ابراء(بخشیدن مهریه ) چیست ؟ امکان رجوع از ابراء وجود دارد ؟

بخشیدن مهریه به چه صورت است ؟

بطور کلی بخشیدن (بذل) مهریه به سه صورت انجام میشود :

1. هبه ی غیرمعوض
2. هبه معوض
3. ابراء

هبه غیرمعوض

هبه غیرمعوض بدین معناست که زن بدون هیچ چشمداشت و عوضی مهریه اش را بذل می کند.

در مورد هبه غیر معوض، زن همیشه می تواند به مابذل ( آنچه بخشیده ) رجوع کند.

هبه معوض

هبه معوض یعنی بخشیدن مهریه در مقابل چیزی ( انجام یا عدم انجام کاری ) باشد. مثلا زوجه در عوض موافقت زوج با طلاق ، تمام یا قسمتی از مهریه خود را می بخشد.

در صورتی که هبه معوض باشد و عوض هم داده شده باشد طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی هبه، قابل رجوع نیست.

اما هرگاه هبه، معوض و در قبال طلاق باشد، در صورتی که زوجه در دوران عده به مهریه رجوع کند، زوج هم می تواند رجوع به زوجیت کند.

یعنی طلاق بائن تبدیل به طلاق رجعی میشود. از طرف دیگر اگر بخشیدن مهریه در مقابل طلاق باشد و طلاق داده نشود، این امر ابراء محسوب نشده و یک هبه قابل رجوع است.

ابراء

ابراء آن است که زن ذمه شوهر را نسبت به مهریه ساقط کند. یعنی بگوید چیزی از حق من بعنوان مهریه به گردن تو نیست و بریء الذمه هستی (اسقاط دین).

( ابراء) نیز بدلیل آنکه اسقاط دین است،اساساً قابل رجوع نیست. چرا که ابراء یکی از اسباب سقوط تعهد است.

انواع بخشیدن مهریه

1- اگر زن سندی (نوشته ای) به زوج داده باشد و اقرار به دریافت مهریه کرده باشد کار بسیار دشوار است زیرا ادعای بعدی زن انکار بعد از اقرار محسوب می شود که در محاکم مسموع نیست.

مثلا دیده شده است که زوجین به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کرده اند و برای بخشیدن مهریه زن سند اقرار نامه مهریه را امضاء کرده است در این حالت مهریه دریافت شده محسوب او می شود و ادعای بعدی نگرفتن مهریه پذیرفته نمی شود مگر این که زن ثابت کند که اقرار او فاسد یا مبنی بر اشتباه و غلط بوده است. (ماده ۱۲۷۷ قانون مدنی)

ماده ۱۲۷۷ قانون مدنی :

"انکار بعد از اقرار مسموع نیست لیکن اگر مقر ادعا کند که اقرار او فاسد یا مبنی بر اشتباه یا غلط بوده شنیده میشود و همچنین است‌ در صورتی که برای اقرار خود عذری ذکر کند که قابل قبول باشد مثل اینکه بگوید اقرار به گرفتن وجه در مقابل سند یا حواله بوده که وصول نشده لیکن ‌دعاوی مذکوره مادامی که اثبات نشده مضر به اقرار نیست."

2- حالت دوم به اصطلاح حقوقی این است که زوجه (زن) ذمه مرد را از مهریه ای که بدهکار است بری کند که به آن ابراء می گویند. اگر نوشته یا همان سندی که زوجه به زوج می دهد خواه رسمی یا عادی، دلالت بر ابرار ذمه کند دیگر از جانب زوجه امکان رجوع وجود ندارد.

ماده ۲۸۹ قانون مدنی: « ابرا عبارت از این است که دائن از حق خود به اختیار صرف نظر نماید.»

3- اگر مهریه در قالب عقد صلح در عوض چیزی صلح شده باشد، امکان رجوع برای زوجه وجود ندارد.

4- اگر سندی (نوشته ای) بین زوجین رد و بدل شود مبنی بر این که با توافق مهریه مندرج در عقدنامه را کم یا زیاد کرده اند حسب نظریه شورای نگهبان این افزایش یا کاهش مهریه غیر شرعی محسوب می شود و بلا اثر است.

