام های حقوقی مختلف مجازات سنگین تری نسبت به تخریب ساده دارد.

عنصر مادی جرم تخریب

عنصر مادی جرم تخریب شامل از بین بردن عمدی اشیاء، اعم از منقول و غیر منقول متعلق به دیگری است به هر نحوی از انحاء.

1) عمل مرتکب

جرم تخریب همانند اغلب جرایم علیه اموال و مالکیت، مستلزم ارتکاب یک فعل مثبت است. به‌ طوری که تحقق جرم مزبور با ترک فعل ممکن نیست. همچون آن‌که مستأجر خانه‌ای در فصل زمستان، برف بام خانه را به موقع پارو نکند و در اثر آن، خسارتی به عین مستأجره وارد شود. در این‌جا تنها از نظر مدنی ضامن خسارت وارده خواهد بود.

فعل مثبت در تخریب، ممکن است به طور مستقیم ارتکاب یابد؛ مثل شکستن یا قطع درخت و یا به صورت غیر مستقیم؛ مثل قطع آبی که باعث خشکاندن محصول یا درخت می‌گردد. البته تشخیص این‌که عمل ارتکابی، تخریب محسوب می‌شود یا نه، به عهده دادگاه است و دادگاه در این زمینه، عرف را در نظر خواهد گرفت.

2) موضوع جرم تخریب

هر چیز با ارزشی که امکان اختصاص آن به شخص حقیقی یا حقوقی در میان باشد، موضوع جرم تخریب خواهد بود که به سه گروه اموال، اشیاء و اسناد قابل تقسیم است.

اموال به اعتبار مال، به منقول و غیر منقول و به اعتبار مالک، به عمومی و شخصی یا مشاع و مفروز تقسیم می‌گردد. اسناد نیز به اسناد عادی و اسناد رسمی تقسیم می‌شد.

لازمه اشیاء در جرم تخریب، مالیت آن‌ها نیست بلکه اشیاء به طور کلی مورد حمایت کیفری قانون‌گذار قرار گرفته است، گر چه آن اشیاء ارزش مالی هم نداشته باشند؛ اما از نظر صاحب آن واجد ارزش معنوی باشند. (ماده 677 ق.م.ا).

وسیله ارتکاب جرم در تخریب

در جرم تخریب، وسیله خاصی شرط تحقق جرم نیست. در عین حال گاهی وسیله در تشدید مجازات مؤثر است. مثل تخریب از طریق ایجاد حریق یا مواد منفجره.

چنانچه اتلاف مال دیگری در اجرای ماده 677 مستوجب 6 ماه تا 3 سال حبس است در حالی که از بین بردن همان مال از طریق آتش زدن یا به کار بردن مواد منفجره در اجرای مواد 675 و یا 678 مستوجب 2 تا 5 سال حبس خواهد بود.

عنصر معنوی جرم تخریب

1. سوء نیت عام: سوء نیت عام در جرم تخریب همان اراده و اختیار و خواست مرتکب جرم است. به طوری که تخریب مال دیگری بدون اراده و خواست مرتکب، به دلیل فقدان سوء نیت، فاقد جنبه کیفری بوده و تنها موجب مسئولیت مدنی می‌گردد.
2. سوء نیت خاص: سوء نیت خاص اراده‌ی آگاه نسبت به مال موضوع جرم یا شخص متضرر از جرم است.

در جرم تخریب علاوه بر عمد و قصد در انجام فعل مجرمانه ارتکابی، احراز قصد ایراد ضرر خسارت به دیگری ضروری است. به همین جهت تخریب و شکستن عمدی در و پنجره دیگری برای نجات جان صاحب‌خانه در هنگام بروز خطر، قابل تعقیب کیفری نمی باشد

هرچند جرم تخریب اصولا از جرایم عمدی است لکن به حکم قانون، تخریب غیر عمدی اموال، در مواردی خاص، جرم تلقی شده است و آن زمانی است که انسان در ارتکاب آن‌ها، رعایت احتیاط و مقررات و نظامات دولتی را ننموده باشد. ماده 45 قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع یا ماده 8 قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت ایران به مجازات تخریب غیر عمدی اشاره دارد.

عناصر قانونی تخریب و احراق اموال یا اشیا

مصادیق جرم تخریب که توسط قانون‌گذار جرم انگاری گردیده است، در یک فصل و یا حتی یک قانون جمع آوری نشده است؛ به همین رو، تعدادی از مواد قانونی و یا قانون‌هایی که این جرم در آن‌ها پیش بینی شده است را ذکر می‌نماییم.

جرم تخریب در قانون مجازات اسلامی

• اتلاف و تخریب و سوزاندن اموال و اسناد متعلق به اشخاص؛ مواد 675، 677، 680، 681 و 683 تا 686
• تخریب اموال تاریخی، فرهنگی و مذهبی مواد 558، 560 و 564
• اتلاف و سوزاندن و تخریب اموال و اسناد دولتی مواد 543 تا 546 و 682
• تخریب وسایل، تأسیسات و اموال مورد استفاده عمومی مواد 687 و 688

جرم تخریب در سایر قوانین

• قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح (فصل نهم)
• قانون مجازات اخلال‌گران در تأسیسات آب، برق، گاز و مخابرات کشور
• قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی
• قانون راجع به مجازات اخلال‌گران در صنایع نفت
• قانون کیفر بزه های راه آهن
• قانون الحاق موادی به قانون نحوه حفظ آثار و یادگارهای حضرت امام خمینی
• قانون اراضی و مستحدثات ساحلی

منبع: کتاب جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی | نویسنده: دکتر حسین میر محمد صادقی