حکم خوردن ماهی فلس‌دار | آیا خوردن ماهی فلس دار حلال است؟

حکم خوردن ماهی فلس دار

ماهی فَلْس‌دار یا ماهی پولَک‌دار، ماهیانی که خوردن آن‌ها حلال است. علما فلس‌دار بودن ماهی را معیاری برای حلال بودن آن دانسته‌اند. عده‌ای از فقها این حکم را از احکام اختصاصی امامیه دانسته و با توجه به روایات، برای آن ادعای اجماع کرده‌اند. در روایات اسلامی بر پایه این حکم به برخی از ماهیان حلال‌گوشت و حرام‌گوشت اشاره شده است؛ اما در مصداق امروزی برخی از آنان اختلاف‌نظر وجود دارد.

فقیهان، خرید و فروش ماهیان بدون فلس را برای خوردن، باطل و حرام دانسته‌اند. در مقدار پولک‌دار بودن ماهی، اگر بخشی از بدن ماهی پولک داشته باشد کفایت می‌کند. در حکم ماهیانی که دارای پولک‌های ذره‌بینی هستند و با چشم غیرمسلح امکان دیدن آن وجود ندارد، در بین علما اختلاف وجود دارد.

حلیت و حرمت خوردن ماهی پولک دار

ماهی فلس‌دار به ماهی دارای پولک که پوشش بیرونی بدن ماهی است گفته می‌شود. در فقه اسلامی از ماهی فلس‌دار در باب صید و ذباحه و اطعمه و اشربه سخن به میان آمده است. شهید ثانی در کتاب مسالک الافهام، بحث از حیوانات دریایی را به‌عنوان یکی از اقسام شش‌گانه باب اطعمه و اشربه آورده است.

فقهای امامیه خوردن ماهی پولک‌دار را حلال و ماهی که پولک نداشته باشد را حرام دانسته‌اند. در حکم کلی و اولیه، خوردن تمامی حیوانات دریایی جایز نیست مگر ماهی که دارای پولک باشد.

لذا فلس‌دار بودن ماهی از صفاتی است که سبب حلیت ماهی می‌گردد، چه ماهی کوچک باشد و چه بزرگ؛ منظور از ماهی بدون فلس، ماهی است که ذاتا پولک ندارد؛ از این‌رو ماهی‌هایی که پولک دارند اما پولکشان ریخته باشد را شامل نمی‌شود.

خوردن مابقی حیوانات دریایی که از جنس ماهی نیستند، جایز نیست.

دلایل حلال بودن ماهی فلس دار در اسلام

در کنار ماهی فلس‌دار، میگو نیز که در روایات با نام اِربیان معرفی شده، حلال شمرده شده است.در کتب روایی شیعه، روایاتی در زمینه حکم ماهیان فلس‌‌دار جمع‌آوری شده است؛ چنانکه شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام، روایات را در بخش اول صید و ذباحه آورده است.

عده‌ای از محققان دلایلی را برای حلال بودن ماهیان فلس‌دار و حرام بودن ماهیان بدون فلس ارائه داده‌اند؛ از جمله آنکه ماهیان بدون پولک اصولا گوشت‎خوار یا مردارخوار هستند و گوشت بدن آنها به دلیل نداشتن پولک از آلودگی برخوردار است؛ اما ماهی‌های پولک‌دار چنین نیستند.

شروط حلیت ماهی فلس دار (پولک دار)

از شروط حلال بودن ماهی فلس‌دار، زنده از آب گرفته شدن و جان دادن در بیرون از آب است. اگر ماهی در آب بمیرد پاک است؛ اما خوردن آن جایز نیست؛ اما ماهی بدون پولک چه در آب و چه بیرون از آب بمیرد خوردنش جایز نیست اگرچه پاک است.

در حکم ماهی فلس داری که در تور صیادی زیر آب مرده باشد در بین فقها اختلاف وجود دارد. برخی از فقها حکم به حلیت داده‌اند.

حکم خوردن تخم ماهی (خاویار)

بر طبق فتوای اکثر فقها حکم خوردن تخم(خاویار) ماهی تابع خود ماهی است؛ از این‌ رو اگر خوردن ماهی حلال باشد خوردن خاویار آن هم حلال خواهد بود.

هر چند عده‌ای راه کارهای دیگری آورده‌اند از جمله آنکه اگر تخم ماهی زبر و خشن باشد حلال است و اگر نرم باشد حرام است؛ اما برخی این راهکار را در صورتی دانسته‌اند که حلال‌ گوشت و حرام‌ گوشت بودن ماهی مشخص نباشد.

خرید و فروش ماهیان بدون فلس چه حکمی دارد؟

خرید و فروش ماهیان بدون پولک، حرام و باطل شمرده شده است.و کسی‌که آن را بخورد تعزیر می‌شود. امام علی(ع) اصحاب خود را از خرید و فروش این گونه ماهیان نهی کرده است. شماری از فقها خرید و فروش برای منافع دیگر چون خوراک برای دام و طیور و یا استفاده‌های صنعتی را بدون اشکال می‌دانند.

