معرفی درخت گز و کاربردهای مختلف آن

درخت گز و شرایط رشد آن

گز از درختچه های مناطق بیابانی و شور می باشد. این گیاه اغلب در بستر آبراهه ها و رودخانه های شور و قلیایی نواحی خشک رویش دارد. گز گیاهی است مقاوم به خشکی و سازگار با شرایط سخت بیابان ، دارای گلهایی قرمز رنگ که در فصل بهار و پاییز در انتهای انشعابات و ساقه ها مشاهده می شود.

اراضی شوری که خاک مرطوب داشته و یا تحت تاثیر جریانات فصلی رودخانه ها و آبراهه ها قرار دارند ، از جمله رویشگاههای درختچه گز محسوب می شود. این گیاه در انواع خاکها با بافت شنی – رسی ، سنگریزه دار و دشتهای سیلابی با خاکهای رسوبی عمیق یا نیمه عمیق دیده می شود. دامنه ارتفاع رویشگاه بین ٨٠٠ تا ١٢٠٠ متر از سطح دریا است.

این درختچه در رویشگاههای طبیعی همراه با سایر گونه های شور پسند مانند اشنان ، آنابازیس و علف شور اجتماعات طبیعی را بوجود می آورد. گز بواسطه ایجاد تپه های نبکای در اطراف خود ، نقش بسیار مهمی در حفاظت خاک نواحی شور بیابانی بعهده دارد. انشعابات فرعی و متراکم ساقه ها ، شکل کروی کپه ای به این درختچه می بخشد. گز علاوه بر قلمه از طریق جدا کردن پاجوش نیز قابل تکثیر است.

دامنه انتشار درخت گز

در ایران بیشتر در اراضی شوره زار و مناطق خشک و نیم خشک می روید و در راه بین تهران تا اصفهان کاشان ، یزد ، شیراز ، کرمان و شهداد او تا زاهدان و بندر عباس و نیز در گتوند ، خوزستان ، بازفت باتلاق گاو خونی و نیز در نواحی شمالی خراسان از اترک و بجنورد و شیروان تا جاجرود و بهرام و اراضی شوره زار جنوب کرج و شاهدشت و نیز در حاشیه دریاچه ارومیه مانند شرفخانه انتشار دارد حداقل ارتفاع آن در بهرام 1100 متر و حد اعلای آن در کوه سیرج کرمان 2200 متر دیده شده است.

مشخصات ظاهری درخت گز

ارتفاع این درخت کوچک به 6 – 10 متر و قطر آن به 30 سانتی کمتر می رسد و گاهی هم بر اثر جست های پاجوش بصورت درختچه در می آید. دارای انشعابات زیاد و سخت است. برگهایش خیلی کوچک و صاف است. رنگ آنها گرد سفید بنظر می رسد. شکل آنها لوزی شکل شل و تخم مرغی با انتهای تیز و قاعده ای متسع است. گل آذین کوتاه و متراکم و برگه آن نوک تیز و از پاپک گل بلندتر است. گلبرگهایش واژ تخم مرغی کشیده است.

تعداد پرچم های گل آن پنج است و قاعده میله آنها کمی متسع شده است و به لوبهای دیسک متصل می باشد. چوب آن سخت و شکننده است و برون چوبی سفید و درون چوبی سرخ رنگ دارد و در مصارف نجاری بکار می آید پوست آن نیز دارای مقداری تانن می باشد. شهدی که از گزانگبین استخراج می شود در اثر نیش حشره ای به نام Eriococus mannifer ترشح می گردد و در آن 55 درصد ساکارز، 25 درصد لولز و 20 درصدد کستروز دارد. نام متداول آن گزانگبین و به زیان کردان آذربایجان غربی گرگزو می باشد. نام عربی آن را طرفا، طرفه المن حطب احمر نام برده اند شهد آن معمولاً انگبین نامیده می شود.

گیاه شناسی درخت گز

درختچه گز به شکل درخت یا درختچه است که برگهای آن کوچک سوزنی شکل و پولک مانند است. این گیاه بیشتر در جاهای خشک، کنار آبهای شور، در زمین های شوره زارو کنار رودخانه ها رشد می کند.گیاه گز نوعهای مختلفی دارد. بعضی از آنها مثل گز شاهی در جاهای مختلفی دیده می شوند.گیاه گز مقاومت زیادی دارد و در هر آب و هوایی رشد می کند. این گیاه حتی در منطقه های بلند و کوهستانی هم رشد می کند.

مناسبترین جا برای رشد و زیاد شدن آن منطقه های گرم وخشک بیابانی و خاکهای شور است. این گیاه در برابر تغییر دمای هوا مقاومت زیادی دارد.به علاوه مناسبترین خاک برای رشد گیاه گز، خاک لومی است.نزدیک دریا، شنهای ساحلی و اطراف رودخانه ها جای مناسبی برای رشد گیاه گز هستند.همچنین در کنار نهرهای زمین های شور و شنی و گودال های مرطوب و بستر رودخانه ها این گیاه به خوبی رشد می کند.

