معرفی جرم جعل و مجازات استفاده از سند مجعول در قانون
معرفی جرم جعل و استفاده از سند جعل
با تأملی اندک در روند توسعه و پیشرفت روابط و مناسبات اجتماعی، به اهمیت فوقالعاده سند و نوشته در عصر حاضر پیمیبریم. در روابط مردم و دولتها تعداد بیشماری نوشته و سند تنظیم و مبادله میشود که صحت مفاد و محتوای آنها باید تضمین گردد و برای این که روابط مذکور و فعالیتهای جوامع امروزی که به طرز اجتنابناپذیری به یکدیگر وابسته هستند، روال عادی خود را طی نماید، لازم است نوشتهها و اسناد وسیله مطمئنی برای حفظ روابط باشد و به صورت مجعول و تقلبی مورد استفاده قرار نگیرند.
با توجه به نقش حیاتی نوشته و سند در ابعاد زندگی امروزی و حکایت آمار و اطلاعات از افزایش روزافزون جعل در اسناد و استفاده از اسناد مجعول و مزور که کشور ما نیز از این امر مستثنی نیست، امروزه تئوری کلی جعل اسناد و استفاده از سند مجعول از مسایل مهم و مورد بحث حقوق کیفری میباشد و بخش مهمی از قوانین جزایی کشور به آن اختصاص یافته است. همچنین تأثیر نامطلوب این جرایم که در مناسبات و روابط افراد در اجتماع دارد و خسارات مادی و معنوی ناشی از آن موجب گردیده که مجازاتهای نسبتاً سنگینی برای آنها وضع شود.
در قانون ایران تعریفی از جعل ارائه نشده است و احکام راجع به انواع مختلف آن طی بیست ماده ی ۵۲۳ و ۵۴۲ در فصل پنجم ( قانون تعزیرات) مصوب سال ۱۳۷۵ آورده ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی فقط به ذکر مصادیق جرم جعل و تزویر اکتفا نموده است.
مفهوم جرم جعل
جعل در لغت به معنای دگرگون کردن، منقلب نمودن، گردانیدن، قرار دادن، آفریدن، ساختن، وضع کردن، ایجاد کردن به کار رفته است.
معنا و مفهوم تزویر
تزویر عبارت است از : ساختن هر چیز مثل سند به یکی از طرق پیش بینی شده در قانون بر خلاف حقیقت و به ضرر دیگری.
ارکان جرم جعل در قانون کدام است ؟
رکن قانونی جعل در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل است.
در ایران، جعل یک سند، در دو شکل اساسی، به صورت «جعل مادی» و «جعل معنوی» تعریف می شود. مواد ۵۲۳ تا ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی به جرم جعل پرداخته است. که در اول مقاله درمورد آن صحبت شد.
رکن معنوی جعل و اثرات آن بر فرد مرتکب
جعل معنوی: عبارت از علم و عمد در فعل یا ترک فعل است؛ یعنی علم به خلاف واقع بودن عمل و اراده عمل خلاف واقع. جعل به تغییر مفاد یک سند اطلاق می گردد. جعل معنوی ضرر زمانی و اخلاقی است که متوجه اعتبار و شهرت و حیثیت خانوادگی و شغلی شخص شود. مثل ساختن نوشته ای با امضای مجعول که اعمالی را به زنی نسبت دهد که منافی شئونات وحیثیت خانوادگی او باشد.
رکن مادی جعل در زندگی فرد جاعل
جعل مادی به تغییر ظاهری یک سند با استفاده از روش های فیزیکی مانند برش یا تراش آن گفته می شود. ضرر معمولا مادی بوده و متوجه دارایی و اموال شخص اعم از حقوقی یا حقیقی می باشد. مثلا در مقام وصول مبلغ چک مجعول از بانک محال علیه ضرر مالی معادل وجهی که در چک درج شده، وارد و از دارایی صاحب کسر می گردد.
عنصر مادی دارای اجزایی است که فعل مرتکب در آن ممکن است به صورت های ذیل ظاهر شود:
- فعل مثبت: که همان قلب حقیقت در یک نوشتۀ دارای ارزش و سندیت، به یکی از صور پیش بینی شده در قانون است.
- فعل منفی یا ترک فعل: که در جعل مفادی یا معنوی محقق می شود. زیرا در اثر ترک فعل، سندی ایجاد شده که محتوای آن با واقعیت تطبیق نمی کند؛ مثل این که قسمتی از تقریرات شخصی که سند را دیکته می کند، حذف کرده ننویسیم و بر اثر آن یک تعهد یا حقی را که موجب ضرر به غیر است، مخفی کنیم.
ضرر اجتماعی یا عمومی جعل در جامعه
جعل ممکن است به هیچ طریق از حالات قابل تصور و پیش بینی شده در قوانین مختلف اعم از مدنی و کیفری به شخص یا اشخاص معینی ضرر وارد نسازد. بنابر این مرتکب را در صورتی از لحاظ کیفری غیر قابل تعقیب و مجازات می دانیم که عمل به نحوی از انحاء در بردارنده ی ضرر اجتماعی نباشد. این ضرر معمولا به صورت خسارت مادی نسبت به دولت یا ضرر معنوی آن در می آید.
مصادیق جرم جعل
ماده 523 قانون مجازات اسلامی برخی از مصادیق جعل را ذکر کرده و سپس با افزودن عبارت «و نظایر اینها» در بخش انتهایی ماده بر حصری نبودن این موارد تاکید کرده است. در این قسمت مصادق جرم جعل را توضیح کامل خواهیم داد.
ساختن نوشته یا سند جعلی
منظور از نوشته یا سند چیزی است که قابلیت استناد داشته باشد و در صورت بروز مشکل بتوان آن را ارائه داد مانند رسیدی که در ازای وجه دریافت می شود درصورتی که آن رسید دارای امضاء باشد سند محسوب می شود . داشتن آن حتماً برای مراجعه به مراجع قضایی نیست و برای مواردی که اختلاف بوجود می آید بعنوان یادآوری می توان به آن استناد نمود .مانند ساختن (جعل) شناسنامه، گذرنامه، کارت ملی، مبایعه نامه، قولنامه، گواهینام ، مدرک تحصیلی، وصیتنامه و…….
ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی
منظور این است که جاعل مهر و امضای اشخاص رسمی مثلاً اداره گذرنامه، ثبت احوال، بانک ها و بسیاری از این موارد و همچنین اشخاص عادی را بسازد و از آن ها سوءاستفاده نماید. با توجه به این که هر شخصی امضای مخصوص به خود را دارد و به سبک خاصی زیر اسناد را امضاء می کند بنابر این چنانچه این امضاء مورد جعل قرار بگیرد از طریق کارشناس خط شناسی از نحوه لرزش دست، تیرگی و کمرنگی و ….. ، همچنین با وجود تکنیکها و دستگاههای پیشرفته قابل تشخیص است. در مورد مهر هم این گونه است و ممکن است از نوع چوب، فلز و ….. باشد.
خراشیدن یا تراشیدن در جعل
یعنی جاعل سعی دارد که با یک وسیله تیز مبادرت به ازبین بردن کلمه یا کلمات مورد نظر درسندی مانند قولنامه ، مبایعه نامه یا وصیتنامه و …… نماید و حتی ممکن است کلمات را نیز تغییر دهد یعنی کلمه شد را به نشد تبدیل کند و ماهیت سند را به کلی با یک کلمه و یک حرف تغییر دهد .
قلم بردن در جعل
در قلم بردن لزوما، چیزی به سندیا نوشته اضافه نمیشود، بلکه مرتکب ممکن است با استفاده از قلم بخش هایی از یک سند یا نوشته را ناخوانا کرده یا بر روی آن ها خط بکشد. مثلا با افزودن حرف «ی» با واژهء حسن، این واژه به حسین تبدیل می گردد.
الحاق در جعل
منظور از الحاق این است که شخص جاعل کلمه ای را در سند اضافه می کند مثلاً در متن وصیتنامه اسم یکی از فرزندان را که در متن نیست را الحاق و اضافه می کند و یا در متن چک دستکاری می کند و رقم چک را افزایش می دهد. مثلا با افزودن حرف «ی» با واژهء حسن، این واژه به حسین تبدیل می گردد.
محو کردن در جعل
منظور از محو کردن، پاک کردن بخش هایی از نوشته با وسایلی مثل مداد پاک کن، لاک غلط گیر، آب ، مواد شیمیایی و نظایر آن هاست. پس در نتیجه محو کردن برعکس الحاق است یعنی جاعل با کمک پاک کن ، نوشته ای را از متن پاک و محو می کند .
اثبات در جعل
منظور این است جاعل یک سند بی ارزش که از نظر قانونی باطل است و حتی به مهر باطل شد مهمور است ، کلمه باطل شد را بر دارد و به نوعی آن سند باطل را زنده کند .
سیاه کردن در جعل
منظور از سیاه کردن سند، ناخوانا کردن بخش هایی از آن با وسایلی مثل جوهر، مرکب، رنگ و نظایر آن ها است.
دستکاری کردن تاریخ سند در جعل
یعنی جاعل پس از تنظیم سند تاریخ آن را دستکاری و جابجا کند مثلاً تاریخ موخر را مقدم کند و بر عکس .
الصاق نوشتهای به نوشته دیگر
مثلاً به یک سند یا نوشته ، نوشته ای دیگر الصاق می کنند که فردتصور می کند آن نوشته ضمیمه سند اصلی است .
به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحبش
یعنی جاعل مهر یک شرکت یا اداره و یا یک شخص عادی را بدون اجازه در زیر سند ساختگی خود مورد استفاده قرار دهد .
