دلگرم
امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
آشنایی کامل با جرم جعل
5
زمان مطالعه: 12 دقیقه
از جرایم مهمی که در اثر توسعه و پیشرفت جوامع از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و.. به وجود آمده و روز به روز پیچیدگی و اهمیت بیشتری پیدا کرده، جعل و استفاده از سند مجعول است، که از جرایم بر ضد آسایش عمومی محسوب می‌شود.

معرفی جرم جعل و استفاده از سند جعل

با تأملی اندک در روند توسعه و پیشرفت روابط و مناسبات اجتماعی، به اهمیت فوق‌العاده سند و نوشته در عصر حاضر پی‌می‌بریم. در روابط مردم و دولت‌ها تعداد بی‌شماری نوشته و سند تنظیم و مبادله می‌‌شود که صحت مفاد و محتوای آن‌ها باید تضمین گردد و برای این که روابط مذکور و فعالیت‌های جوامع امروزی که به طرز اجتناب‌ناپذیری به یکدیگر وابسته هستند، روال عادی خود را طی نماید، لازم است نوشته‌ها و اسناد وسیله مطمئنی برای حفظ روابط باشد و به صورت مجعول و تقلبی مورد استفاده قرار نگیرند.

با توجه به نقش حیاتی نوشته و سند در ابعاد زندگی امروزی و حکایت آمار و اطلاعات از افزایش روزافزون جعل در اسناد و استفاده از اسناد مجعول و مزور که کشور ما نیز از این امر مستثنی نیست، امروزه تئوری کلی جعل اسناد و استفاده از سند مجعول از مسایل مهم و مورد بحث حقوق کیفری می‌باشد و بخش مهمی از قوانین جزایی کشور به آن اختصاص یافته است. هم‌چنین تأثیر نامطلوب این جرایم که در مناسبات و روابط افراد در اجتماع دارد و خسارات مادی و معنوی ناشی از آن موجب گردیده که مجازات‌های نسبتاً سنگینی برای آن‌ها وضع شود.

در قانون ایران تعریفی از جعل ارائه نشده است و احکام راجع به انواع مختلف آن طی بیست ماده ی ۵۲۳ و ۵۴۲ در فصل پنجم ( قانون تعزیرات) مصوب سال ۱۳۷۵ آورده ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی فقط به ذکر مصادیق جرم جعل و تزویر اکتفا نموده است.

separator line

مفهوم جرم جعل

جعل در لغت به معنای دگرگون کردن، منقلب نمودن، گردانیدن، قرار دادن، آفریدن، ساختن، وضع کردن، ایجاد کردن به کار رفته است.

معنا و مفهوم تزویر

تزویر عبارت است از : ساختن هر چیز مثل سند به یکی از طرق پیش بینی شده در قانون بر خلاف حقیقت و به ضرر دیگری.

separator line

ارکان جرم جعل در قانون کدام است ؟

رکن قانونی جعل در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل است.

در ایران، جعل یک سند، در دو شکل اساسی، به صورت «جعل مادی» و «جعل معنوی» تعریف می شود. مواد ۵۲۳ تا ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی به جرم جعل پرداخته است. که در اول مقاله درمورد آن صحبت شد.

separator line

رکن معنوی جعل و اثرات آن بر فرد مرتکب

جعل معنوی: عبارت از علم و عمد در فعل یا ترک فعل است؛ یعنی علم به خلاف واقع بودن عمل و اراده عمل خلاف واقع. جعل به تغییر مفاد یک سند اطلاق می گردد. جعل معنوی ضرر زمانی و اخلاقی است که متوجه اعتبار و شهرت و حیثیت خانوادگی و شغلی شخص شود. مثل ساختن نوشته ای با امضای مجعول که اعمالی را به زنی نسبت دهد که منافی شئونات وحیثیت خانوادگی او باشد.

separator line

رکن مادی جعل در زندگی فرد جاعل

جعل مادی به تغییر ظاهری یک سند با استفاده از روش های فیزیکی مانند برش یا تراش آن گفته می شود. ضرر معمولا مادی بوده و متوجه دارایی و اموال شخص اعم از حقوقی یا حقیقی می باشد. مثلا در مقام وصول مبلغ چک مجعول از بانک محال علیه ضرر مالی معادل وجهی که در چک درج شده، وارد و از دارایی صاحب کسر می گردد.