بیماری ها و آسیب های گیاه گز

الف- در اثر یخبندان، برگ درختچه های گز در فصل پاییز و زمستان یخ می زند.

ب- موریانه از پوست شاخه های خشک شده گز تغذیه می کند ولی به تنه اصلی آن آسیب نمی رساند.

ج- بادهای شدید گاهی سبب ریشه کن شدن درختان گز می شود. دیده شده که گاهی در اثر بادهای شدید، تنه اصلی روی زمین قرار گرفته است. در نتیجه به جای اینکه ساقه اصلی رشد کند، شاخه های فرعی به طرف بالا رشد می کنند.

د- آفتهای و بیماریهای مهم گیاه گز عبارتند از : پروانه برگ خوار، سرخرطومی گز، پسیل گز، پروانه تار عنکبوتی، شپشک گز. سوسک های چوب خوار نیز از آفت های گیاه گز هستند. همچنین تعدادی از قارچ ها هستند که باعث پوسیدن ریشه گیاه گز می شوند.

کاربردهای صنعتی درخت گز

درخت گز فواید بسیاری دارد و در محصولات صنعتی،ساختمان سازی استفاده می شود و نیز خواص درمانی بالایی دارد. پاره ای از آنها بدین قرارند: می توان در خمیر مکمل برای مخلوط کردن با خمیرهای مرغوب استفاده کرد. مصرف خرده چوب گز به صورت مخلوط با خرده چوبهای دیگر یا به صورت خالص در تولید تخته خرده چوب امکان پذیر است

تنه های قطور و بلند گز برای استفاده در سقف اصطبلها و آغلها (به خصوص در مناطق کوهستانی)، داربست درختان مو، سر درگاه اتاقها و درب منازل به کار می رود و خرید و فروش آنها در بین اهالی روستایی کاربرد دارد. استفاده از گز برای مصارف صنعتی مناسب است و در پرورش توده های جنگل کاری با گز می توان بهبود کیفیت چوب را نیز در نظر گرفت. همینطور مصرف خرده چوب گز در تولید تخته خرده چوب ،چه به صورت مخلوط با خرده گونه های دیگر یا خالص در صورت اقتصادی بودن خردکن آن در مقیاس تولید تجاری ،مناسب به نظر می رسد.

کاربردهای دارویی درخت گز

۱. طبع آن گرم و خشک است.
۲. جهت رفع سرفه‌های کهنه از پوست این گیاه با دارچین مخلوط نموده دم‌کرده میل شود.
۳. جهت رفع درد معده به خاطر سردی، مقدار ۴ گرم از پوست گیاه را دم‌کرده با شکر شیرین نموده میل شود.
۴. مزمزه کردن دمکرده این گیاه برای دندان‌ها مفید است.
۵. جهت تسکین دندان درد پوست درخت گز را کوبیده با سرکه مخلوط کرده مزمزه کنند.
۶. مزمزه کوبیده پوست این گیاه با سرکه بوی تعفن و چرک لثه را از بین می‌برد.
۷. جهت رفع بدبویی بینی پوست این گیاه را نرم کوبیده فتیله‌ای را به آن آغشته نموده در بینی بگذارند.
۸. جهت درمان بواسیر پوست این درخت را با دارچین مخلوط نموده دم‌کرده بنوشند.
۹. دمکرده پوست این درخت با دارچین برطرف کننده ترشح زیاد اسپرم است.
۱۰. جهت دفع اخلاط خونی سینه از دمکرده این گیاه استفاده شود.
۱۱. پوست این درخت برای طحال و کبد مضر است باید با مصطکی میل شود.
۱۲. جهت درمان اسهال ۸ گرم پوست این درخت را در ۳۰۰ سی‌سی آب‌جوش دم‌کرده روزی سه استکان بنوشند.
۱۳. خانم‌های حامله از خوردن گیاه گز خودداری کنند.
۱۴. جوشانده پوست این گیاه برای کنترل یرقان مفید است.

درخت گز کاربرد ها و قابلیت های دیگری نیز می تواند داشته باشد مثلا در مناطقی که اکنون خالی از زیست و ملک شده است، وجود زیاد این درخت، قادر است وسعت بیابان ها را کم کند و به تعبیری بیابان زدایی نماید.همچنین درخت گز ابزار موثری در تثبیت شدن و یکجا ماندن خاک و پیشگیری از انتقال آنها است.

بیشتر بخوانید:

آشنایی با روش کاشت بادام درختی و نگهداری از آن

راهنمای کاشت درخت به و نگهداری از آن

اصول کاشت درخت دارچین