پرتودرمانی | عوارض رادیو تراپی و روش های مقابله با آن

پرتودرمانی (رادیوتراپی)

پرتو درمانی یا رادیوتراپی یکی از روش‌های درمان سرطان است که در آن از تشعشات قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.

در طول این روش درمانی، پرتوهایی با انرژی بالا از دستگاهی خارج از بدن بیمار به‌شکلی تابانده می‌شوند که دقیقاً قسمت مورد نظر از بدن را تحت تأثیر قرار دهند.

در درمان سرطان با پرتودرمانی هم سلول‌های سرطانی و هم سلول‌های سالم آسیب می‌بینند و تلاش پزشکان این است که تا حد امکان از آسیب‌دیدن سلول‌های سالم در هنگام رادیوتراپی جلوگیری کنند.

در این نوشتار به‌طور کامل در مورد پرتو درمانی و هر‌آن‌چه که به آن مرتبط است صحبت خواهیم کرد.

پرتودرمانی چیست ؟

پرتودرمانی یا رادیوتراپی روشی درمانی ست که با استفاده از آن می‌توان با اشعه‌هایی با انرژی بالا سلول‌های سرطانی را از بین برد.

اغلب اشعه‌ی ایکس (X-rays) برای پرتو درمانی به‌کار گرفته می‌شود اما از دیگر انواع انرژی نیز می‌توان در این روش درمانی بهره برد.

یکی از موارد بسیار مهمی که در پرتودرمانی مورد توجه قرار می‌گیرد این است که باید هنگام تابش تا حد امکان سلول‌های سالم را تحت تأثیر اشعه‌ها قرار نداده و آن‌ها را تخریب نکرد.

چه کسانی نیازمند پرتودرمانی (رادیوتراپی) هستند؟

بیش از نیمی از افرادی که به نوعی از سرطان مبتلا می‌شوند، پرتو درمانی را به عنوان بخشی از روند درمان بیماری خود تجربه می‌کنند چرا که پزشکان این روش درمانی را برای درمان تقریباً تمامی انواع سرطان به‌کار می‌گیرند.

پرتودرمانی علاوه بر درمان سرطان برای درمان برخی از تومورهای غیرسرطانی نیز کاربرد دارد.

گفتنی است که تفاوت پرتودرمانی با شیمی‌درمانی بسیار زیاد است و نباید در فرهنگ عامه این دو را شبیه به هم بینگارند.

پرتودرمانی، همان‌طور که دیدیم، به‌معنای استفاده از اشعه‌هاست و این در حالی است که شیمی‌ درمانی عمدتاً روی مصرف داروها تمرکز دارد.

اما نکته‌ای که در ارتباط با این دو وجود دارد این است که در مراحل متوسط سرطان عموماً از ترکیب هر دو روش برای درمان سرطان استفاده می‌شود.

کاربردهای پرتو درمانی

پرتودرمانی به دلایل و در شرایط مختلفی شامل موارد زیر توسط پزشکان تجویز می‌شود:

• به عنوان تنها روش درمان سرطان
• پیش از جراحی جهت کوچک کردن تومورهای سرطانی (نئوادجوانت تراپی)
• پس از جراحی برای توقف رشد سلول‌های سرطانی باقیمانده (ادجوانت تراپی)
• همراه با دیگر روش‌های درمانی مانند شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی
• در سرطان‌های پیشرفته برای کاهش عوارض ایجادشده ناشی از سرطان

خطرات پرتو درمانی

همان‌طور که اشاره شد پرتودرمانی ممکن است دارای برخی عوارض جانبی باشد.

برخی از افراد هیچ‌گونه عارضه‌ی جانبی‌ای را پس از پرتودرمانی تجربه نمی‌کنند، اما برعکس در برخی از دیگر بیماران شمار متعدد عوارض جانبی مشاهده می‌شود.

عوارض جانبی پس از پرتودرمانی به‌طور کلی به دو دسته‌ی عوارض جانبی کوتاه‌مدت و عوارض جانبی بلندمدت تقسیم می‌شوند.

بسیاری از عوارض جانبی پرتودرمانی قابل کنترل هستند و معمولاً پس از گذشت زمان نسبتاً کوتاهی پس از پایان پرتودرمانی برطرف می‌شوند.

گفتیم که پرتودرمانی در نواحی مختلف بدن اثرات جانبی متفاوتی برجای می‌گذارد.

نمونه‌های زیر نشان‌دهنده‌ی اثرات جانبی پرتودرمانی بر قسمت‌های مختلف بدن هستند:

• ناحیه‌ی سر و گردن : خشکی دهان، دشواری در بلع غذاها، گلودرد، زخم‌های دهانی، تهوع، پوسیدگی دندان‌ها، غلیظ‌شدن بزاق، تغییر مزه‌ی غذاها در دهان
• قفسه‌ی سینه : دشواری در بلع غذاها، سرفه، تنگی نفس
• شکم : تهوع، استفراغ، اسهال
• ناحیه‌ی لگن : اسهال، تحریک مثانه، تکرر ادرار، اختلال عملکرد جنسی

گذشته از این موارد ریزش مو در محل تابش اشعه‌ها (بعضاً به‌طور دائمی)، سوزش پوست در ناحیه‌ای که تحت تأثیر تشعشات قرارگرفته، خستگی و … از جمله عوارض جانبی‌ای هستند که ممکن است پس از پرتودرمانی در هر ناحیه‌ای از بدن مشاهده شوند.