عنصر مادی دارای اجزایی است که فعل مرتکب در آن ممکن است به صورت های ذیل ظاهر شود:

  • فعل مثبت: که همان قلب حقیقت در یک نوشتۀ دارای ارزش و سندیت، به یکی از صور پیش بینی شده در قانون است.
  • فعل منفی یا ترک فعل: که در جعل مفادی یا معنوی محقق می شود. زیرا در اثر ترک فعل، سندی ایجاد شده که محتوای آن با واقعیت تطبیق نمی کند؛ مثل این که قسمتی از تقریرات شخصی که سند را دیکته می کند، حذف کرده ننویسیم و بر اثر آن یک تعهد یا حقی را که موجب ضرر به غیر است، مخفی کنیم.

separator line

ضرر اجتماعی یا عمومی جعل در جامعه

جعل ممکن است به هیچ طریق از حالات قابل تصور و پیش بینی شده در قوانین مختلف اعم از مدنی و کیفری به شخص یا اشخاص معینی ضرر وارد نسازد. بنابر این مرتکب را در صورتی از لحاظ کیفری غیر قابل تعقیب و مجازات می دانیم که عمل به نحوی از انحاء در بردارنده ی ضرر اجتماعی نباشد. این ضرر معمولا به صورت خسارت مادی نسبت به دولت یا ضرر معنوی آن در می آید.

separator line

مصادیق جرم جعل

ماده 523 قانون مجازات اسلامی برخی از مصادیق جعل را ذکر کرده و سپس با افزودن عبارت «و نظایر اینها» در بخش انتهایی ماده بر حصری نبودن این موارد تاکید کرده است. در این قسمت مصادق جرم جعل را توضیح کامل خواهیم داد.

ساختن نوشته یا سند جعلی

منظور از نوشته یا سند چیزی است که قابلیت استناد داشته باشد و در صورت بروز مشکل بتوان آن را ارائه داد مانند رسیدی که در ازای وجه دریافت می شود درصورتی که آن رسید دارای امضاء باشد سند محسوب می شود . داشتن آن حتماً برای مراجعه به مراجع قضایی نیست و برای مواردی که اختلاف بوجود می آید بعنوان یادآوری می توان به آن استناد نمود .مانند ساختن (جعل) شناسنامه، گذرنامه، کارت ملی، مبایعه نامه، قولنامه، گواهینام ، مدرک تحصیلی، وصیتنامه و…….

separator line

ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی

منظور این است که جاعل مهر و امضای اشخاص رسمی مثلاً اداره گذرنامه، ثبت احوال، بانک ها و بسیاری از این موارد و همچنین اشخاص عادی را بسازد و از آن ها سوءاستفاده نماید. با توجه به این که هر شخصی امضای مخصوص به خود را دارد و به سبک خاصی زیر اسناد را امضاء می کند بنابر این چنانچه این امضاء مورد جعل قرار بگیرد از طریق کارشناس خط شناسی از نحوه لرزش دست، تیرگی و کمرنگی و ….. ، همچنین با وجود تکنیکها و دستگاههای پیشرفته قابل تشخیص است. در مورد مهر هم این گونه است و ممکن است از نوع چوب، فلز و ….. باشد.

separator line

خراشیدن یا تراشیدن در جعل

یعنی جاعل سعی دارد که با یک وسیله تیز مبادرت به ازبین بردن کلمه یا کلمات مورد نظر درسندی مانند قولنامه ، مبایعه نامه یا وصیتنامه و …… نماید و حتی ممکن است کلمات را نیز تغییر دهد یعنی کلمه شد را به نشد تبدیل کند و ماهیت سند را به کلی با یک کلمه و یک حرف تغییر دهد .

