درمان سرطان های جامد و خوش خیم با پرتو درمانی (Radiotherapy )

پرتو درمانی چیست ؟

پرتو درماني ( Radiotherapy ) استفاده از پرتوهاي يونساز براي ازبين بردن يا كوچك كردن بافتهاي سرطاني است . در اين روش در اثر آسيب DNA ، سلولهاي ناحيه درمان ( بافت هدف ) تخريب و ادامه رشد و تقسيم غير ممكن ميشود . اگرچه پرتو علاوه بر سلولهاي سرطاني به سلولهاي سالم نيز آسيب ميرساند ولي اكثر سلولهاي سالم بهبودي خود را دوباره بدست مي آورند .

هدف از پرتو درماني از بين بردن حداكثر سلولهاي سرطاني با حداقل آسيب به بافت هاي سالم است . روشهاي مختلفي براي پرتودهي و انتقال اشعه با قدرت نفوذ متفاوت وجود دارد ، علاوه براين تعدادي از روشهاي پرتو دهي ميتواند بطور دقيق و كنترل شده براي درمان ناحيه كوچكي از بافت بدون آسيب به بافت و اندام هاي اطراف استفاده شود ، در حاليكه براي درمان نواحي بزرگتر از انواع ديگر پرتو استفاده مي شود .

درتعدادي از بيماران هدف از درمان تخريب كامل تومور و بعضي كوچك كردن تومور يا كاهش علائم آن است . در هر بيمار طراحي درمان براي محافظت بافت هاي سالم تا حدامكان انجام ميشود . نيمي از بيماران سرطاني پرتودرماني‌ مي شوند . پرتودرماني ممكن است بصورت منفرد يا همراه با ديگر روشهاي درمان سرطان ( شيمي درماني يا جراحي ) مورد استفاده قرار گيرد حتي دربعضي موارد ممكن است بيش از يك روش پرتودرماني به كار گرفته شود.

اشعه گاما يا x : اين پرتوها از نوع تشعشع الكترومغناطيس محسوب ميشوند ، ولي طريقه توليد آنها متفاوت است . پرتوهاي x بوسيله دستگاهي به نام شتابدهنده خطي توليد ميشوند . پرتوهاي با انرژي پايين در تخريب سلولهاي سرطاني سطحي و پرتوهاي با انرژي بالاتر در درمان تومورهاي عمقي تر بكار مي رود .

پرتوهاي x ميتوانند يك ناحيه بزرگ را مورد تشعشع قرار دهند . پرتوهاي گاما از راديو ايزوتوپهايي مثل ايديديوم Ir و CO60 منتشر ميشوند . هر عنصر در يك زمان خاص واپاشي و ميزان متفاوتي از انرژي را آزاد ميكند كه بر نفوذ آن به داخل بدن مؤثر است . در واپاشي كبالت پرتوي گاما منتشر ميشود كه در درمان با Gamma knife نيز مورد استفاده قرار مي گيرد.

رادیوتراپی برای درمان کدام سرطان ها استفاده می شود؟

راديوتراپي ممكن است براي درمان انواع تومورهاي جامد شامل :

1. تومورهاي مغز
2. پستان
3. گردن رحم (Cervix )
4. حنجره‌‌
5. ريه
6. پانكراس
7. پروستات
8. پوست
9. نخاع
10. معده
11. رحم يا ساركوماي بافت نرم و استخوان درمان لوسمي و لنفوم ( تومور سيستم لنفاوي )
12. تومورهاي خوش خيم

مقدار دوز مورد استفاده در پرتودرماني به نوع تومور و بافت يا اندام هاي درمعرض آسيب بستگي دارد . براي بعضي از تومورها ، پرتودهي به نواحي غيرتومورال براي جلوگيري از رشد مجدد سلولهاي سرطاني صورت ميگيرد . اين تكنيك ، پرتو درماني پيشگيري كننده ( Prophylactic ) ناميده مي شود .

