همه چیز در مورد انسولین (دیابتی ها بخوانید)

فواید و عوارض احتمالی انسولین

با دلگرم همراه باشید تا با داروی انسولین بیشتر آشنا شوید.

انسولین چیست؟

انسولین یک ماده شیمیایی پروتئینی است که توسط سلولهایی به نام سلول ( بتا) که در جزایر لانگراس در لوزالمعده قرار دارند، تولید می شود و وظیفه کنترل قند خون در بدن را به عهده دارد.با ورود غذا به لوله گوارش و تجزیه آن، قند موجود در غذا از طریق پرزهای جدار دستگاه گوارش وارد خون می شود. ورود قند به خون علامتی به لوزالمعده فرستاده و با تحریک سلولهای بتا؛ انسولین تولید و ترشح می شود.

انسولین نیز ورود گلوکز یا قند خون را به داخل سلولهای بدن تسهیل می کند و در آنجاست که این قند یا می سوزد و انرژی تولید می کند و یا ذخیره می شود.حال اگر به نحوی سلولهای بتای لوزالمعده توان تولید کافی انسولین را نداشته باشند و یا بدن نسبت به انسولین مقاومت نشان دهد، قند در خون باقی مانده و به داخل سلول هدایت نمی شود.

اگر سلولهای بتا تخریب شده باشند و یا نتوانند انسولین تولید کنند در واقع فرد مبتلا به دیابت نوع یک بوده و برای ادامه حیات لازمست که حتما انسولین تزریق کند. اما اگر مقدار انسولینی که توسط سلول های بتا ساخته می شود،کافی نباشد و یا سلولهای بدن درجاتی از مقاومت نسبت به انسولین را نشان دهند، شخص مبتلا به دیابت نوع دو بوده و یا نیاز به قرصهای پایین آورنده قند خون دارد.

و یا در مواردی مانند فشارهای عصبی( استرس) ، بیماریهای حاد و مواردی که به قرصهای خوراکی پایین آورنده قند خون پاسخ مناسب ندهند،باید انسولین مصرف کند. باید دانست از آنجایی که انسولین یک پروتئین است، مصرف خوراکی آن سبب می شود تا در شیره معده مورد حمله آنزیم های قوی هضم کننده پروتئین قرار گیرد و منهدم شود. لذا انسولین را نمی توان به صورت قرص یا کپسول تهیه نمود و باید از طریق زیر جلدی تزریق نمود.

امروزه پژوهشگران در صدد یافتن راهی برای حفاظت انسولین در برابر آنزیم های گوارشی می باشند و گمان می کنند با قرار دادن آن در پوششی از مواد مقاوم در برابر آنزیمهای گوارشی قادر به این کار خواهند بود.

 نخستين باوري که درباره انسولين هست، اعتيادآور بودن آن است. آيا اين حرف، مبناي علمي دارد؟

به‌ هيچ ‌وجه اين حرف صحيح نيست! مثل اين است که بگوييد يک ماده حياتي مثل خون، اعتيادآور است!

بعضي‌ ها مي‌ گويند انسولين ممکن است باعث نابينايي شود. اين چطور؟

اين خود بيماري ديابت است که باعث نابينايي مي‌ شود، نه انسولين. برعکس، تجويز به موقع و مصرف منظم انسولين مي ‌تواند از آسيب‌‌ هاي چشمي جلوگيري کند. ديابتي‌ هايي که انسولين لازم دارند، ولي از مصرف آن خودداري مي کنند، متاسفانه در معرض خطر عوارض چشمي و حتي نابينايي هستند.

مي ‌گويند انسولين چاق مي‌ کند. صحت دارد؟

اگر انسولين به طور اصولي و با دوز صحيح مصرف شود، موجب چاقي نمي ‌شود. بعضي بيماران انسولين را بيش از حد مصرف مي ‌کنند يا بعد از تزريق انسولين، ورزش‌ هاي سنگين و فعاليت بدني شديد مي ‌کنند، خوب در اين حالت، قند خون افت مي ‌کند و مکانيسم ‌هاي دفاعي براي افزايش قند خون فعال مي ‌شوند و اشتها زياد مي ‌گردد. اگر اين پديده خيلي تکرار شود، بالاخره به افزايش وزن يا چاقي منجر مي‌ شود.