separator line

قلم بردن در جعل

در قلم بردن لزوما، چیزی به سندیا نوشته اضافه نمیشود، بلکه مرتکب ممکن است با استفاده از قلم بخش هایی از یک سند یا نوشته را ناخوانا کرده یا بر روی آن ها خط بکشد. مثلا با افزودن حرف «ی» با واژهء حسن، این واژه به حسین تبدیل می گردد.

separator line

الحاق در جعل

منظور از الحاق این است که شخص جاعل کلمه ای را در سند اضافه می کند مثلاً در متن وصیتنامه اسم یکی از فرزندان را که در متن نیست را الحاق و اضافه می کند و یا در متن چک دستکاری می کند و رقم چک را افزایش می دهد. مثلا با افزودن حرف «ی» با واژهء حسن، این واژه به حسین تبدیل می گردد.

separator line

محو کردن در جعل

منظور از محو کردن، پاک کردن بخش هایی از نوشته با وسایلی مثل مداد پاک کن، لاک غلط گیر، آب ، مواد شیمیایی و نظایر آن هاست. پس در نتیجه محو کردن برعکس الحاق است یعنی جاعل با کمک پاک کن ، نوشته ای را از متن پاک و محو می کند .

separator line

اثبات در جعل

منظور این است جاعل یک سند بی ارزش که از نظر قانونی باطل است و حتی به مهر باطل شد مهمور است ، کلمه باطل شد را بر دارد و به نوعی آن سند باطل را زنده کند .

separator line

سیاه کردن در جعل

منظور از سیاه کردن سند، ناخوانا کردن بخش هایی از آن با وسایلی مثل جوهر، مرکب، رنگ و نظایر آن ها است.

separator line

دستکاری کردن تاریخ سند در جعل

یعنی جاعل پس از تنظیم سند تاریخ آن را دستکاری و جابجا کند مثلاً تاریخ موخر را مقدم کند و بر عکس .

separator line

الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر

مثلاً به یک سند یا نوشته ، نوشته ای دیگر الصاق می کنند که فردتصور می کند آن نوشته ضمیمه سند اصلی است .

separator line

به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحبش

یعنی جاعل مهر یک شرکت یا اداره و یا یک شخص عادی را بدون اجازه در زیر سند ساختگی خود مورد استفاده قرار دهد .

separator line

سند مجعول به چه سندی اطلاق میشود ؟

استفاده از سند مجعول عبارت است از به کار بردن یا مورد استفاده قرار دادن نوشته و سند مجعول به جای نوشته و سند صحیح و واقعی با علم به مجعول و مزور بودن آن به منظور به دست آوردن نتایج و آثار قانونی و عرفی نوشته و سند صحیح، اعم از این که نتیجه مجرمانه تحقق پذیرد یا خیر، با توجه به تنوع و تعدد اسناد و نوشته‌ ها، نتایج و مزایای عرفی و قانونی ناشی از آن و اهداف استفاده کننده، فعل مثبت مادی خارجی که بتوان به آن «استفاده» اطلاق نمود، ممکن است در قالب ارائه، ابراز، تقدیم، استناد و غیره باشد. ترک فعل نمی‌ تواند رفتار فیزیکی جرم استفاده از سند مجعول باشد. برای رسیدگی به جرم استفاده از سند مجعول، اثبات مقدماتی جعلی بودن نوشته و سند مورد استفاده ضروری است..

separator line

ارکان جرم استفاده از سند مجعول

  1. استفاده و استعمال
  2. جعلی بودن نوشته و سند مورد استفاده
  3. علم مرتکب به مجعول و مزوّر بودن نوشته و سند مورد استفاده

separator line

مجازات جرم جعل در قانون

مجازات جرم جعل می‌تواند مجازات حبس درجه ۶ یا ۷ تعزیری باشد (حبس درجه ۶ بیش از شش ماه تا دو سال و حبس درجه ۷ از ۹۱ روز تا 6 ماه) و در کنار حبس بعضاً جزای نقدی هم تعیین می‌شود یا نهایتاً حبس تعزیری درجه ۳ (حبس بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال) هم می‌تواند باشد.