راديوتراپي همچنين مي تواند به كاهش علائم بيمار مثل درد ناشي از گسترش سرطان به استخوان يا ساير بافت هاي بدن كمك كند . اين تكنيك راديوتراپي تسكيني ( Palliative ) ناميده مي شود .

پرتودرمانی به چند صورت انجام می شود؟

پرتودرمانی گاهی به‌صورت خارجی (وقتی دستگاه بیرون از بدن سلول‌های سرطانی را هدف بگیرد) انجام می‌شود و گاهی به‌صورت داخلی (وقتی منبع تشعشع درون بدن در نزدیکی سلول‌های سرطانی قرار بگیرد). از هر دو شکل آن در درمان بیماران استفاده می‌شود.

پرتودهي ممكن است توسط دستگاهي خارج از بدن ( راديوتراپي خارجي ) و يا توسط منبع پرتو در داخل بدن ( راديوتراپي داخلي ) و يا توسط مواد راديواكتيو باز درداخل بدن انجام شود ( راديوتراپي سيستميك ) .

نوع پرتودهي به نوع تومور ، تحمل بافت هاي سالم اطراف محل آن ، مسافتي كه پرتو بايد در داخل بدن طي كند همچنين به سلامت عمومي بيمار ، تاريخچه بيماري و اينكه آيا بيمار از روشهاي ديگر درمان استفاده خواهد كرد يا نه و مجموعه اي عوامل ديگر بستگي دارد .

دربيشتر بيماران از روش پرتودرماني خارجي و در تعداري از بيماران از سه روش پرتو درماني :

1. خارجي
2. داخلي
3. سيستميك همراه با هم و يا جداگانه استفاده مي شود .

1 - راديوتراپي خارجي :

پرتودرماني يا راديوتراپي خارجي معمولاً دربيماران سرپايي مورد استفاده قرار ميگيرد . در بيشتر اين بيماران نياز به بستري شدن در بيمارستان نيست راديوتراپي خارجي براي درمان انواع سرطان شامل سرطان مثانه ، مغز ، پستان ، ركتوم ، پانكراس ، معده ، گردن رحم ، حنجره ، ريه ، پروستات و رحم استفاده مي شود

علاوه بر اين راديوتراپي خارجي ممكن است براي كاهش دردهاي متاستاتيك و يا مشكلات ديگر ناشي از گسترش تومورها مورد استفاده قرار گيرد.

2 - راديوتراپي حين جراحي : Intraoperative Radiotherapy

اين روش نوعي پرتو درماني خارجي همراه با جراحي است . IIORT براي درمان تومورهاي متمركز كه نمي توان آنها را به طور كامل خارج كرد و يا ريسك عود مجدد وجود دارد استفاده مي­شود. بعد از خارج كردن تمام يا بيشتر بافت تومورال يك دوز زياد با انرژي بالا مستقيماً به محل تومور در حين جراحي داده مي شود ( بافت هاي سالم اطراف بوسيله شيلدهاي مخصوصي حفاظت مي شوند ) .

بيمار بعد از عمل جراحي در بيمارستان بستري ميشود اين روش ممكن است در درمان تومور هاي تيروئيد ، gynecological , colorectal روده باريك و لوزالمعده ( پانكراس ) استفاده شود . اين روش براي درمان برخي از انواع تومور هاي مغز و ساركوماي لگن در بزرگسالان تحت بررسي است .

2 - راديوتراپي داخلي : ( Brachy Therapy )

در اين روش منبع تشعشع كه در يك پوشش نگهدارنده كوچك پيچيده شده در داخل تومور و يا بسيار نزديك به آن قرار ميگيرد و Implant يا ماده كاشتني ناميده ميشود . مواد كاشتني ممكن است در شكلهاي مختلف مانند سيمهاي كوچك ، تيوبهاي پلاستيكي ( كاتترها ) ribbans ( رشته اي ) كپسول و يا به شكل دانه اي وجود داشته باشد . مواد كاشتني مستقيماً در داخل بدن گذاشته ميشوند . در راديوتراپي داخلي ممكن است بيمار نياز به بستري داشته باشد .