برخی از عوارض جانبی پرتودرمانی ممکن است مدتی بعد از درمان با این روش بروز پیدا کنند.

به‌عنوان نمونه در موارد نادر احتمال ایجاد سرطانی جدید در ناحیه‌ای از بدن که اشعه‌ها به آن تابانده‌ شده‌اند وجود دارد.

بروز سرطان در ناحیه‌ای از بدن که تحت تأثیر رادیوتراپی بوده معمولاً از عوارض جانبی بلندمدت این روش درمانی ست.

عوارض جانبی دیگر مانند مشکلات قلبی و ریوی نیز ممکن است به‌شکل بلندمدت و حتی گاه دائمی باشند.

عوارض جانبی رادیوتراپی

پرتودرمانی می توانند مانند سایر درمان ها برای بیمار عوارضی داشته باشد، البته این عوارض در همه افراد روی نمی دهد.

خوشبختانه اکثر عوارض گذرا و قابل کنترل هستند.

1. عفونت بعد از پرتودرمانی

1. تا حد امکان از رفت و آمد در مکان های شلوغ پرهیز نمایید.
2. با افرادی که عفونت های تنفسی دارند، تماس نزدیک نداشته باشید.
3. علائمی مثل گلودرد، تب، تنگی نفس، تپش قلب و ... را فوراً اطلاع دهید.

2. خستگی بعد از درمان با پرتودرمانی

1. فعالیت خود را محدود نمائید.
2. بیشتر اوقات خودرا به استراحت بگذرانید.(در صورت نیاز چند استراحت کوتاه روزانه داشته باشید)
3. برای انجام کارهای روزمره از افراد خانواده یا دوستانتان کمک بگیرید.

3. بی اشتهائی بعد از رادیو تراپی

• دفعات غذاخوردن را زیاد کنید ولی هربار مقدار کمی بخورید.
• از غذاهائی که مورد دلخواه شماست استفاده کنید.
• اگر غذای جامد میل ندارید یا خوردن آن سخت است، غذای نیم جامد یا مایع (البته پرانرژی) مصرف کنید.
• در مورد مکمل های غذائی با پزشک و کارشناس تغذیه مشورت کنید.

4. تهوع بعد از انجام رادیوتراپی

1. از خوردن غذای سنگین در چند ساعت قبل از درمان خودداری کنید.
2. موقع تهوع چیزی نخورید. (چند ساعت بعد از آخرین استفراغ مایعات را شروع کنید.)
3. از مصرف غذاهای خیلی چرب، خیلی شیرین و خیلی شور بپرهیزید.
4. اگر غذاهای گرم برایتان تهوع آور است غذاهای سرد میل کنید.
5. در مواقعی که تهوع و استفراغ شدید است تاحد امکان بخوابید.

5. اسهال بعد از انجام پرتوتراپی

1. تا حد امکان از رژیم مایعات استفاده کنید. (آب سیب، چای کمرنگ می تواند مفید باشد)
2. موادی که باعث تحریک گوارشی می شوند مثل قهوه، لوبیا، کلم و مواد ادویه دار نخورید.

6. عوارض پوستی منطقه درمان با رادیو تراپی

1. روزی چند دفعه پوستتان را چک کنید.
2. از هیچ گونه پودر یا کرم در منطقه درمان استفاده نکنید. (در صورتی که شدت علائم پوستی زیاد باشد باپزشک معالج مشورت کنید)
3. لباس نرم راحت و نخی بپوشید.
4. تا حد امکان از تابش مستقیم آفتاب بر منطقه درمان بپرهیزید.
5. از ضربه زدن، خاراندن، خراشیدن، ماساژ، تراشیدن ناحیه قسمت پرتودرمانی بپرهیزید.
6. پوست تحت درمان در معرض هیچ ماده مصنوعی مثل فلزات، الکل، پودر تالک، ضد عرق و عطرها نباشد.
7. ناحیه قسمت درمان را در معرض گرمای مستقیم مثل بالشتک های گرم کننده پتوی برقی، بطری آب داغ، لامپ قرار ندهید.
8. ناحیه تحت درمان را در تماس با مواد سرد مثل کیسه یخ قرار ندهید.
9. ناحیه تحت درمان را به طور مستقیم زیر جریان آب دوش نبرید.

7. ریزش مو در زمان رادیوتراپی

1. باید دانست فقط موهای منطقه تابش ممکن است دچار ریزش شوند.
2. در صورت ناراحتی می توانید از کلاه گیس استفاده کنید.
3. استفاده از کلاه یا روسری می تواند راحت تر باشد.
4. نگران رویش مجدد مو نباشید.