5- اگر بخشیدن مهریه در قالب بذل تمام یا قسمتی از مهریه در طلاق خلع باشد زوجه در ایام عده می تواند به آنچه بذل کرده است رجوع کند.

فرض کنید طلاق توافقی بوده و زوجه تمام مهریه را در قبال طلاق بذل کرده است در ایام زوجه می تواند با مراجعه به دفترخانه ای که صیغه طلاق را خوانده است طی درخواستی رجوع به مابذل کند.

این رجوع در صورتی است که زن عده داشته باشد یعنی باکره یا یائسه نباشد.

6- فرض دیگر که شایع هم می باشد این است که زن طی نوشته ای خواه در دفتر اسناد رسمی و یا در نوشته ای (سند) عادی اقدام به بخشیدن مهریه خود کرده باشد و به اصطلاح حقوقی هبه کند.

در این حالت در رویه قضایی کمی اختلاف نظر است عده ای از قضات معتقدند با عنایت به مقررات هبه، زوجه به عنوان واهب می تواند به آنچه بخشیده (عین موهبه) با باقی بودن عین آن ها رجوع کند و آرایی هم در این خصوص صادر شده است.

در مقابل عده ای دیگر معتقدند به استناد ماده ذیل

ماده ۸۰۶ قانون مدنی: « هر گاه داین طلب خود را به مدیون ببخشد حق رجوع ندارد»

در خصوص مهریه های که وجه نقد است به نظر می رسد در عدم امکان رجوع از آن اتفاق نظر وجود دارد زیرا کلی فی الذمه است و هبه در عین مصداق دارد فقط محل اختلاف امکان رجوع از بخشیدن مهریه ای مثل سکه به خودرو و ملک شخصی است البته به نظر ما سکه نیز کلی فی الذمه است و مشمول ماده ۸۰۶ قانون مدنی است.

7- چه برای دریافت، ابراء و یا هبه مطلقا نیازی به اجازه پدر زوجه نیست و این که بعضی از دفاتر اسناد رسمی اصرار می کنند فقط در صورت بودن نزدیکان درجه یک زن حاضر به تنظیم سند می باشند برای این است که مصلحت اندیش شرایط زن و خودشان را می کنند وگرنه منع قانونی وجود ندارد.

8- به نظر اگر زوجه در یک برگ عادی به تعبیر حقوقی سند عادی مهریه را ببخشد یا ذمه شوهر را ابرا ء کند و … به ضرر او در دادگاه این امضاء سندیت داشته باشد اگر چه که بهتر است در این خصوص سند رسمی تنظیم گردد.

“ماده 1291 قانون مدنی:

"اسناد عادی در دو مورد اعتبار اسناد رسمی را داشته درباره طرفین و وراث و قائم‌مقام آنان معتبر است:

1. اگر طرفی که سند بر علیه او اقامه شده است صدور آن را از منتسب‌الیه تصدیق نماید.
2. هر گاه در محکمه ثابت شود که سند مزبور را طرفی که آن را تکذیب یا تردید کرده فی‌الواقع امضاء یا مهر کرده است.”

سوال: اگر از زن در یک برگه سفید امضاء اخذ شود آیا می توان بعدا در بالای آن نوشته شود که زن مهریه را بخشیده است یا خیر؟

پاسخ: اول این که هرگز ما چنین توصیه ای به کسی نمی کنیم مهریه حق شرعی و قانونی یک زن است و هم اوست که می تواند با رضایت و صلاحدید از حق خود عدول و گذشت نماید

وضعیت مالکیت زن بر مهریه

مشهور فقها معتقدند که زن به مجرد عقد مالک تمام مهریه می شود ولی تصرف و مالکیت او بر نصف مهر متزلزل و استقرار آن منوط به وقوع نزدیکی است. بنابراین به جهت عدم استقرار نصف مهر در مالکیت زوجه قبل از نزدیکی، حتی بدون وقوع طلاق و در ایام زوجیت زن نمی تواند تمام مهریه را از شوهر مطالبه کند.

