اظهارنامه مالیاتی چیست و نحوه تکمیل کردن آن چگونه است ؟

اظهارنامه مالیاتی چیست ؟

همه ما کلمه «اظهارنامه مالیاتی» به گوشمان خورده است؛ اگر صاحب کسب‌وکاری باشیم به‌صورت مستقیم با اظهارنامه مالیاتی درگیر بوده‌ایم و اگر تابه‌حال با آن سر و کار نداشته‌ایم هم حتماً این کلمه را در رسانه‌ها شنیده‌ایم. همه این‌ها باعث می‌شود به یک سؤال به‌صورت جدی فکر کنیم؛ اظهارنامه مالیاتی چیست ؟

کارنامه مالی یک سال کاری شرکت یا شخص که جهت محاسبه مالیات به سازمان امور مالیاتی ارائه می‌گردد را اظهارنامه مالیاتی می‌نامند.

محاسبه مالیات در ایران

در ایران مالیات به دو صورت خوداظهاری یا علی الرأس محاسبه می‌گردد. در روش خوداظهاری شخص حقیقی یا حقوقی خود اعلام می‌نمایند که چه مقدار درآمد داشته و چه مقدار باید مالیات پرداخت نماید بی‌آن که ممیزین و کارشناسان سازمان امور مالیاتی در محاسبه و دریافت مالیات، دخالت قابل توجهی داشته باشند. برای این منظور اظهارنامه‌ای تکمیل کرده که شامل کل درآمدها و کل هزینه و استهلاک و حقوق کارمندان و …می‌باشد و پس از کسر معافیت مالیاتی، مبلغ مالیات سالیانه نیز محاسبه می‌گردد.

کارشناسان سازمان امور مالیاتی نیز به شرط صحت مطالب و کامل بودن مدارک و عدم تخلف از قوانین ثبت دفاتر و اظهارنامه و … آن را مورد پذیرش قرارداده و با توجه به آن مالیات محاسبه شده را دریافت می‌نماید. در صورت عدم پذیرش اظهارنامه مالیاتی یا عدم ارائه آن به سازمان امور مالیاتی، ممیز مربوطه به صورت علی الرأس مالیات را محاسبه نموده و به مودی اعلام می‌نماید و نظر ممیز و کارشناس سازمان امور مالیاتی ملاک پرداخت مالیات می‌باشد.

روش محاسبه علی‌الرأس مالیات چیست ؟

درگذشته، روشی قدیمی و سنتی برای محاسبه مالیات افراد در نظر گرفته می‌شد. این روش که هنوز هم رواج داد، به نام روش «علی‌الرأس» شناخته می‌شود و میزان مالیات مؤدی را به نظر مأمور ممیز مالیات منوط می‌کند. مأمور اداره مالیات به بازدید از محل کسب صاحبان مشاغل پرداخته و بر اساس محاسبات نسبی‌ای که در ذهن خود انجام می‌دهد و به‌صورت علی‌الرأس میزان مالیات را برای صاحبان مشاغل تعیین می‌کند.

بشر، پس از گذشت سال‌ها از راه‌اندازی سیستم مالیات، به این نتیجه رسید که روش محاسبه علی‌الرأس مالیات کاربردی نبوده و علاوه بر این که دقت لازم را دارا نیست، وقت زیاد و هزینه فراوانی را بر دوش ادارات مالیاتی می‌گذارد. علاوه بر این، این روش عدالت مالیاتی را خدشه‌دار می‌کند روش محاسبه علی‌الرأس دقیق نبوده و میزان آن معمولاً بیش از میزانی است که مؤدی در روش خود اظهاری به آن می‌رسد.

روش خود اظهاری مالیاتی چیست ؟

سیستم‌های اقتصادی قدرتمند دنیا، پس از مطالعات فراوان، شیوه خود اظهاری مالیاتی را جایگزین شیوه علی‌الرأس کردند. در خود اظهاری مالیاتی، افراد به‌صورت داوطلبانه و البته شفاف، گردش اقتصادی یک‌ساله خود را از طریق روش‌های مشخص اقرار کرده و میزان مالیات پرداختی خود (با توجه به قوانین مالیاتی) را اعلام می‌کنند.

در این شیوه، افراد باید با پر کردن فرم‌هایی مشخص، عملکرد مالی یک سال خود را به اداره مالیات گزارش کنند و بر اساس قوانین مالیاتی، میزانی مشخص از درآمد اقراری خود را به اداره مالیات یا همان دولت پرداخت کنند.