راديوتراپي داخلي معمولاً به يكي از روشهاي زير انجام ميشود كه هركدام به طور جداگانه توضيح داده شده است . در هر سه روش از مواد كاشتني سربسته استفاده مي شود .

1. راديوتراپي داخل نسجي : ( Interstitial Rediotherapy ) :
   در اين روش ماده راديواكتيو در داخل بافت يا نزديك محل تومور قرار ميگيرد . اين روش در درمان تومور هاي سر و گردن ، پروستات ، گردن رحم (Cervix ) ، تخمدان ، پستان ، نواحي لگن و اطراف مقعد استفاده ميشود . در راديوتراپي خارجي پستان ممكن است يك دوز بيشتر ( Boost ) به روش داخل نسجي يا خارجي به بيمار داده شود .
2. راديوتراپي داخل حفره اي : (Therapy Intracavitary ) :
   در اين روش منبع راديواكتيو بوسيله يك اپليكاتور در داخل بدن قرار ميگيرد . اين روش معمولاً در درمان تومورهاي رحم استفاده ميشود . محققان در حال مطالعه و بررسي انواع راديوتراپي داخلي براي درمان ديگر سرطانها شامل پستان ، Bronchial ، گردني ، مثانه ، دهاني ، Tracheal, Rectal ، رحم و واژن هستند .

3 - راديوتراپي سيستميك : ( پزشكي هسته اي )

در اين روش از مواد راديواكتيو مانند I131 Strontium89. به صورت خوراكي و يا تزريقي استفاده مي­شود . اين روش درماني گاهي اوقات براي درمان سرطان تيروئيد و لنفوم غير هوچكيني بزرگسالان استفاده ميشود . محققان در حال بررسي موادي هستند كه بتواند براي درمان ديگر انواع سرطان استفاده شود .

چه کسانی نیاز به پرتو درمانی دارند ؟

بیش‌تر افراد مبتلا به سرطان به پرتودرمانی نیاز دارند؛ در حقیقت بیش از نیمی (حدود ۶۰ در صد) از افراد مبتلا به سرطان پرتودرمانی می‌شوند. گاهی پرتودرمانی، تنها روش درمان سرطان است که افراد به آن نیاز دارند.
پرتودرمانی با دز بالا، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد یا رشدشان را کند می‌کند. از پرتودرمانی در این موارد استفاده می‌کنند:

1. درمان سرطان :
   از پرتو درمانی جهت معالجه، متوقف یا کند کردن رشد سرطان استفاده می‌کنند.
2. کاهش علائم :
   اگر علاج امکانپذیر نباشد، از پرتودرمانی برای کوچک کردن تومور‌های سرطانی استفاده می‌کنند تا فشار را کاهش دهد. گاهی پرتودرمانی به این شکل، مشکلاتی چون درد را برطرف یا از مشکلاتی چون نابینایی و از دست دادن اختیار روده و مثانه جلوگیری می‌کند.

پرتو درمانی سلول‌های سرطانی را بی‌درنگ نمی‌کشد. روز‌ها و هفته‌ها طول می‌کشد تا مرگ سلول‌های سرطانی شروع شود. سپس سلول‌های سرطانی در طول هفته‌ها و ماه‌ها پس از پایان پرتودرمانی به تدریج نابود می‌شوند.

آیا پرتو درمانی برای سلول‌های سالم خطرناک است ؟

پرتودرمانی نه فقط سلول‌های سرطانی را می‌کشد یا رشدشان را کند می‌کند بلکه بر سلول‌های سالم هم‌جوار نیز اثر می‌گذارد. تقریباً همیشه بیش‌تر سلول‌های سالم بعد از پایان درمان بازیابی می‌شوند. اما گاهی پیش می‌آید که افراد دچار عوارض جانبی می‌شوند که یا از بین نمی‌روند یا بسیار شدید هستند. پزشکان می‌کوشند تا در طول درمان از این راه‌ها سلول‌های سالم را حفظ کنند:

استفاده از پرتودرمانی در کم‌ترین دز ممکن. میزان اشعه به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که هم آنقدر بالا باشد که سلول‌های سرطانی را نابود کند و هم آنقدر پایین که به سلول‌های سالم آسیب نزند.

