سياه زخم (Anthrax ،Charbon) چیست ؟
باکتری باسیلوس آنتراسیس عامل بیماری سیاه زخم است. نامهای دیگر این بیماری در زبان انگلیسی آنتراکس (Anthrax) و به فرانسوی شاربن است.نام آنتراکس از کلمه یونانی (anthrakis) به معنی ذغال گرفته شده که بدلیل زخم سیاه رنگی هست که در این بیماری بوجود می آید. از بیماریهای مشترک انسان و تعداد زیادی از حیوانات است که البته در حیوانات شایعتر و در انسان کمتر هست.
میکروبیولوژی
عامل بیماری باسیلوس آنتراسیس یک باسیل درشت و میلهای شکل گرم مثبت است که در محیطهای معمولی به خوبی رشد میکند. در محیطهای نامساعد ایجاد هاگ میکند لذا خیلی مقاوم میباشد.هاگ نسبت به شرایط نامناسب محیطی مقاوم بوده و طولانی مدت میتواند در هوا و بویژه خاک زنده می ماند.در محیط 37 درجه بخوبی در محیط آزمایشگاه رشدمیکند.اولین باکتری است که به عنوان یک باکتری بیماریزا توسط کخ کشف شده است. انواع بیماریزای باسیل سیاه زخم دارای یک پوشش (کپسول) بنام poly-D-glutamic acid و3 پروتئین سمی (exotoxin) به نامهای edema factor, lethal factor protective antigen می باشند. poly-D-glutamic acidبرای جلوگیری از بیگانه خواری توسط گلبولهای سفید لازم است.
و باسیلهایی که فاقد این آنتی ژن هستند توسط گلبولهای سفیداز بین می روند. Edema factor باعث ایجاد ادم می شود وهمچنین باعث اختلال در سیستم ایمنی میزبان می شود. Lethal factor همچنان که از اسمش پیداست با مکانیسمهائی که هنوز ناشناخته است باعث مرگ می شود.مهمترین مکانیسم شناخته شده آن از بین بردن ماکروفاژها به علت خاصیت پروتئازی آن می باشد. protective antigen همچنانکه ازنامش پیداست عامل حمایت کننده است و دو فاکتور قبلی بدون اتصال به این فاکتور کارائی خود را از دست می دهند.
----------------------------------------------------------------------------
انتقال بیماری سیاه زخم
۱. پوستی: از راه تماس و دستکاری مواد آلوده دامی( پشم، پوست، گوشت، پودر استخوان خام و غیره) مبتلا میگردد. میکروب از راه خراشهای کوچک پوست وارد بدن انسان میشود. (بیماری شغلی)
۲. تنفسی: انتقال تنفسی توسط گرد و غبار آلوده به ندرت دیده میشود (در کارخانههای پشم بافی و پشم شویی)
۳. گوارشی: انتقال از راه خوراکی توسط گوشت خام یا نیم پز، شیر خام و غیره ممکن است. انتقال از فرد به فرد بسیار نادر است.
----------------------------------------------------------------------------
دوره نهفتگی بیماری سیاه زخم
حدود ۷ روز پس از تماس میباشد. تعداد ۸۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ میکروارگانیسم برای آلودگی از راه تنفسی لازم است. باکتری به دلیل داشتن کپسول در برابر سیستم ایمنی بدن مقاوم است و با ترشح سم (توکسین) موجب بروز علایم میشود.مورد قطعي سياه زخم،عبارتست از : 1 ـ وجود علائم باليني منطبق بر سياه زخم پوستي، استنشاقي يا گوارشي باضافه مثبت بودن نمونه از نظر وجود باسيل سياه زخم، يا 2 ـ انطباق باليني همراه با حداقل 2 تست مثبت تشخيصي پشتيبان.
مورد مظنون سياه زخم
عبارتست از : 1 ـ انطباق باليني، بدون جدا كردن باسيل سياه زخم از نمونه ها همراه با مثبت بودن يكي از تست هاي آزمايشگاهي پشتيبان يا 2 ـ انطباق باليني بيماري با سياه زخم، همراه با شواهد اپيدميولوژيك تماس با يك محيط آلوده ثابت شده، بدون وجود شواهد آزمايشگاهي .اين بيماري ممكن است بصورت سياه زخم پوستي، گوارشي، ريوي و ندرتا مننژيت، تظاهر نمايد ولي شايعترين چهره باليني آنرا سياه زخم پوستي، تشكيل ميدهد.سياه زخم پوستي، به دنبال پشت سر گذاشتن دوره كمون 10 – 3 روزه، بصورت پاپول كوچكي در محل ورود باسيل، به پوست، تظاهر مينمايد و پس از گذشت چند روز به وزيكول، تبديل ميگردد و اطراف آنرا قرمزي و ادم مختصري كه گوده گذار نميباشد فرا مي گيرد.