در حال حاضر قریب‌به‌یقین کشورهای توسعه‌یافته از شیوه خود اظهاری برای محاسبه میزان مالیات افراد استفاده می‌کنند. قوانین شفاف مالی و همچنین نظارت‌های شدید بر سیستم‌های مالی و بانکی باعث شده است تا در این کشورها، اظهارنامه‌های مالیاتی در اکثر موارد درست و بدون پنهان‌کاری باشند. خود اظهاری‌ها نیز در بیش از 90 درصد موارد بدون بررسی مجدد پذیرفته می‌شوند و تنها درصد اندکی و به‌صورت اتفاقی مورد بازبینی قرار می‌گیرند. البته این در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق می‌افتد، نه همه جای دنیا !

تعریف اظهارنامه مالیاتی

همان‌طور که از تعاریف بالا می‌شود فهمید، اظهارنامه مالیاتی به فرم‌ها یا دفترچه‌هایی گفته می‌شود که مؤدیان مالیاتی برحسب عملکرد یک‌ساله مالی خود آن‌ها را پر کرده و در اختیار اداره امور مالیاتی قرار می‌دهند. اگر بخواهیم کامل‌تر بگوییم، در فرم اظهارنامه مالیاتی، اطلاعاتی مانند درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها، سرمایه، معافیت‌ها، درآمد مشمول مالیات، مالیات و همچنین اطلاعات هویتی و مکانی افراد حقیقی و حقوقی خواسته می‌شود.

چه کسانی باید اظهارنامه مالیاتی را پر کنند ؟

قانون مالیات‌های مستقیم، افرادی که موظف به پرداخت مالیات و پر کردن فرم اظهارنامه مالیاتی هستند را به 5 دسته تقسیم کرده است.

دسته اول افراد و یا شرکت‌هایی که در ایران دارای املاک هستند و باید برای املاک خود مالیات پرداخت کنند.

دسته دوم افراد ایرانی مقیم ایران که باید نسبت به درآمدی که در ایران و یا خارج از ایران کسب می‌کنند مالیات پرداخت کنند.

دسته سوم افراد ایرانی ساکن خارج از ایران که باید نسبت به درآمد کسب کرده خود در خارج از ایران مالیات پرداخت کنند.

دسته چهارم شرکت‌ها یا افراد حقوقی ایرانی که باید برای کل درآمدهایی که چه در ایران و چه خارج از ایران کسب می‌کنند، مالیات پرداخت کنند.

دسته پنجم، افراد یا شرکت‌های غیر ایرانی در ایران که باید برای درآمدی که در ایران به شیوه‌های مختلف کسب می‌کنند، فرم اظهارنامه مالیاتی را پرکرده و مالیات پرداخت کنند.

همان‌طور که گفته شد همه افرادی که در دسته‌های بالا جای می‌گیرند، باید در موعد مقرر فرم اظهارنامه مالیاتی را پرکرده و به اداره مالیات محل سکونت خود تقدیم کنند.

انواع اظهارنامه مالیاتی در ایران

از سال 91، فرم‌های اظهارنامه مالیاتی به‌صورت الکترونیکی شده و از طریق اینترنت قابل‌ ارسال و پرداخت است. این فرم‌ها به چند نوع مختلف تقسیم می‌شوند که هر شخص حقیقی یا حقوقی، هنگام مراجعه به وب‌سایت سازمان امور مالیاتی، به‌تناسب باید فرم مخصوص به خود را پر کند.

انواع اظهارنامه مالیاتی عبارت‌اند از:

1. اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی: اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی در دو قالب اظهارنامه انفرادی و مشارکتی قابل‌ارائه بوده و پایان خردادماه آخرین‌مهلت تسلیم آن به اداره امور مالیاتی است.
2. اظهارنامه عملکرد اشخاص حقوقی: اشخاص حقوقی و شرکت‌هایی که پایان سال مالی آن‌ها 29 اسفند است تا پایان تیرماه فرصت دارند اظهارنامه مالیاتی خود را به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند.
3. اظهارنامه املاک: همان‌طور که گفته شد، تمامی افرادی که املاک خود را اجاره داده و از آن طریق کسب درآمد می‌کنند، موظف به پرداخت مالیات هستند. پایان تیرماه آخرین موعد ارائه اظهارنامه مالیاتی املاک است.
4. اظهارنامه مالیات بر درآمد مشاغل خودرو: کلیه صاحبان خودروهای باری، راه‌سازی، عمومی و تاکسی‌ها موظف‌اند پایان هرسال مالیات درآمد کسب‌شده خود را پرداخت نمایند. این افراد می‌توانند با مراجعه به دفاتر پست و یا دفاتر پیشخوان دولت و با در دست داشتن مدارک لازم، اقدام به خود اظهاری کنند.
5. اظهارنامه مالیات بر ارزش‌افزوده: این نوع اظهارنامه به‌صورت فصلی تسویه می‌شود.