زياد مي‌ شنويم که مي ‌گويند فلاني انسولين زد و غش کرد و کارش به بيمارستان کشيد. اين حرف صحيح است؟

يکي از عوارض مصرف زياد انسولين، "هيپوگليسمي" يا افت قند خون است. هيپوگليسمي پديده‌اي خطرناک و يکي از اورژانس‌هاي پزشکي است و البته علل مختلفي دارد، مثلا يکي از علل آن، مصرف دوز زياد انسولين يا نخوردن غذا يا انجام فعاليت شديد بدني به دنبال تزريق انسولين است.

علايم و نشانه‌هايش هم عبارت‌اند از: عرق سرد، تپش قلب، اضطراب، لرزش، عصبانيت، احساس گرسنگي، سردرد، اختلال ديد، رخوت، لکنت زبان، اختلال حواس، دوبيني، احساس سرما و بالاخره تشنج و اغماء. تمام اين تظاهرات باليني با مصرف مواد قندي يا تزريق گلوکز، به سرعت برطرف مي ‌شوند. بنابراين مصرف صحيح انسولين زير نظر پزشک، چنين خطري ندارد.

آيا درست است که مي‌ گويند مصرف انسولين باعث برجسته شدن و برآمدگي پوست بدن در محل تزريق مي‌ شود؟

برجستگي يا فرورفتگي پوست بدن در محل تزريق انسولين، يکي از عوارض شناخته شده انسولين هاي حيواني بود. سابقا از انسولين ‌هاي گاو و خوک استفاده مي‌ شد و به علت واکنش بافت چربي نسبت به اين نوع انسولين‌ هاي حيواني، پوست برجسته يا فرورفته مي‌ شد و اين پديده باعث مي‌ شد انسولين در اين نقاط درست جذب بدن نشود.

امروزه، انسولين‌ هاي انساني، جاي انسولين حيواني را گرفته و چنين پديده‌اي اصلا ديده نمي ‌شود. بهترين روش براي تزريق انسولين اين است که محل تزريق، مرتبا عوض شود و هرگز دو روز پي در پي، در يک نقطه تزريق نشود.

زمان و مکان تزریق انسولین

انسولین‌های رگولار را باید 20 تا 30 دقیقه قبل از صرف غذا تزریق کرد و انسولین‌های مشابه انسولین و قلمی، همزمان با شروع غذا باید استفاده شوند.

بهتر است در هر وعده، انسولین در قسمت خاصی از بدن تزریق شود، مثلا اگر بیمار صبح، روی بازوی راست تزریق می‌کند و شب روی بازوی چپ، تا مدتی همین روند را ادامه دهد و بعد از سه تا شش ماه محل آن را عوض کند، چون میزان جذب از هر طرف بدن فرق می‌کند و اگر این قاعده رعایت نشود، امکان دارد نوسانات قندخون را در پی داشته باشد.

از طرفی انسولین به مرور باعث از بین بردن بافت چربی و سفت شدن محل تزریق می‌شود، بنابراین بهتر است هر چند ماه، محل تزریق را تغییر داد.بیماران دیابتی حتما باید پس از تزریق انسولین، غذا بخورند و آن را مثلا به یک ساعت بعد موکول نکنند، چون باعث افت قندخون می‌شود و خطرناک خواهد بود.

از انسولین درست مراقبت کنیم

نگهداری انسولین بسیار مهم است. انسولین‌های رگولار تا زمانی که مصرف نشده ‌است حتما باید در یخچال نگه ‌داشته شود، ولی بعد از شروع استفاده، در دمای محیط تا یک ماه قابل استفاده‌ است و نیازی به یخچال ندارد. البته اگر آنها را در یخچال قرار دهید، مشکلی پیش نمی‌آید. انسولین‌های قلمی را هم تا زمانی که مصرف نشده‌ است، حتما باید در یخچال گذاشت و بعد از استفاده تا وقتی تمام شود که معمولا یک هفته تا ده روز طول می‌کشد، می‌توان در دمای محیط قرار داد.

اگر قلم انسولین را که از آن استفاده شده، در معرض نور آفتاب قرار نگرفته و در دمای محیط نگهداری شده باشد، تا یک ماه می‌توان مورد استفاده قرار داد، ولی اگر هنوز مصرف نشده و قرار است حمل شود، باید در کیف حاوی یخ نگهداری شود.