سپس در عرض چند روز ناحيه خونريزي دهنده سياه رنگي در بخش مركزي وزيكول، ظاهر ميشود و با تخليه مايع وزيكول، اولسر فرورفته با حدود مشخصي كه در وسط آن اسكار سياه رنگي به چشم ميخورد بوجود مي آيد و در عرض 3 – 1 هفته از موضع، جدا ميشود. البته گاهي سياه زخم پوستي، با تشكيل بول، ادم منتشر، تب شديد و توكسمي، همراه است و به ادم بدخيم، موسوم ميباشد. لازم به ذكر است كه درمان آنتي بيوتيكي، تاثيري بر سير ضايعه موضعي سياه زخم پوستي ندارد و تنها ميتواند از سپتيسمي و بروز عفونت ثانويه، جلوگيري نمايد .
در صورتي كه ضايعه در قسمت تحتاني صورت يا گردن، قرار داشته باشد ادم حاصله ميتواند گردن را احاطه نموده به، تراشه، فشار آورد و حتي ناحيه حنجره نيز دچار ادم شود و به مشكلات تنفسي و خفگي، بيانجامد كه براي رفع آن بايستي به تراكئوتومي ، متوسل شد.
اغلب ضايعات، بهبود مي يابند و اثر ناچيزي از خود به جا ميگذارند ولي ضايعات موجود بر روي فك و چشم، گاهي گانگرنه شده سرانجام، جهت ترميم آنها بايستي به جراحي پلاستيك متوسل گرديد. بيماراني كه دير به پزشك مراجعه ميكنند ممكن است دچار كلاپس گردش خون و خونريزي شديد روده و مدياستينيت هموراژيك، بشوند ولي بيماراني كه به موقع، مراجعه مينمايند سريعا به اقدامات درماني، پاسخ ميدهند.گرچه گاهي چند هفته طول مي كشد تا اسكار، از محل خود جدا شود ولي پس از شروع درمان با پني سيلين، باسيل سياه زخم، در عرض2 – 1 روز كامل از بين ميرودودر ضايعه، يافت نميشود .
ميزان مرگ ناشي از مننژيت سياه زخم، عليرغم درمان مناسب، حدود 100% است . ضمنا ميزان مرگ ناشي از نوع ريوي، حدود 100ـ80% و نوع گوارشي ، 75 – 25% ميباشد و سياه زخم پوستي، در صورتي كه درمان نشود در 25 – 20% موارد، به مرگ بيمار منجر ميگردد 0 سياه زخم پوستي، اغلب بر روي صورت و اندام فوقاني عارض ميشود مطالعه پرونده بيماران حاكي از آنست كه اين ضايعات در 58% موارد، در صورت در 32% موارد در اندام فوقاني ودر 5% موارد در اندام تحتاني عارض گرديده و در 5 درصد موارد به شكل گوارشي، عارض شده است .
----------------------------------------------------------------------------
عوامل ابتلا به سیاه زخم
- عامل بیماری زا
باسیلوس آنتراسیس یک عامل باکتریایی میله ای شکل هوازی و بی هوازی اختیاری هاگدار و گرم مثبت است.در محیط کشت فاقد کپسول و در بدن میزبان معمولاً کپسول دار است.
- مخزن عفونت
بیماری مخصوص حیوانات بوده و انسان به طور اتفاقی دچار می شود.
- میزبان
انسان میزبان اتفاقی عامل سیاه زخم است. عمدتاً بر اثر عوامل شغلی انسان به عنوان میزبان درخواهد آمد. بیماری بیشتر در گروه سنی 29-20 ساله و از همه کمتر در گروه سنی 9-0 ساله شایع است، ولی از نظر جنسی حساسیت یکسانی دارند.
- عوامل محیطی
بیماری سیاه زخم عمدتاً به صورت تک گیر یا اپیدمی روی می دهد. ابتلا در تمام فصول سال رخ می دهد ولی بیشتر در فصول گرم سال از اواخر بهار تا اوایل پاییز وجود دارد. بیماری سیاه زخم در بین چوپان ها و بافندگان فرش دیده می شود.
راه انتقال بیماری سیاه زخم
تماس با پوست و پشم حیوانات آلوده از راه خراش های کوچک، مصرف شیر و فرآورده های آلوده، باعث انتقال عامل سیاه زخم و ابتلا خواهد شد.انتقال انسان به انسان در مناطقی با سطح بهداشت پایین و پرجمعیت دیده می شود.