سند مجعول به چه سندی اطلاق میشود ؟
استفاده از سند مجعول عبارت است از به کار بردن یا مورد استفاده قرار دادن نوشته و سند مجعول به جای نوشته و سند صحیح و واقعی با علم به مجعول و مزور بودن آن به منظور به دست آوردن نتایج و آثار قانونی و عرفی نوشته و سند صحیح، اعم از این که نتیجه مجرمانه تحقق پذیرد یا خیر، با توجه به تنوع و تعدد اسناد و نوشته ها، نتایج و مزایای عرفی و قانونی ناشی از آن و اهداف استفاده کننده، فعل مثبت مادی خارجی که بتوان به آن «استفاده» اطلاق نمود، ممکن است در قالب ارائه، ابراز، تقدیم، استناد و غیره باشد. ترک فعل نمی تواند رفتار فیزیکی جرم استفاده از سند مجعول باشد. برای رسیدگی به جرم استفاده از سند مجعول، اثبات مقدماتی جعلی بودن نوشته و سند مورد استفاده ضروری است..
ارکان جرم استفاده از سند مجعول
- استفاده و استعمال
- جعلی بودن نوشته و سند مورد استفاده
- علم مرتکب به مجعول و مزوّر بودن نوشته و سند مورد استفاده
مجازات جرم جعل در قانون
مجازات جرم جعل میتواند مجازات حبس درجه ۶ یا ۷ تعزیری باشد (حبس درجه ۶ بیش از شش ماه تا دو سال و حبس درجه ۷ از ۹۱ روز تا 6 ماه) و در کنار حبس بعضاً جزای نقدی هم تعیین میشود یا نهایتاً حبس تعزیری درجه ۳ (حبس بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال) هم میتواند باشد.
بر اساس ماده ۵۲۴ جعل احکام، امضا، مهر، فرمان و دستخط مقام رهبری یا روسای قوای سهگانه یا استفاده چنین سند مجعولی، مجازات حبس از سه تا پانزده سال را دربردارد و برابر ماده ۵۲۵ جعل امضا یا احکام دیگر مقامات، نظیر وزرا، معاون اول رییسجمهوری، نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا خبرگان یا قضات یا هر یک از رؤسا یا کارمندان و مسئولان دولتی، یک تا ده سال حبس را در پی خواهد داشت.
همچنین برای جعل در اسناد عادی ۶ ماه تا ۲ سال حبس یا جزای نقدی ۳ تا ۱۲ میلیون ریال پیش بینی شده و در بحث استفاده از اسناد مجعول هم در ماده ۵۳۵ جرمانگاری شده و مجازات آن تا ۳ سال حبس است.
در مورد تصدیقنامه خلاف واقع نیز در مواد ۵۳۹ و ۵۴۰ جرمانگاری شده و مقامی همچون پزشک یا غیرپزشک که برای تنظیم و صدور گواهی و تصدیقنامه اجازه دارد، آن را بر خلاف واقع تنظیم میکند.
دعوی استفاده از سند مجعول در چه دادگاهی (دادگاه کیفری یا حقوقی) بررسی میشود ؟
سیدگی به همه جرایم از جمله جرم جعل و استفاده از سند مجعول در دادسراها و محاکم کیفری صورت میگیرد و در محاکم حقوقی صرفاً به ادعای جعل و اظهار انکار پرداخته میشود.
در موضوع جعل، شخص ادعا میکند که سند موجود ساختگی و غیر حقیقی است. اما در ادعای انکار شخصی که سند منتسب به وی است، انتساب آن سند یا امضای ذیل آن به خود را منکر میشود. در این حال کسی که نسبت به سند اظهار تردید میکند، معمولا شخصی غیر از طرف اصلی دعوا است.
در خصوص این که آیا در موارد جعل نوشته، امضا یا مهر نیز مانند جعل اسکناس، وجود شباهت بین نمونه اصلی با جعلی عامل تعیینکننده جرم محسوب میشود یا خیر، آنچه که پایه و اساس جرم جعل را تشکیل میدهد امکان به اشتباه انداختن دیگری است؛ به نحوی که بتوان او را فریفت تا سند غیر واقعی را به عنوان سند اصلی باور کند بنابر این امکان به اشتباه انداختن، ملاک کار است نه شبیه بودن .
آیا جعل در فتوکپی مجازاتی برای فرد مرتکب به دنبال خواهد داشت یا خیر ؟
برای جعلی محسوب شدن کپی سند هر چند مورد دستکاری هم قرار گرفته باشد دو شرط اساسی لازم است؛ نخست «قابلیت به اشتباه انداختن «معیار عرفی» و دوم و مهمتر «برابر با اصل شدن کپی توسط مراجع مربوطه» در نتیجه طبق رویه قضایی دستکاری در کپی به تنهایی جعل نیست مگر ممهور به مهر تصدیق یا برابر اصل باشد.
جرم جعل از جرایم غیرقابل گذشت است و رضایت شاکی خصوصی، جاعل را از تعقیب کیفری و مجازات معاف نمیکند و متهم ناگزیر به تحمل حبس تعیینشده و پرداخت جزای نقدی خواهد بود.
منبع: کتاب جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی | نویسنده: دکتر حسین میر محمد صادقی
بیشتر بخوانید:
جرم جعل امضا در قانون چه مجازاتی دارد ؟
دیدگاه ها