شرایط دریافت خسارت بعد از تبرئه شدن

دریافت خسارت بعد از تبرئه

زمانی که فرد تبرئه شود از جهات زیادی به او خسارت وارد شده است. بنابراین، حق جبران و دریافت خسارت بعد از تبرئه را از کسانی که مسبب آن بوده‌اند، خواهد داشت.
اگر به حیثیت و آبروی افراد خسارت وارد شود، باید جبران بشود و از این جهت، میان خسارات مادی و خسارت معنوی، تفاوتی وجود ندارد.

تبرئه شدن، به معنای پاک و منزه شدن از هرنوع گناه، تهمت و اتهام است. تبرئه در اصطلاح حقوقی، برائت متهم، برائت متهم است. اگر قاضی به بی‌گناهی متهم دست پیدا کند، حکم برائت وی را صادر می‌کند که این موضوع، آثار زیادی برای متهم و شاکی، به همراه خواهد داشت.
همان‌طور که بیان شد در اصطلاح حقوقی نیز، تبرئه شدن به این معنا است که رفع اتهام، با صدور حکم برائت و یا قرار منع تعقیب از جانب قاضی صورت بگیرد.

تبرئه در دادگاه

تبرئه در دادگاه یعنی چه باید گفت اصل برائت در قانون اساسی به شکل زیر تعبیر می‌شود: بر اساس اصل برائت، اگر کسی ادعا کند حق یا دینی را دارد، باید قادر باشد این ادعا را با اثبات آن تایید کند. در غیر این صورت، با سوگند خوانده، حکم به برائت صادر می‌گردد.

اثبات بی گناهی و تبرئه

فرد متهم می‌تواند از طریق یکی از روش‌ها زیر اقدام به اثبات بی‌گناهی خود نماید:
ارائه ادله که دلالت بر بی گناهی متهم دارد مثل شهادت و استشهادیه شهود، اقرار و سوگند، که متهم با استناد به آن می تواند اثبات کند که اتهامی که از سوی شاکی به او زده شده واهی بوده و فاقد وجاهت قانونی است و اعتبار ندارد.
در این زمان اگر قاضی به یقین رسید که مدارک ارائه شده دلالت بر بی‌گناهی متهم دارد حکم به برائت و تبرئه او را صادر می‌کند و اگر در زندان باشد به فوریت حکم آزادی او را صادر و تبرئه می‌کند.

شرایط تبرئه شدن

قانونگذار در امور کیفری بیش از مسائل حقوقی حساسیت نشان داده و هر اقدامی که به حیثیت افراد لطمه بزند باید جبران شود. مقام تعقیب باید در انتساب اتهام به فردی که قرار است مجرم شناخته شود دقت لازم را داشته باشد و بدون ادله اثباتی که حاکی از مجرمیت متهم باشد، او را متهم نکند و تا کسانی که به وجدان خود نرسیده‌اند و در مجرمیت متهم تردید دارند، اقدام به صدور احضاریه نکرده و شخص را مستوجب مجازات ندانسته و وی را تبرئه کرده‌اند.
اصل برائت در واقع به این موضوع اشاره دارد که تا اسناد و مدارک ارائه شده علیه متهم کافی و قانع کننده نباشد نباید او را مجرم دانست. باید چند شرط وجود داشته باشد تا قاضی بتواند برای فرد، حکم برائت صادر کند:

۱- عمل مورد انتساب جرم نباشد. مثلا، شرایط جرم شهادت دروغ ، حضور در محضر دادگاه است و اگر کسی در کلانتری شهادت دروغ بدهد، این عمل، جرم نیست.
۲- غیر قابل انتساب بودن جرم به متهم؛ به عنوان مثال سرقت از منزل شخصی را به یک نفر اتهام می زنند و این در حالی است که حضور وی در منزل ایشان ممکن نبوده و متهم در زمان سرقت در مغازه خود بوده است و علاوه بر او چند نفر دیگر در مغازه حضور داشته اند.
۳- عدم کفایت ادله و مدارک در جهت مجرم بودن متهم؛ یعنی بر اساس ادله ای که شاکی ارائه داده است و تحقیقات صورت گرفته توسط دادسرا و دادگاه، مدارک کافی دال بر اتهام وی وجود ندارد.

صادر شدن حکم تبرئه متهم

باید چند شرط وجود داشته باشد تا قاضی بتواند برای فرد، حکم تبرئه و بیگناهی صادر کند:
عمل مورد انتساب جرم نباشد. مثلا، شرایط جرم شهادت دروغ، حضور در محضر دادگاه است و اگر کسی در کلانتری شهادت دروغ بدهد، این عمل، جرم نیست. غیر قابل انتساب بودن جرم به متهم، به عنوان مثال سرقت از منزل شخصی را به یک نفر اتهام می‌زنند، این در حالی است که حضور وی در منزل ایشان ممکن نبوده و متهم در زمان سرقت در مغازه خود بوده است و علاوه بر او چند نفر دیگر در مغازه حضور داشته‌اند.
عدم کفایت ادله و مدارک در جهت مجرم بودن متهم، یعنی براساس ادله ای که شاکی ارائه داده است و تحقیقات صورت گرفته توسط دادسرا و دادگاه مدارکی کافی، دال بر اتهام ایشان وجود ندارد.

شرایط دریافت خسارت از بازداشت موقت

برای این‌که شخص بی‌گناه بازداشت‌شده بتواند جبران خسارت واردشده را درخواست نماید و دعوای او به نتیجه برسد، از یک‌طرف، وجود برخی شرایط و از طرف دیگر، فقدان برخی شرایط دیگر در دعوا ضروری است.
بنابراین، شرایط زیر لازمه صدور رأی به دریافت خسارت ناشی از بازداشت است:

• ضرورت بازداشت شخص
• صدور قرار منع تعقیب یا رأی برائت نسبت به شخص بازداشت‌شده
• بازداشت شخص ناشی از خودداری در ارائه اسناد، مدارک و ادله بی‌گناهی نباشد.
• به‌منظور فراری دادن شخص دیگر، خود را در مظان اتهام و بازداشت قرار نداده باشد
• هم‌زمان به علت اتهام دیگر بازداشت نباشد.
• نباید به ‌ناحق موجبات بازداشت خود را فراهم آورده باشد
• اثبات ورود زیان و رابطه سببیت بین خسارت واردشده و بازداشت موقت

چگونگی تبرئه شدن

گرچه انجام تحقیقات مقدماتی برای صحت ادله ارائه شده توسط شاکی بر عهده قاضی تحقیق است نه شخص بی‌گناه، اما گاهی شرایط به گونه‌ای است که اگر فردی در مقام دفاع متهم شده باشد به خود نمی آید، ممکن است به ناحق و به دلیل شرایطی که نشان دهنده گناه متهم است، او را به مجازاتی که مستحق آن نیست محکوم کند. متهم می‌تواند بی‌گناهی خود را از طریق یکی از روش‌های زیر ثابت کند.

1. ارائه دلایلی که حاکی از بی گناهی متهم باشد، مانند شهادت شهود، اقرار و سوگند که متهم می تواند با استناد به آن‌ها ثابت کند اتهام شاکی کذب و فاقد وجاهت قانونی و فاقد اعتبار است.
2. اگر قاضی یقین داشته باشد که مدارک ارائه شده بر بی‌گناهی متهم دلالت می‌کند، او را تبرئه می‌کند و اگر در زندان باشد بلافاصله او را تبرئه می‌کند.

سه رکن تبرئه متهم

بر اساس این قانون، تا زمانی که سه رکن اساسی شامل رکن مادی، رکن معنوی و رکن قانونی برای یک جرم اثبات شود، می‌توان فعل را جرم دانست و فاعل آن را مجرم شناخت. در صورتی که هر یک از این سه رکن اثبات نشود، می‌توان فرد متهم را تبرئه کرد.

رکن مادی در قانون کیفری به واقعیت آثار منفی و قابل اثبات فعل پرداخته و بررسی می‌کند که آیا فعلی که صورت گرفته است، دارای آثار منفی و قابل اثباتی است یا خیر. در واقع، اگر فعل مورد بررسی دارای آثار منفی و ضرر‌هایی باشد که قابل دیدن و اثبات کردن هستند، رکن مادی جرم اثبات می‌شود.
رکن معنوی نیز به نحوه عملکرد و نیت فاعل بر اساس دانش و آگاهی قبلی و نیت آشکار فعل توجه می‌کند. در صورتی که فعل عمداً و با آگاهی قبلی این کار را انجام داده باشد، رکن معنوی جرم تثبیت می‌شود. اما در صورتی که فعل به صورت سهوی و بی‌دانش رخ داده باشد، رکن معنوی به سوال می‌رود. البته، زیر سوال بردن رکن معنوی به تنهایی منجر به حکم تبرئه نمی‌شود و این مسئله به نوع جرم بستگی دارد.
دررکن قانونی، قوانین و مقرراتی که قانونگذار تعیین کرده است، به عنوان مبنا استفاده می‌شود. اگر یک فعل با موادی که قانون تعیین کرده است، در تعارض باشد، رکن قانونی جرم را تثبیت می‌کند با اتخاذ تمامی این سه رکن به صورت همزمان و اثبات آن‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که جرم انجام شده است.