تقسیم درمان در طول زمان. گاهی هفته‌های متمادی روزی یکبار یا در دز کم‌تر روزی دوبار پرتودرمانی انجام می‌شود. تقسیم دز اشعه به سلول‌های سالم مهلت می‌دهد تا هم‌زمان با نابودی سلول‌های سرطانی، ترمیم شوند.

هدف‌گیری دقیق اشعه به قسمتی از بدن. روش‌های جدیدی چون IMRT و پرتودرمانی سه‌بعدی تطبیقی امکان تاباندن میزان بالاتر پرتو به سلول‌هایسرطانی و میزان پایین‌تر به سلول‌های سالم را فراهم می‌آورد.

استفاده از دارو. برخی دارو‌ها به محافظت از بخش به‌خصوصی از بدن، مانند غدد بزاقی که بزاق تولید می‌کنند، کمک می‌کنند.

پرتودرمانی اغلب همراه با روش‌های دیگر درمان استفاده می‌کنند.

پرتودرمانی و جراحی :

پرتودرمانی ممکن است پیش از جراحی، هم‌زمان با جراحی یا پس از جراحی انجام شود. گاهی پزشکان پیش از جراحی از پرتودرمانی جهت کوچک کردن تومور، یا پس از جراحی برای نابودی سلول‌های سرطانی باقیمانده استفاده می‌کنند. اگر پرتودرمانی همراه با جراحی انجام ‌شود تا بدون عبور از پوست مستقیم به تومور برسد، پرتودرمانی حین جراحی می‌گویند.

پرتودرمانی و شیمی‌درمانی :

پرتودرمانی ممکن است پیش از شیمی‌درمانی، همراه با شیمی‌درمانی یا پس از شیمی‌درمانی انجام شود. پرتودرمانی، قبل یا همراه شیمی‌درمانی، معمولاً سرطان را کوچک می‌کند تا شیمی‌درمانی بهتر عمل کند. گاهی، از شیمی‌درمانی برای بهتر اثر کردن پرتودرمانی استفاده می‌کنند. از پرتودرمانی پس از شیمی‌درمانی هم برای نابودی سلول‌های سرطانی باقیمانده کمک می‌گیرند.

کسانی توانایی انجام پرتو درمانی دارند؟

افراد زیادی در پرتودرمانی و مراقبت‌های آن همکاری می‌کنند. به این گروه از مراقبین بهداشتی «گروه پرتودرمانی» می‌گویند. آنها برای انجام درمان کامل با هم کار می‌کنند.

این افراد عبارتند از:

سرطان‌شناس متخصص پرتودرمانی :

پزشکی است که در درمان سرطان با استفاده از پرتودرمانی تخصص دارد. او میزان پرتو لازم را تجویز می‌کند، نحوة درمان را برنامه‌ریزی می‌کند، بیمار را در مدت درمان به دقت همراهی می‌کند و مراقبت‌هایی که برای مقابله با عوارض جانبی نیاز دارد تجویز می‌کند.

این پزشک در ارتباط نزدیک با بقیه پزشکان، پرستاران و مراقبین بهداشتی گروه درمانگر می‌باشد پس از خاتمه پرتودرمانی، جهت پیگیری بیماری توسط این متخصص ویزیت خواهید شد. در طی این ویزیت‌ها، عوارض جانبی دیررس و اثر پرتودرمانی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

پرستار حرفه‌ای :

او سابقة پزشکی شما را می‌گیرد، معاینة پزشکی انجام می‌دهد، آزمایش‌هایی تجویز می‌کند، عوارض جانبی را مهار می‌کند و واکنش بدن بیمار به درمان را به دقت بررسی می‌کند. پس از خاتمه پرتودرمانی، ممکن است در پیگیری‌ها بیمار را ببیند تا عوارض جانبی دیررس را بررسی کند و تأثیر پرتودرمانی را بسنجد.