آیا اثرات و اشعه های پرتودرمانی در بدن باقی می مانند؟

پس از پرتودرمانی خارجی، تابش اشعه در بیماران باقی نمی ماند.

بنابراین نیازی نیست که تماس با اطرافیان محدود شد، و یا مراقبت خاصی اعمال شود.

در مواردی که منبع تششع در بدن کاشته شود و پرتودرمانی داخلی انجام شود باید حرکات خود را محدود کنید و تماس با دیگران نداشته باشید.

آن‌چه در طول جلسات پرتو درمانی رخ می‌دهد!

هر جلسه‌ی پرتودرمانی حدود ۱۰ تا ۳۰ دقیقه به‌طول می‌انجامد و معمولاً برای هر بیمار در طول درمان بیماری، در هفته ۵ جلسه پرتودرمانی تجویز می‌شود.

در بسیاری از موارد جلسات انجام پرتودرمانی به‌گونه‌ای تنظیم می‌شوند که در فاصله‌ی بین دو جلسه سلول‌های سالم بتوانند خود را بازسازی کنند.

چنان‌که اشاره کردیم در پرتو درمانی از دستگاهی استفاده می‌شود تا پرتوها را دقیقاً به نقطه‌ای از بدن هدایت کند که بایستی تحت درمان قرار گیرد.

پیش از شروع پرتودرمانی بیمار روی تختی دراز می‌کشد تا پزشک بتواند شتاب‌دهنده‌ی ذره‌ای خطی را در تمامی نواحی اطراف او، با زاویه‌های مختلف، حرکت دهد و آن را با توجه به موقعیت بیمار تنظیم کند.

در بیش‌تر مواقع پیش از آغاز اولین جلسه‌ی پرتودرمانی برای تنظیم حالت بدن بیمار، پزشک با او نوعی پرتودرمانی شبیه‌سازی‌شده را صحنه‌سازی می‌کند تا او و بیمار بتوانند با هم بهترین وضعیت قرارگرفتن بدن را حین پرتودرمانی تعیین کنند.

در طول پرتودرمانی فرد به‌حالتی که پیش‌تر تعیین شده روی تخت دراز می‌کشد.

گاه ممکن است از تجهیزاتی برای ثابت نگاه‌داشتن بدن بیمار حین پرتودرمانی بهره گرفته شود.

دستگاه شتاب‌دهنده‌ی ذره‌ای خطی

پس از شروع پرتودرمانی دستگاه شتاب‌دهنده‌ی ذره‌ای خطی، که صدایی شبیه صدای وزوز دارد، در اطراف بدن بیمار شروع به حرکت می‌کند تا از نقاط مختلف، پرتوها را به نقطه‌ی هدف بتاباند.

جلسه‌ی پرتودرمانی آن‌قدر برای بیمار بی‌دردسر و زمان آن آن‌قدر کوتاه هست که او بتواند آسوده و بدون هیچ دردی روی تخت دراز بکشد.

تنها در مورد درمان برخی از سرطان‌ها مانند سرطان پستان یا سرطان ریه ممکن است از بیمار درخواست شود تا در زمان‌های کوتاهی حین پرتودرمانی نفس خود را در سینه حبس کند.

در طول انجام رادیوتراپی تیم پزشکی در اتاقی نزدیک به اتاق درمان بیمار مستقر می‌شوند و امکان برقراری ارتباط صوتی و تصویری بین آنان و بیمار وجود دارد و بدین ترتیب بیمار می‌تواند درصورت نیاز، مثلاً هنگام احساس درد یا ناراحتی، با پزشکان معالج خود صحبت کند.

سخن آخر در مورد رادیو تراپی

معمولاً در طول دوره‌ی درمان با پرتودرمانی پزشک اسکن‌های متعددی را تجویز می‌کند تا از چگونگی تغییرات سرطان و نحوه‌ی واکنش سلول‌های سرطانی به پرتودرمانی آگاه شود.

در برخی موارد پرتودرمانی در همان جلسات اول تأثیر بسیاری بر درمان بیماری می‌گذارد.

اما در برخی موارد دیگر ممکن است این تأثیر هفته‌ها یا ماه‌ها بعد خود را نشان دهد و در مورد برخی بیماران این روش درمانی به‌کلی پاسخ‌گو نخواهد بود و نیاز به استفاده از دیگر روش‌ها برای درمان بیماری او وجود دارد.

آن‌چه در این بین حائز اهمیت است انتخاب تیم پزشکی‌ای است که بیمار بتواند با اعتماد به آن و بدون نگرانی به تقویت روحیه‌ی خود بپردازد تا بدین طریق نقش مؤثری در درمان هرچه سریع‌تر بیماری خود داشته باشد.

بیشتر بخوانید:

لاغری موضعی بدون جراحی و بیهوشی با دستگاه کویتیشن

کاربردها و مزایای مزوتراپی برای لاغری موضعی چیست ؟

درمان بواسیر بدون جراحی و بدون لیزر به روش اسکلروتراپی