اما برخی از حقوقدانان معتقدند که قانون مدنی ، در مواد ۱۰۸۲ و ۱۰۸۵ صرف وقوع زوجیت را کافی می داند و زن بلافاصله پس از عقد می تواند تمام مهریه را از شوهر مطالبه نماید و وقوع یا عدم وقوع نزدیکی نسبت به حق زن در مالکیت تمام مهر بی تاثیر می باشد بلکه انحلال ازدواج قبل از نزدیکی است که موجب استرداد نصف مهر به شوهر می شود.

بنابراین تا زمانی که طلاق واقع نشود زن حق مطالبه تمام مهریه را خواه نزدیکی واقع شده یا نشده باشد را دارد. به بیان دیگر شرط استقرار تمام مهریه و تصرف و تملک آن توسط زوجه نزدیکی نیست بلکه شرط استرداد نصف مهریه به شوهر، طلاق قبل از نزدیکی است.

ولی برخی دیگر ضمن عدم پذیرش این نظر، معتقدند که آنچه باعث تغییر در میزان مهریه می شود عدم نزدیکی است نه طلاق. چرا که زن بدون وقوع طلاق می تواند تمام مهر را مطالبه نماید اما بدون نزدیکی فقط می تواند نصف مهر را مطالبه نماید.

فوت زوج قبل از نزدیکی

حقوقدانان معتقدند که در مورد فوت زوج قبل از نزدیکی نیز همین حکم قابل تسری می باشد و زوجه مستحق نصف مهریه خواهد بود.

دلایل حقوقدانان در مورد مهریه زوجه در صورت فوت زوج :

1. از مجموع مواد قانون مدنی در رابطه با مهریه زوجه استنباط می شود که علت تعلق کل مهریه به زوجه وقوع نزدیکی است و عدم وقوع نزدیکی موجب سقوط نصف یا تمام مهر می شود.پس در فوت زن یا شوهر قبل از نزدیکی نیز به جهت عدم وقوع نزدیکی (همانند طلاق قبل از نزدیکی) زوجه مستحق نصف مهریه می باشد.
2. انصاف و عدالت قضایی حکم می کند از آنجایی که با فوت زن یا شوهر تمتع جنسی صورت نگرفته است استحقاق زن به نصف مهریه را در مورد فوت نیز جاری بدانیم. بویژه این که در صورت فوت زن قبل از نزدیکی این مهریه نه به خود زن بلکه به ورثه وی خواهد رسید.

شرط استقرار تمام مهریه چیست ؟

شرط استقرار تمام مهریه وقوع نزدیکی است و عدم وقوع نزدیکی به هر علت و سببی موجب تغییر در میزان مهریه می شود.

منظور از نزدیکی نیز صرف دخول از راه رابطه جنسی نیست بلکه در تمام مواردی که ازاله بکارت با اجازه شوهر صورت می گیرد را شامل می شود. مانند اجازه شوهر به عمل جراحی دوشیزگی زنی که با توجه به نوع بکارت امکان دخول ندارد یا ازاله بکارت به علت زایمان ناشی از تلقیح مصنوعی نطفه شوهر و یا ازاله بکارت با انگشت یا هر چیز دیگری توسط شوهر.

مهرالمسمی چیست ؟

نوعی از مهریه است که هنگام عقد نکاح یا پس از آن با توافق زن و شوهر تعیین گردد. موضوع مهرالمسمی می تواند بصورت حق عینی یا حق دینی باشد.

در صورتی که مهریه حق عینی باشد مانند ملک یا ماشین؛ در این صورت چون عین معین به ملکیت زوجه درآمده است و می تواند هرگونه تصرفی در ملک خود بنماید تنها می تواند آن را به شوهر هبه نماید.

چرا که ابراء فقط در مورد حق دینی در جهت اسقاط آن قابل تحقق است. بنابر این هبه مهریه به شوهر قبل از طلاق در حکم تلف آن است و شوهر می تواند پس از طلاق قبل از نزدیکی، نصف آن را قیمتاً یا مثلاً مسترد نماید.

قانونگذار در ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی وضعیت مهرالمسمی زنی را بیان کرده است که قبل از نزدیکی توسط شوهر طلاق داده می شود که در اینصورت مستحق دریافت نصف مهر معین خواهد بود و اگر قبلاً تمام آن را دریافت نموده شوهر می تواند نصف عین یا مثل یا قیمت آن را مسترد دارد.