پرستار پرتودرمانی :

این شخص مراقبت‌های پرستاری در طول پرتودرمانی شما را به کمک بقیة اعضای گروه انجام می‌دهد. با بیمار دربارة پرتو درمانی صحبت می‌کند و برای مهار عوارض جانبی کمک خواهد کرد.

پرتودرمانگر :

این شخص با بیمار در هر جلسة پرتودرمانی کار می‌کند. و او را برای درمان در جای مناسب قرار می‌دهد، دستگاه‌ها را راه‌اندازی می‌کند و مطمئن می‌شود مقدار پرتویی که سرطان‌شناس متخصص پرتودرمانی تجویز کرده و با او تابانده می‌شود.

دیگر مراقبین بهداشتی. تیم درمان شاید از افرادی چون کارشناس تغذیه، فیزیوتراپیست، مددکار اجتماعی و دیگران بهره ببرد.

نقش بیمار در پرتو درمانی این است که:

1. در همه جلسات درمان سروقت حاضر شوید.
2. بپرسد و در مورد نگرانی‌هایش صحبت کند.
3. وقتی دچار عوارض جانبی شد به اعضای تیم اطلاع دهد.
4. اگر درد دارد به پزشک یا پرستار بگوید.

به توصیه‌های پزشکان و پرستاران خود دربارة مراقبت‌های منزل عمل کند، مثل:

1. مراقبت از پوست
2. نوشیدن مایعات
3. خوردن خوراکی‌‌های توصیه شده
4. ثابت نگه داشتن وزن

منظور از راديواكتيو شدن بيماران چیست؟

بيماران تحت پرتودرماني معمولاً نگران اين موضوع هستند كه آيا اين روش درماني بدن آنها را راديواكتيو خواهد كرد ؟ جواب اين سؤال به نوع پرتو درماني انجام شده بستگي دارد پرتو درماني خارجي بيمار را راديواكتيو نخواهد كرد و در اين بيماران نيازي به دوري از افراد ديگر در طول درمان نيست .

در راديوتراپي داخلي ( داخل نسجي ، داخل حفره اي ) كه با منابع راديواكتيو سربسته انجام ميشود بيمار ممكن است در بيمارستان بستري شود . در اين مورد پيش بيني هاي لازم براي حفاظت پرتويي پرسنل بيمارستان و ملاقات كنندگان صورت خواهد گرفت . منابع سربسته بطور اساسي ناحيه اطراف خود را مورد تشعشع قرار ميدهند ، بنابراين تنها ناحيه اطراف منبع ، و نه تمام بدن بيمار راديواكتيو خواهد شد .

در راديوتراپي سيستميك از منابع راديواكتيو سرباز كه وارد جريان خون ميشوند استفاده ميشود . مقداري از اين مواد راديواكتيو از طريق بزاق ، عرق يا ادرار بيمار از بدن خارج ميشوند و تازمانيكه اكتيويته آنها به اتمام نرسيده است بدن راديواكتيو است . بنابراين بعضي از مواقع پيش بيني هاي حفاظتي لازم براي افراديكه در تماس نزديك با بيمار هستند بكار ميرود . پزشك و يا پرستار درصورت نياز به اقدامات حفاظت پرتويي از اين موضوع مطلع خواهند شد .

بیشتر بخوانید :

علائم و نشانه های سرطان روده را بشناسید

دلایل ابتلا به سرطان چشم (نئوپلاسم چشم) و علائم آن

مردان قدبلند بیشتر به سرطان پروستات مبتلا می‌شوند

تهیه و گردآوری مجله دلگرم

جهان باورصاد