- نشانه ها و علائم سیاه زخم در حیوان
بیماری سیاه زخم در حیوانات به اشکال مختلف بروز می نماید. در نوع برق آسا حیوان ناگهانی تلف می شود و در نوع حاد حیوان دچار تحریک پذیری شدید، دپرسیون، اختلال قلبی-ریوی، لرز و تشنج شده و خونریزی بوجود می آید و حیوان در 2-1 روز تلف می شود.تورم در گردن و شکم ناشی از خونریزی روده ای، اختلال تنفس و تورم حلق و حنجره و نهایتاً باعث مرگ می شود.در بین حیوانات، خوک به شاربن (سیاه زخم) مقاومت بیشتری دارد و اغلب بهبودی می یابد.
----------------------------------------------------------------------------
نشانه ها و علائم سیاه زخم در انسان
بیماری دارای دوره کمون کوتاه و 5-4 روزه است.
سیاه زخم ریوی دارای دوره کمون کوتاهتری است.
الف) سیاه زخم پوستی :
ابتدا در محل ضایعه وزیکول کوچک که محل پایول اولیه را احاطه می کند، بعد به شکل سرخدانه درآمده و بعد از مدتی خشک شده و لکه سیاه رنگی بر جای میگذارد.غدد لنفاوی اطراف ضایعه نیز گاهی درگیر می شود، ولی درد شدید ندارد در صورت وجود درد و اینکه به همراه آن لنفانژیت هم باشد باید عفونت ثانویه رخ داده باشد.اکثر ضایعات در صورت و گردن است. ضایعات پلک و نزدیک چشم باعث صدمات شدید چشمی می شود.ضایعات عمدتاً منفرد هستند و بر اثر تماس دست بیمار می تواند به نقاط دیگر بدن منتشر شده و ضایعات متعدد ایجاد نماید.
وجود کاهش دمای بدن، استفراغ، نبض تند، کاهش فشار خون، ضعف و لرز همگی نشانه وخامت بیماری سیاه زخم است.در اثر عدم درمان سیاه زخم، عفونت ممکن است به گره های لنفی و جریان خون ناحیه سرایت کردهف سپتی سمی ایجاد نماید.
ب) سیاه زخم ریوی :
بیماری ناگهانی و دارای نشانه های غیر اختصاصی و خفیف مشابه عفونت معمولی دستگاه تنفسی فوقانی است. بعد از 5-3 روز تب، شوک و ناراحتی حاد دستگاه تنفسی به وجود می آید.ممکن است استفراغ و خلط خونی موجود باشد. عرق فراوان، تنگی نفس، نبض تند، بزرگ شدن غدد لنفاوی و طحال به علت سپتی سمی نیز در بیماری وجود دارد.به علت مقاومت زیاد انسان، مشکل ریوی بیماری نادر است و بیشتر در موارد اختلالات ایمنی و تماس با مقادیر زیاد اسپورهای آلوده درهوا بروز می نماید.
سیاه زخم روده ای :
عارضه بسیار نادری است و تشخیص مشکل تر دارد.سیاه زخم روده ای فقط در صورتی که به صورت گروهی برو کند قابل تشخیص است. بیماری سیاه زخم گاهی به صورت گاستروآنتریت حاد با درد شکم بروز می نماید.به گزارش آسان طب؛ ناراحتی شکم همراه با تب و سپتی سمی در بیماری وجود دارد و نهایتاً باعث مرگ می شود. غدد لنفاوی نیز متورم و هموراژیک است.
مننژیت :
نادرترین عارضه سیاه زخم است. به صورت کاملا اتفاقی از راه خون در جریان سپتی سمی ممکن است به سیستم عصبی مرکزی و مننژ برسد.در صورتی که به اطلاعات بیشتری در رابطه با علائم سیاه زخم احتیاج دارید اینجا ( علائم سیاه زخم ) را مطالعه و استفاده کنید.سياه زخم گوارشي با درد شديد شكم همراه با تب و علائم سپتي سمي، حادث مي شود. اين بيماري معمولا بعد از مصرف گوشت آلوده خام يا با پخت ناكافي عارض ميگردد و دوره نهفتگي آن در حدود 7ـ1 روز ميباشد.
سياه زخم گوارشي ممكن است به اشكال دهاني، حلقي و شكمي، عارض شود. گرفتاري حلق، معمولا با ضايعاتي در قاعده زبان همراه با اشكال در بلع (ديسفاژي) ، تب و تورم عقده هاي لنفاوي گردن، تظاهر مي نمايد. التهاب قسمت تحتاني روده ها مشخصا باعث تهوع، كاهش اشتها و تب همراه با درد شكم، استفراغ خوني (هماتمز) و اسهال خوني ميگردد.سياه زخم استنشاقي، با يك دوره مقدماتي شبيه عفونت ويروسي دستگاه تنفس ، شروع مي شود و سپس باعث ايجاد هيپوكسي و ديس پنه همراه با عريض شدن مدياستن در كليشه راديوگرافي قفسه سينه مي گردد و كشنده ترين شكل باليني اين بيماري به حساب مي آيد.