ولی درخصوص این که اگر زوجه بعد از عقد ازدواج مهریه خود را به شوهر ابراء یا هبه نماید و پس از آن شوهر زوجه را قبل از نزدیکی طلاق دهد شوهر می تواند نصف مهر را مطالبه نماید.

پذیرش استرداد نصف مهر توسط حقوقدانان

تمام حقوقدانان امکان استرداد نصف مهر معین در صورت هبه آن را مورد پذیرش قرار داده و اختلافی بین آنها در این فرض وجود ندارد به همین جهت برخی از حقوقدانان معتقدند که

فرض ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی در خصوص امکان استرداد نصف مهر در طلاق قبل از نزدیکی با توجه به عبارات مذکور در این ماده، ناظر به مهر عین معین می باشد.

اگر مهریه زوجه بصورت حق دینی باشد مانند تعیین سکه طلای بهار آزادی همانند آنچه که در مهریه های امروزی مرسوم است و یا تعیین وجه نقد ، زن می توان ذمه شوهر را نسبت به مهریه ای که به صورت دینی بر ذمه وی می باشد ابراء نماید.(ببخشد)

چرا که تنها عمل حقوقی که موجب سقوط دین بر ذمه می شود ابراء است.

در واقع نتیجه هبه طلب و ابراء دین یکی است که آن سقوط دین است.

نتیجه این که، اختلاف نظر بین حقوقدانان ناظر به امکان یا عدم امکان استرداد نصف مهریه موهوب یا ابراء شده ای است که بصورت دین بر ذمه شوهر می باشد و در امکان استرداد نصف مهریه عین معین اختلافی وجود ندارد.

دلایل موافقان و مخالفان استرداد نصف مهریه در ابراء یا هبه آن قبل از نزدیکی

در قانون مدنی ماده ۱۰۹۲ حالتی را بیان می دارد که شوهر قبل از نزدیکی ، زن خود را طلاق می دهد که در اینصورت مستحق استرداد نصف مهری که قبلاً داده است می باشد.

اما حالتی که زن قبلاً هیچ گونه مهری را دریافت نکرده لیکن قبل از طلاق و نزدیکی، شوهر را از پرداخت مهر ابراء و یا مهر را به وی هبه نموده باشد را مسکوت گذارده است همین امر موجب اختلاف نظر بین فقها و حقوقدانان در رابطه با استحقاق شوهر به استرداد یا عدم استرداد نصف مهریه در این حالت شده است.

نتیجه گیری ابراء مهریه

بخشش مهریه بی اذن پدر در لحاظ قانونی بلا اشکال است در اینجا کاری به مباحث اخلاقی و عرف نداریم.

مدارک لازم برای بخشیدن مهریه، همان عقد نامه و مدارک شناسایی زوجه و صرف حضور او در دفتر اسناد رسمی در کمال عقل و سلامت است. البته به شرطی که بالای ۱۸ سال تمام باشد.

خیلی از دفاتر اسناد رسمی به دلیل مشکلاتی که معمولا بعد از بخشیدن مهریه بدون بازگشت پیش می آید از نوشتن سند ابراء مهریه، اقرار به دریافت مهریه و یا بخشیدن مهریه (بذل) خودداری می کنند و شرط می گذارند که یکی از نزدیکان زوجه نیز حضور داشته باشد.

متن ابراء به مهریه یا متن بخشیدن (بذل) مهریه و متن اقرار به دریافت مهریه را هم دفاتر اسناد رسمی در اختیار دارند لذا در این خصوص خود را به دردسر و تکاپو نمی اندازند.

آنچه مهم است اینکه نوع سند را باید در دفترخانه مشخص کرد که چه باشد ابراء (بذل) و یا اقرار به دریافت مهریه.

بیشتر بخوانید:

به کدام دسته از زنان مهریه تعلق نمیگیرد ؟

شرایط دریافت مهریه بیشتر از ۱۱۰ سکه طلا چیست ؟

در صورت باکره بودن چه مقدار مهریه به زن تعلق می گیرد ؟

مهریه به نرخ روز در قانون چگونه محاسبه می شود ؟