روش تزریق انسولین

• انسولین کدر و شیری رنگ را باید قبل از مصرف با برگرداندن آرام ویال و غلطاندن آن بین دو دست کاملا مخلوط کنید.
• بیمار باید یاد بگیرد که چگونه انسولین را با مقدار صحیح درون سرنگ بکشد و همچنین ضمن استفاده از سرنگ، شرایط استریل را رعایت نماید که هنگام گذاشتن سرپوش سوزن نکات ایمنی را رعایت کند و سرنگ های استفاده شده را در یک ظرف پلاستیکی محکم بیندازد.
• وسایلی که باید برای استفاده در منزل تهیه نمایید، شامل انسولین نسخه شده، پنبه و سرنگ های مورد تأیید همراه با سوزن می باشد.
• استفاده از الکل برای تمیز کردن پوست نیز توصیه می شود.
• با یک دست محل تزریق را بکشید و ناحیه وسیعی را با انگشتان بگیرید تا محل تزریق ثابت شود.
• با دست دیگر سرنگ را مانند مداد بگیرید و سوزن را به طور عمودی وارد پوست کنید و پیستون را تا آخر فشار دهید.
• اگر قرار است دو نوع انسولین را در یک سرنگ مخلوط کنید، ابتدا باید انسولین کریستال (بی رنگ و شفاف) را بکشید.

برخي از بيماراني که انسولين مي ‌زنند، مي ‌گويند تزريق انسولين کار پر دردسري است. مثلا مي‌ گويند ما مجبور مي ‌شويم انسولين شيري را با انسولين آبي مخلوط کنيم و اين کار، دقت زيادي مي ‌طلبد. همين طور است؟

خوشبختانه تکنولوژي تزريق انسولين در سال‌ هاي اخير پيشرفت کرده و وسايل تزريق انسولين متحول شده اند. انسولين ‌هاي جديد به صورت ويال مخلوط از انسولين شيري(ان‌ پي ‌اچ) و انسولين آبي(رگولار) تهيه شده و احتياجي نيست شما دو نوع انسولين را مخلوط کنيد.

قلم‌ هاي يک بار مصرف، انسولين‌ هاي يک نوبت در روز، ساعت ‌هاي مچي مخصوص انسولين که قند خون را هم اندازه ‌گيري مي‌ کنند، سرنگ ‌هاي بدون سوزن که انسولين را با فشار هوا به زير جلد تزريق مي‌ کند، قلم‌ هاي انسولين که انسولين داخل يک فشنگ در قلم انسولين تعبيه شده، قلم‌ هاي مخصوص بيماران نابينا، سوزن‌ هاي مخفي در سرنگ براي بيماراني که از سوزن مي ‌ترسند، سوزن ‌هاي بسيار نازک(ميکرونيدل) و بسياري از وسايل و تکنولوژي‌ هاي جديد ديگر براي راحتي کار بيماران ديابتي ابداع شده است.

عوارض جانبی انسولین

1- عوارض جانبی انسولین شامل مشکلات جزیی تا مشکلات جدی تر مانند افزایش وزن می باشد. البته بسیار مهم است که بدانید انسولین به خودی خود سبب افزایش وزن نمی گردد، بلکه به موازات تنظیم قند خون توسط این هورمون، چربی اضافه در بدن به علت مصرف غذای اضافی و یا دریافت مقادیر ناکافی انسولین خوراکی یا تزریقی، می تواند منجر به افزایش وزن گردد. خبر خوب آن است که با یک رژیم غذایی متعادل به همراه فعالیت بدنی منظم، می توان از این عارضه جانبی یعنی افزایش وزن، جلوگیری نمود.

2- موقع تزریق انسولین ممکن است قرمزی و خارش خفیفی در محل تزریق ایجاد گردد. اگر خارش و التهاب گسترش یابد و یا پوست بیش از حد خارش دار شود، باید به پزشک مراجعه کرد. وسایل تزریق کننده جدید ( مدل مدادی یا قلم انسولین) به کاهش این عوارض پوستی کمک می کنند (تصویر روبرو).

3- یکی دیگر از عوارض احتمالی تزریق انسولین ضخیم شدن پوستی است که تزریق ها معمولا در آن ناحیه صورت می گیرند، البته این عارضه تقریبا نادر است.

4- دیگر عوارض جانبی مصرف انسولین عبارتند از: تورم صورت، لب ها و یا زبان و یا مشکل در تنفس. این عوارض جانبی می توانند نشانه ای از حساسیت جدی به انسولین باشند و هر شخصی که آنها را مشاهده می کند، باید سریعا به پزشک مراجعه کند.