اين بيماري در اثر استنشاق 50ـ8 هزار اسپور باسيلوس آنتراسيس حاصل مي گردد. دوره نهفتگي آن در انسان در حدود 7ـ1 روز است ولي گاهي تا 60 روز نيز به طول مي انجامد و عواملي نظير فاكتورهاي ميزباني، تعداد اسپور استنشاق شده و كموپروفيلاكسي، دوره كمون بيماري را تحت تاثير، قرار مي دهد. علائم اوليه شامل تب خفيف، درد عضلاني و حالت كسالت است كه ممكن است به سمت نارسائي تنفسي و شوك، پيشرفت كند و مننژيت نيز همراه با آن عارض شود .
----------------------------------------------------------------------------
درمان سیاه زخم
- اشکال خفیف بیماری بدون درمان بهبودی می یابند. داروی انتخابی اولیه برای سیاه زخم، پنی سیلین است مگر اینکه بیمار بدان حساسیت داشته باشد.
- اثر پنی سیلین نابودی با سیل است و اثر مستقیم بر ادم زخم ندارد و بهبودی زخم نیاز به مرور زمان دارد.
- پنی سیلین پروکائینه 600 هزار واحد هر 12 ساعت به صورت عضلانی تا 7 روز توصیه می شود. در موارد اختلال تنفسی شدید تجویز پردنیزولون به صورت وریدی توصیه می شود.
- در صورت حساسیت به پنی سیلین استفاده از کلرامفنیکل و تتراسایکلین توصیه می شود که در این حالت باسیل مدت بیشتری در زخم می ماند.
----------------------------------------------------------------------------
پیشگیری از سیاه زخم
مطمئناً با کنترل بیماری در حیوانات می توان از ابتلا انسان نیز جلوگیری بعمل آورد. ضدعفونی کردن کلیه فرآورده های حیوانی، رعایت موازین بهداشتی در محل کار و ایمن سازی به مقادیر زیاد شانس ابتلا را کاهش می دهد.
سوزاندن جسد حیوان مبتلا، ضدعفونی زمین، عدم مصرف شیر حیوان آلوده، درمان حیوان آلوده و واکسینه کردن دام قویاً توصیه می شود.
----------------------------------------------------------------------------
اقدامات ایران در مورد بیماری سیاه زخم
با توجه به مرگ و میر بالای بیماری در دام و خسارت اقتصادی مبارزه با آن در اولویت های اول سازمان دامپزشکی کشور است. ابتلا انسانی نادر و تک گیر است لذا مشکل عمده در زمینه حیوانات است که واکسیناسیون عمومی دامها توصیه شده است.برنامه کنترل سیاه زخم از سال 1375 شروع شده که کاهش میزان آلودگی در دام، انسان و محصولات دامی را در نظر داشته است و در این راستا راهبردهایی را نیز برگزیده است.
----------------------------------------------------------------------------
چند نكته در مورد سیاه زخم
- اين بيماري هنوز در كشورمان يافت ميشود و لذا بايستي اقدامات كنترلي سياه زخم حيوانات، ادامه يابد و از طرف ديگر، چهره هاي مختلف بيماري كه در كتب و مقالات جديد، معمولا به فراموشي سپرده شده است در تشخيص افتراقي بيماريهاي مختلف پوستي، گوارشي و تنفسي در ايران، مد نظر پزشكان باليني قرار گيرد.
- با توجه به نغمه هاي شوم بيوتروريسم و استفاده از اسپور سياه زخم به عنوان جنگ افزار بيولوژيك، در صورت جدي شدن اين خطر لازم است تمهيدات لازم از قبيل واكسن انساني و داروهائي نظير سيپروفلوكساسين و داكسي سيكلين به اندازه كافي پيش بيني و در اختيار دانشگاه هاي علوم پزشكي، قرار گيرد و هم در اين رابطه، آگاهي هاي لازم در اختيار پزشكان و آزمايشگاه ها گذاشته شود و جمعيت هاي در معرض خطر نيز آگاه شوند.
- لازم است كليه سياستگذاري هاي مربوط به كنترل سياه زخم ناشي از بيوتروريسم، در شوراي هماهنگي كنترل بيماريهاي مشترك بين انسان و دام كه با شركت وزراي چهار وزارتخانه و دوازده نفر از شخصيت هاي حقيقي و حقوقي ديگر در محل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي برگزار ميشود برنامه ريزي و از طريق مركز مديريت بيماري ها در سطح كشور ، اعم از مراكز بهداشت و صدا و سيما و 000 به مورد اجرا گذاشته شود.
----------------------------------------------------------------------------
گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی
- برچسبها
- سیاه زخم
- anthrax ،charbon
۱ دیدگاه