نحوه تنظیم اظهارنامه مالیاتی

از ابتدای سال ۱۳۹۱ (سال مالی ۱۳۹۰) مودیان باید با مراجعه به پایگاه اینترتنی سازمان امور اقتصادی و دارایی نسبت به تکمیل و تسلیم اظهارنامه مالیاتی الکترونیکی اقدام نمایند.

تعریف سال مالیاتی

عبارت است از یک سال شمسی که از اول فروردین هر سال شروع و به آخر اسفند همان سال ختم می‌شود. در مورد اشخاص حقوقی مشمول مالیات که سال مالی آن‌ها به موجب اساسنامه با سال مالیاتی تطبیق نمی‌کند، درآمد سال مالی آن‌ها به جای سال مالیاتی مبنای محاسبه مالیات قرار می‌گیرد. مهلت تسلیم اظهارنامه مالیاتی حداکثر تا پایان چهار ماه شمسی پس از سال مالی است. (۳۱ تیر ماه)

نحوه‌ پر کردن اظهارنامه‌ مالیاتی

اظهارنامه‌ مالیاتی در فرم‌های مصوب سازمان امور مالیاتی تکمیل می‌شود و در موعد مقرر به اداره‌ی امور مالیاتی محل اقامت شخص حقیقی یا اداره‌ی امور مالیاتی محل وقوع دفتر شخص حقوقی تحویل داده می‌شود. به علاوه ضروری است که اظهارنامه‌ مالیاتی و فیش واریز مالیات هر دوره تا ۳۱ تیر ماه هر سال به اداره‌ی امور مالیاتی تسلیم شود. البته از سال ۹۱ (یعنی سال مالی ۹۰) این فرآیند به صورت الکترونیکی و از طریق پایگاه اینترنتی سازمان امور اقتصادی و دارایی انجام می‌شود.

در فرم‌های اظهارنامه‌ مالیاتی ۲۶ جدول طراحی شده که به شرح زیر است:

• جدول 1: پرداخت‌های مربوط به این اظهارنامه
• جدول 2: اطلاعات مجوزهای تأسیس و بهره‌برداری
• جدول 3: اسامی اعضای هیئت مدیره و مدیرعامل
• جدول 4: فهرست دفاتر رسمی ثبت شده
• جدول 5: جزییات پذیرش بورس سهام
• جدول 6: درآمدهایی که مالیات آنها قبلا به صورت مقطوع پرداخت شده است
• جدول 7: درآمدهای معاف
• جدول 8: استهلاک زیان سنواتی
• جدول 9: معافیت‌ها و بخشودگی‌های مالیاتی
• جدول 10: توسعه، نوسازی و بازسازی واحدهای صنعتی و معدنی (ماده‌ی ١٣٨ ق.م.م.)
• جدول 11: معافیت‌ها و بخشودگی‌های درآمد حاصل از فعالیت‌های خارج از کشور (کسر از مالیات مقرر) تبصره‌ی ماده‌ی ١٨٠ ق.م.م.
• جدول 12: فعالیت‌های حاصل از توافقنامه‌های مالیاتی موضوع ماده‌ی ١۶٨ ق.م.م.
• جدول 13: ثبت کمک‌های مالی پرداختی
• جدول 14: ترازنامه
• جدول 15: صورت سود و زیان
• جدول 16: گردش حساب سود (زیان) انباشته
• جدول 17: موجودی مواد و کالا
• جدول 18: سرمایه
• جدول 19: انواع محصولات اصلی به ترتیب بیشترین فروش
• جدول 20: بهای تمام شده‌ی کالای فروش رفته
• جدول 21: بهای تمام شده‌ی کار انجام شده پیمانکاری/ خدمات
• جدول 22: تعداد کارکنان
• جدول 23: درآمد ناخالص پیمانکاری/ ارائه‌ی خدمت
• جدول 24: فهرست صادرات و مابازاءِ دریافتی
• جدول 25: اطلاعات مالک/ مالکین
• جدول 26: اطلاعات سرمایه‌گذاری خارجی

در پایان باید بیان نمود که در صورتی که اظهارنامه‌ مالیاتی با شرایطی که در بالا ذکر شد به اداره‌ی امور مالیاتی تسلیم شود و مأموران اداره آن را مطابق واقع تشخیص بدهند و مدارک را کافی بدانند و تخلفی از قوانین ثبت دفاتر و اظهارنامه و … مشاهده نکنند، مطابق با اظهارنامه، مالیات تعیین شده را ملاک قرار خواهند داد ولی در صورتی که اظهارنامه قابل پذیرش نباشد و به عنوان مثال تخلفی از قوانین یا نقص مدارک در آن مشهود باشد، به صورت علی‌الرأس، مالیات توسط کارشناسانِ مالیاتیِ اداره‌ی امور مالیاتی تعیین می‌شود.

بیشتر بخوانید:

عدم پاسخ به اظهارنامه در چه شرایطی امکان پذیر است ؟