تجویز و تعیین دوز مصرف این دارو بایستی زیر نظر پزشک متخصص انجام شود تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری گردد.

5- احساس خواب آلودگی، ضعف، گیجی و یا احساس ناخوشی کلی ممکن است نشان دهد که قند خونتان در حد نامطلوبی افزایش یا کاهش یافته است. راه حل این است که قند خون تان بررسی شود و سپس غذا و انسولین دریافتی طبق نظر پزشک تان تنظیم گردد.

6- در مصرف استنشاقی انسولین، افت قند خون رایج ترین عارضه جانبی می باشد. همچنین تنگی نفس ، درد قفسه سینه، عفونت های تنفسی، سرفه، خشک شدن دهان و زخم گلو نیز ممکن است در اثر مصرف استنشاقی این دارو از طریق دهان و بینی ایجاد شوند.

7- برخی مواقع ممکن است داروهای دیگری که فرد دیابتی مصرف می کند، با انسولین واکنش نشان دهند و عوارض جانبی نامطلوبی را ایجاد کنند. بسیاری از داروها از جمله داروهای ضد فشار خون و حتی برخی از مکمل های ویتامینی ممکن است حساسیت یا مقاومت بدن فرد نسبت به انسولین را افزایش دهند. برای اجتناب از بروز این عوارض جانبی، پزشک می بایست از تمام داروها و مکمل هایی که بیمار مصرف می کند مطلع باشد، صرف نظر از این که بیمار انسولین را به صورت استنشاقی دریافت کند یا تزریقی .

برخي بيماران تصور مي ‌کنند قرص ‌هاي ديابت موجود در بازار، قرص‌هاي انسوليني هستند. در اين خصوص هم توضيح مي ‌دهيد؟

قرص‌هاي موجود در بازار، معروف به قرص‌ هاي ضدديابت، منحصرا در ديابت نوع 2 تجويز مي ‌شوند و قرص انسولين نيستند، بلکه موجب تحريک ترشح انسولين يا تقويت اثر انسولين در بافت ‌هاي محيطي بدن شده و مقاومت سلول‌ ها را در مقابل انسولين، کاهش مي ‌دهند. بعضي قرص ‌هاي جديد ضد ديابت هم مقلد انسولين هستند، اما هيچ يک از اين قرص‌ ها، انسولين نيستند و از انسولين تهيه نشده‌اند.

آيا شياف انسولين هم وجود دارد؟

بله، شياف انسولين هم در اروپا تهيه شده و مرحله کارآزمايي را با موفقيت پشت ‌سر گذاشته است و احتمالا به زودي وارد بازار خواهد شد.در بعضي منابع خارجي خوانده‌ ام که حتي واکسن ديابت هم کشف شده است. آيا اين خبر، صحت دارد؟

بله، صحت دارد. 10 درصد از کودکان در اروپا مورد آزمايش‌ اين واکسن قرار گرفته ‌اند و گفته مي ‌شود که نتايج آزمايش هم رضايت ‌بخش بوده است.

توصیه‌هایی برای دیابتی‌های انسولینی

دکتر ضیایی به مبتلایان به دیابت که انسولین تزریق می‌کنند، توصیه می‌کند که مراقب افت قندخونشان باشند و در تزریق انسولین دقت داشته باشند، بخصوص بیماران دیابتی که عارضه چشمی دارند.

این فوق‌تخصص غدد تاکید می‌کند: این بیماران حتما باید پس از تزریق، غذا بخورند و آن را مثلا به یک ساعت بعد موکول نکنند، چون باعث افت قندخون می‌شود و خطرناک خواهد بود.

گاهی زندگی بیماران دیابتی نظم چندانی ندارد، مثلا بیمار قرار است با هر وعده غذایی انسولین تزریق کند، ولی آنقدر دیر از خواب بیدار می‌شود که ظهر و هنگام صرف وعده ناهار است. در این صورت نباید وعده صبح و ظهر را یکجا تزریق کند، بلکه باید قندخونش را اندازه بگیرد و اگر در حد قابل قبول بود، فقط دوز ظهر را تزریق کند.

 در پایان ذکر این نکته ضروری است که انسولین به عنوان یک داروی اساسی برای درمان بیماران دیابتی نوع یک و نوع دو که به درمان های دیگر جواب نداده اند، تجویز می گردد. مهم این است که تجویز و تعیین دوز مصرف این دارو بایستی زیر نظر پزشک متخصص انجام شود تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری گردد.

گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم

مرجان امینی