حکم اختصاصی حلیت به ماهی فلس‌دار

برخی از فقهای متقدم شیعه همچون شیخ طوسی و شریف مرتضی حلال بودن ماهی فلس‌دار و حرام بودن مابقی حیوانات دریایی را از احکام اختصاصی امامیه دانسته‌اند و برخی دیگر با اشاره به تواتر روایات در این زمینه و شهرت آن در بین اصحاب، برای آن ادعای اجماع کرده‌ و از اصول مذهب شیعه دانسته‌اند.

آیا خوردن تمام ماهیان دریایی جایز است؟

فقهای غیر امامیه حلیت را مختص ماهی فلس‌دار نمی‌دانند. عده‌ای همچون ابوحنیفه، تمام ماهیان را حلال دانسته‌ و عده‌ای دیگر چون شافعی و مالک بن انس، تمام حیوانات دریایی را حلال معرفی کرده‌اند.

از این رو شماری از فقها، حلیت ماهی فلس‌دار را اجماع تمام مسلمانان دانسته‌اند که عموم آیات و روایات مستفیضه بر آن دلالت می‌کند و حرمت ماهی بدون فلس و حیوانات دریایی که ماهی محسوب نمی‌شوند را اجماع اصحاب امامیه دانسته‌اند.

مصادیق روایی در این زمینه

عده‌ای از فقها با توجه به روایات گوناگون به برخی از نام‌های ماهیان حلال‌گوشت و یا حرام‌گوشت اشاره کرده و حکم علما در این زمینه را جمع‌آوری کرده‌اند.

سُّلحفَاةُ، ضِّفْدِعُ و صَّرَطَانُ از حیوانات دریایی هستند که در پاره‌ای از روایات، به دلیل ماهی نبودن یا نداشتن پولک، حکم به حرمت آنها داده شده است و ماهیانی چون کنْعَتْ و رُبَیثا، ارْبَیان، طِمْر و طِمْرانی از اقسام ماهی حلال دانسته شده است.

در ارتباط با مکروه بودن شماری از حیوانات دریایی که در روایات آمده، در بین فقها اختلاف است؛ چنانکه شیخ طوسی، محقق حلی و کیدری نویسنده کتاب اصباح الشیعه برخی از حیوانات دریایی چون جِرّی(مارماهی)، زَهو و زِمار را مکروه دانسته.

برخی دیگر از آن جهت که آنها را ماهی ندانسته و یا دارای پولک نیستند، حرام دانسته‌اند و روایاتی که دلالت بر کراهت می‌کند را حمل بر تقیه کرده‌اند. در مصداق شماری از ماهیانی که در روایات به آنها اشاره شده، اختلاف وجود دارد.

آیا باید تمام بدن ماهی فلس داشته باشد؟

اندازه و مصداق فلس

طبق فتاوای برخی از مجتهدان، لازم نیست تمام بدن ماهی فلس داشته باشد؛ بنابراین اگر قسمتی از بدن ماهی فلس داشته باشد، کافی است. تشخیص آنکه بدن ماهی فلس دارد یا خیر با خود شخص است و یا آنکه اهل خبره ماهی مزبور را دارای فلس بداند.

عده‌ای معتقدند که اگر شخصی به داشتن پولک ماهی شک کند، بنا را بر حرمت آن بگذارد. مگر آنکه در بازار مسلمانان فروخته شود و یا شاهد عادلی به پولک‌ دار بودن آن شهادت دهد؛ بنابراین اگر به ماهیانی که در بازار غیر مسلمین فروخته می‌شود، مشکوک باشد، باید از خوردن آن پرهیز شود.

میان فقها در حلیت ماهیانی که فلس‌های ذره‌بینی دارند و با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند، اختلاف وجود دارد. ماهیانی چون ازون برون، فیل‌ماهی، تاس‌ماهی،کوسه‌ماهی و ماهی خاویار از جمله ماهیانی هستند که از فقها در مورد حلیت آنان سؤال شده است.

برخی چون آیت‌الله تبریزی معتقدند که پولک ماهی باید با چشم غیرمسلح و بدون ذره‌بین دیده شود و در نظر عرف جامعه به آن فلس گفته شود؛ از این‌ رو در ارتباط با حلیت ماهی خاویار معتقدند که فلس‌دار بودن آن به اثبات نرسیده است و برخی دیگر چون آیت‌الله بهجت دیدن با چشم مسلح را نیز کافی می‌د‌انند.

و یا آیت‌الله مکارم شیرازی در جواب سؤال از حلیت کوسه‌ماهی که مدعی بودند که دارای فلس ریز است، نظر عرف و یا تصدیق اهل اطلاع را در حلال بودن ماهی کافی می‌داند. جمعی از محققان معتقدند که جواز خوردن ماهیان، وجود واقعی فلس است چه با چشم مسلح دیده شود و یا با چشم غیرمسلح.

بیشتر بخوانید :

حکم خوردن دنبلان حیوانات در اسلام چیست؟

آیا میتوان گوشت کلاغ (زاغ) را خورد؟ آیا گوشت کلاغ حلال است؟