مستحق نبودن دریافت خسارت

طبق ماده ۲۵۶ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم تبرئه شده تحت بعضی شرایط می‌تواند از دادگاه مطالبه خسارت بعد از تبرئه کند اما شخص در شرایط زیر هرگز مستحق خسارت نخواهد بود: الف) در صورتی که دستگیری شخصی به دلیل امتناع وی از ارائه اسناد و مدارک و دلایل بی‌گناهی باشد.
ب) برای فرار عامل اصلی جنایت، خود را در مظان اتهام و دستگیری قرار داده است.
ج) به ناحق موجب دستگیری خود به هر نحو شده باشد
ت) همزمان به دلیل قانونی دیگری بازداشت می‌شود موارد قانونی تبرئه در اصل 37 قانون اساسی، نیز این موضوع مطرح شده است که اصل، بر برائت است و هیچ‌کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی‌شود، مگر این که جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد. اما ممکن است یک افترا، یک گزارش خلاف واقع و یا شهادتی دروغ سبب شود تا فردی ماه‌ها و یا سال‌های متمادی در حبس باشد و پس از مدت طولانی، تبرئه شود.

روند تبرئه شدن متهم

اگر پرونده‌ای در دادسرا، در حال رسیدگی باشد و بازپرس، بعد از انجام تحقیقات مقدماتی، به جرم نبودن عمل ارتکابی یا فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم دست یابد، به موجب ماده 265 قانون آیین دادرسی کیفری، قرار منع تعقیب صادر می‎کند و متهم تبرئه شده و بی‌گناهی وی قطعی می‌شود. در این حالت رسیدگی به پرونده به دلیل تبرئه شدن متهم در همین مرحله، متوقف می‎‌شود.
اما اگر قاضی در مرحله دادگاه، بعد از بررسی پرونده به این نتیجه برسد که فعل صورت‎ گرفته توسط متهم، جرم نیست یا ادله کافی برای انتساب جرم به او وجود ندارد، حکم برائت متهم را ابلاغ می‏‌کند.

رسیدگی به درخواست متهم تبرئه شده

در ماده ۲۵۷ قانون آیین دادرسی کیفری آمده است: فردی که تبرئه شده است باید ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی مبنی بر بی‌گناهی خود، درخواست جبران خسارت بعد از تبرئه خود را به کمیسیون استان تقدیم کند.
تبرئه شدن متهم، می‌تواند در محضر دادسرا یا دادگاه باشد. اگر بازپرس در انجام تحقیقات مقدماتی خود، متوجه بی‌گناهی متهم شد یا دلیل کافی برای نسبت اتهام به او پیدا نکرد، قرار منع تعقیب صادر خواهد کرد.

آثار تبرئه شدن

اگر پرونده‌ای در دادسرا، در حال رسیدگی باشد و بازپرس، بعد از انجام تحقیقات مقدماتی، به جرم نبودن عمل ارتکابی و یا فقدان ادله کافی برای انتساب جرم به متهم دست یابد. به موجب ماده 265 قانون آیین دادرسی کیفری، قرار منع تعقیب صادر می کند. در این حالت رسیدگی به پرونده در همین مرحله، متوقف می‌شود.
اما اگر قاضی در مرحله دادگاه، بعد از بررسی پرونده به این نتیجه برسد که متهم، فعل صورت صورت گرفته جرم نیست یا ادله کافی برای انتساب جرم به او وجود ندارد، حکم برائت متهم را ابلاغ می‌کند. زمانی که حکم برائت متهم صادر شود، چون از جهاتی به متهم پرونده، خساراتی وارد شده است و آبرو و حیثت ایشان مورد آسیب قرار گرفته است.
حیثیت و کرامت انسانی هر فردی مهم است و باید رعایت شود، اما گاهی به وفور دیده می شود که بر اساس افترای بدون منشأ قانونی، اتهامی به فرد وارد می شود که ممکن است سالیان متمادی به بی گناهی در دام بیفتد. و او را به مجازاتی محکوم کن که سزاوار آن نبود.
اما ممکن است بعداً مشخص شود که فردی که در حال حاضر در زندان به سر می‌برد، فردی بی گناه بوده و جنایت به اشتباه به او نسبت داده شده است.

خسارت بعد از تبرئه

موجب ماده 255 قانون آیین دادرسی کیفری، که مقرر می‎کند: «اشخاصی که در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی به هر علت بازداشت می‎شوند و از سوی مراجع قضایی، حکم برائت یا تبرئه از اتهام و قرار منع تعقیب در مورد آنان صادر شود، می‎توانند با رعایت ماده ۱۴ قانون اساسی خسارت ایام بازداشت را از دولت مطالبه کنند.»

حتماً بخوانید:

چگونه اعاده حیثیت کنیم؟

چگونه اعاده حیثیت کنیم؟ ، قانون و شرایط + نمونه شکایت - اصطلاح اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن وضع افراد به علت تنزل حیثیت و موقعیت اجتماعی ناشی از…

بنابراین متهم تبرئه شده نیز به این دلیل، خساراتی که از اتهام شاکی وارد شده است، می‎تواند به‎موجب ماده 255 قانون آیین دادرسی کیفری مطالبه کند. بر اساس ماده 698 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 نیز، اگر فردی به اشخاص حقیقی یا حقوقی، عملی خلاف واقع نسبت بدهد، علاوه بر اعاده حیثیت باید به حبس دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه محکوم شود.
بنابراین در اینجا نیز متهم به علت انتساب جرمی که به او شده است، می‎تواند با استناد به این ماده قانونی، علاوه بر جبران خسارات علیه شاکی به علت وقوع جرم افترا شکایت کند. در ماده یک قانون مسئولیت مدنی نیز آمده است که هرکس که عمدا یا در نتیجه بی‎احتیاطی به حیثیت یا هر حق شخص دیگری لطمه بزند، باید خسارت وارده را جبران کند.در اینجا نیز شاکی به علت اتهام غیرواقع خود باید خسارات معنوی یا مادی وارده به متهم که بر اثر اتهام وی بوده است را جبران کند.

نحوه دریافت خسارت بعد از تبرئه

طبق ماده 257 قانون آیین دادرسی کیفری شخص بازداشت شده باید ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ رای قطعی تبرئه حاکی از بی‌گناهی خود، درخواست جبران خسارت بعد از تبرئه را به کمیسیون استانی ، متشکل از سه نفر از قضات دادگاه تجدیدنظر استان به انتخاب رییس قوه قضاییه تقدیم کند.
کمیسیون در صورت احراز شرایط مقرر در این قانون ، حکم به پرداخت خسارت صادر می‌کند. در صورت رد درخواست، این شخص می‌تواند ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ ، اعتراض خود را کمیسیون موضوع ماده 258 این قانون اعلام کند.
جبران خسارت بعد از تبرئه متهم که ناشی از ایام بازداشت متهم بی‌گناه بر عهده دولت است و در صورتی که بازداشت بر اثر اعلام مغرضانه جرم، شهادت کذب و یا تقصیر مقامات قضایی باشد، دولت پس از جبران خسارت می‌تواند به مسئول اصلی مراجعه کند.

خسارت معنوی بعد از تبرئه

جبران خسارت معنوی مندرج در ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری چندان آسان نیست، قانون گذار در تبصره یک این ماده صدور حکم به پرداخت خسارت مالی و الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید را از نمونه‌های جبران خسارت معنوی نام برده است.
زمانی که حکم برائت متهم و تبرئه آن صادر شود، چون از جهاتی به متهم پرونده، خساراتی وارد شده و آبرو و حیثت وی مورد آسیب قرار گرفته است.
به موجب ماده 512 قانون آیین دادرسی کیفری، شخصی که به موجب حکم قطعی، تبرئه متهم حاصل کند، می‎تواند حداکثر ظرف 6 ماه از تاریخ ابلاغ رای، از دادگاه صادرکننده حکم نخستین درخواست کند که حکم تبرئه متهم از محل اعتبارات مربوط به قوه‎قضاییه در یکی از روزنامه‏‌های کثیرالانتشار منتشر شود. بنابراین یکی از آثار حکم برائت متهم، اعلام عمومی از طریق انتشار روزنامه کثیرالانتشار است.
اشخاصی که در جریان تحقیقات مقدماتی و دادرسی به هر علتی بازداشت شوند، در صورت صدور حکم برائت آنها از سوی مراجع قضایی، می‌توانند خسارت بعد از تبرئه خود را از دولت مطالبه کنند.

منبع : حق گرا