بر اساس ماده ۵۲۴ جعل احکام، امضا، مهر، فرمان و دست‌خط مقام رهبری یا روسای قوای سه‌گانه یا استفاده چنین سند مجعولی، مجازات حبس از سه تا پانزده سال را دربردارد و برابر ماده ۵۲۵ جعل امضا یا احکام دیگر مقامات، نظیر وزرا، معاون اول رییس‌جمهوری، نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا خبرگان یا قضات یا هر یک از رؤسا یا کارمندان و مسئولان دولتی، یک تا ده سال حبس را در پی خواهد داشت.

همچنین برای جعل در اسناد عادی ۶ ماه تا ۲ سال حبس یا جزای نقدی ۳ تا ۱۲ میلیون ریال پیش‌ بینی‌ شده و در بحث استفاده از اسناد مجعول هم در ماده ۵۳۵ جرم‌انگاری شده و مجازات آن تا ۳ سال حبس است.

در مورد تصدیق‌نامه خلاف واقع نیز در مواد ۵۳۹ و ۵۴۰ جرم‌انگاری شده و مقامی همچون پزشک یا غیرپزشک که برای تنظیم و صدور گواهی و تصدیق‌نامه اجازه دارد، آن را بر خلاف واقع تنظیم می‌کند.

separator line

دعوی استفاده از سند مجعول در چه دادگاهی (دادگاه کیفری یا حقوقی) بررسی میشود ؟

سیدگی به همه جرایم از جمله جرم جعل و استفاده از سند مجعول در دادسراها و محاکم کیفری صورت می‌گیرد و در محاکم حقوقی صرفاً به ادعای جعل و اظهار انکار پرداخته می‌شود.

در موضوع جعل، شخص ادعا می‌کند که سند موجود ساختگی و غیر حقیقی است. اما در ادعای انکار شخصی که سند منتسب به وی است، انتساب آن سند یا امضای ذیل آن به خود را منکر می‌شود. در این حال کسی که نسبت به سند اظهار تردید می‌کند، معمولا شخصی غیر از طرف اصلی دعوا است.

در خصوص این که آیا در موارد جعل نوشته، امضا یا مهر نیز مانند جعل اسکناس، وجود شباهت بین نمونه اصلی با جعلی عامل تعیین‌‌کننده جرم محسوب می‌شود یا خیر، آنچه که پایه و اساس جرم جعل را تشکیل می‌دهد امکان به اشتباه انداختن دیگری است؛ به نحوی که بتوان او را فریفت تا سند غیر واقعی را به عنوان سند اصلی باور کند بنابر این امکان به اشتباه انداختن، ملاک کار است نه شبیه بودن .

separator line

آیا جعل در فتوکپی مجازاتی برای فرد مرتکب به دنبال خواهد داشت یا خیر ؟

برای جعلی محسوب شدن کپی سند هر چند مورد دستکاری هم قرار گرفته باشد دو شرط اساسی لازم است؛ نخست «قابلیت به اشتباه انداختن «معیار عرفی» و دوم و مهمتر «برابر با اصل شدن کپی توسط مراجع مربوطه» در نتیجه طبق رویه قضایی دست‌کاری در کپی به تنهایی جعل نیست مگر ممهور به مهر تصدیق یا برابر اصل باشد.

جرم جعل از جرایم غیرقابل گذشت است و رضایت شاکی خصوصی، جاعل را از تعقیب کیفری و مجازات معاف نمی‌کند و متهم ناگزیر به تحمل حبس تعیین‌شده و پرداخت جزای نقدی خواهد بود.

منبع: کتاب جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی | نویسنده: دکتر حسین میر محمد صادقی

بیشتر بخوانید:

جرم جعل امضا در قانون چه مجازاتی دارد ؟

مجازات جعل اسکناس چیست؟



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (5 رای)  

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits