آشنایی با روش کاشت و تکثیر درخت پسته

معرفی درخت پسته

پسته یکی از محصولات ارزشمند با صرفه اقتصادی است. درخت پسته معمولی و یا پسته ایرانی پیستاکیا ورا (Pistacia vera) به شکل جنگلهای انبوه در شمال شرقی ایران دیده می‌شود لذا می‌توان گفت که اصل این جور پسته از ایران است. درخت پسته از ایران به سایر نقاط مخصوصا به سواحل دریای مدیترانه (جنوب اروپا و شمال آفریقا) رفته است.

گیاه شناسی درخت پسته

بطور کلی انواع مختلف پسته را از حیث شکل ظاهری به دو دسته می‌توان تقسیم کرد. یکی بادامی و دیگری فندقی. در شکل بادامی طول پسته از عرض یا قطر آن خیلی زیادتر است به قسمی که شکل کشیده بادامی به پسته می‌دهد در صورتی که در شکل فندقی تفاوت بین طول و قطر پسته خیلی کم است. علاوه بر این در شکل بادامی فاصله دو لب داخلی پوست پسته خندان کمتر از همین فاصله در شکل فندقی است. در پسته بادامی گاهی اتفاق می‌افتد که نوک باریک پسته کمی به شکل نوک خنجر خمیده است این شکل پسته را خنجری می‌نامند.

درخت پسته گیاهی است دو پایه یعنی گلهای نر و ماده جدا از یکدیگر و روی درخت مجزا قرار گرفته است.گل آذین درخت پسته بطور کلی خوشه‌ای است و در خوشه نر که گلها به یکدیگر فشرده و متراکم هستند. تعداد زیادتری گل مشاهده می‌شود تا در خوشه ماده که فاصله از گلها یکدیگر زیاد است و به همین علت این نوع گلها خوشه افشان و شلی تشکیل می‌دهند.

گلهای ماده دارای یک تخمدان و یک تخمچه هستند ولی کلاله منشعب و دارای سه شاخه است. برگ درخت پسته از 5 تا 7 برگچه تشکیل شده است. ریشه درخت محوری و عمودی است و تا عمق بیشتر از دو متر در داخل خاک فرو می‌رود. تلقیح گلهای ماده بوسیله باد انجام می‌گیرد.

گرده افشانی درخت پسته

درخت پسته دو پایه است بدین معنی که گل‌های نر بر روی یک درخت و گل های ماده روی درخت دیگر قرار دارند و جهت تولید محصول وجود درختان نر در باغ برای عمل گرده‌افشانی ضروری است. از آنجا که گل‌ها در پسته بدون گلبرگ و فاقد شهد هستند برای زنبورها جذاب نیستند و عامل اصلی گرده افشانی در باغات پسته باد است. در باغاتی که گل‌دهی درختان نر با درختان ماده همپوشانی ندارد می توان خوشه گل نر از باغات دیگر گرفت و در قوطی‌های آب گذاشت و به درختان ماده آویزان کرد. در باغات ایران نسبت درختان نر به ماده ۱ به ۱۵ تا ۱ به ۲۵ است. زمان گرده‌افشانی درختان پسته بسته به رقم در دهه دوم و سوم فروردین می‌باشد. انتخاب ارقام نر و ماده‌ای که همپوشانی لازم در دوره گل‌دهی برای گرده‌افشانی را داشته باشند از ضروریات احداث باغ در پسته‌کاری است.

شرایط آب و هوایی و رشد درخت پسته

درخت پسته جهت رشد مناسب به تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های نسبتا سرد نیاز دارد. رطوبت بالا در فصل رشد برای این درخت مناسب نیست و موجب شیوع بیماری‌های قارچی می‌شود. درخت پسته قادر است گرمای ۴۵ درجه تابستان و ۲۰- درجه زمستان را تحمل کند اما به سرمای بهار بسیار حساس است و سبب نابودی گل‌ها و میوه‌های تازه تشکیل شده می‌شود. با وجود تحمل سرمای نسبتا زیاد در زمستان، این درخت جهت تولید محصول مناسب به زمستان‌های بدون یخبندان نیاز دارد. گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد درختان پسته ایران در زمستان و فصل خواب، سرمای ۷- تا ۹- را بدون آسیب دیدگی تحمل می‌کنند.

نیاز سرمایی درخت پسته

پسته یک درخت خزان‌دار است و در زمستان برگ‌هایش می‌ریزد. درختان خزان‌دار جهت گل‌دهی و تولید محصول مناسب نیاز به یک میزان ساعت بهینه از نیاز سرمایی در فصل زمستان دارند (دمای ۰-۷.۲ درجه سانتیگراد). نیاز سرمایی درختان پسته، بسته به رقم متفاوت بوده و از ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ ساعت ذکر شده است. البته ممکن است ارقامی از پسته وجود داشته باشند که نیاز سرمایی متفاوتی داشته باشند. در ارقام پسته ایران رقم کله قوچی پایین‌ترین نیاز سرمایی (۶۰۰ ساعت) و رقم اکبری بالاترین نیاز سرمایی (۱۲۰۰ ساعت) را داراست. ارقام احمدآقایی و فندقی بین این دو رقم قرار دارند. عدم تامین نیاز سرمایی در پسته سبب کاهش رشد رویشی، تولید برگ‌های غیرطبیعی، تاخیر در گل‌دهی و میزان عملکرد پایین می‌شود.

روش های مختلف کاشت و تکثیر پسته

درخت پسته در خاک‌های شنی لومی بهترین رشد را دارد و خاک‌های سنگین مناسب کاشت پسته نیستند. هر چند اخیرا با استفاده کشت بافت امکان تکثیر پسته فراهم شده اما به‌طور کلی از دو روش خوابانیدن شاخه و کاشت بذر جهت تکثیر پسته استفاده می‌شود. معمول‌ترین روش تکثیر پسته استفاده از بذر و سپس انجام عمل پیوند است.

روش‌های مختلف کشت بذر نیز عبارتند از: ۱- کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی ۲- کاشت بذر در خزانه ۳- کاشت بذر در گلدان های پلاستیکی. در روش‌های ۲ و ۳ پس از سبز شدن بذر، در سال بعد در فصل زمستان گیاهان را به زمین اصلی منتقل می‌کنند.

از آنجا که درخت پسته دوپایه است برای تولید محصول باید در باغ، ارقام نر و ماده موجود باشند. معمولا کشاورزان بذر پسته بادامی زرند را می‌کارند و در سن ۲ تا ۳ سالگی رقم دلخواه خود را بر روی آن پیوند می‌زنند. از سه نوع پیوند لوله‌ای، شکمی و اسکنه در ایران استفاده می‌شود. معمولترین نوع پیوند مورد استفاده، پیوند لوله‌ای است که در اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد صورت می‌گیرد.

آبیاری درخت پسته

پسته مقاومت خوبی به خشکی دارد ولی جهت تولید محصول بهینه و باکیفیت به آبیاری منظم نیاز دارد که دور آبی و میزان آب بسته به سن گیاه، اقلیم و بافت خاک متفاوت است. معمولا در سنین یک تا ۳ سالگی، درخت پسته به دلیل نداشتن ریشه‌های عمیق باید با دور آبی کم (۷ تا ۱۰ روز) آبیاری شوند. دور آبیاری در درختان ۳ تا ۶ سالگی به ۱۲ الی ۲۰ روز افزایش می‌یابد. درختان با سن ۶ سال و بالاتر به‌صورت ماهی یکبار آبیاری می‌شوند. نکته قابل توجه اینکه در زمانی که دور آبی ماهیانه می‌باشد حجم آبی که به درخت داده می‌شود بایستی زیاد باشد تا رطوبت به عمق خاک نفوذ کند.

اخیرا از آبیاری قطره‌ای در بعضی از باغات پسته ایران استفاده می‌شود که با این روش میزان مصرف آب به یک سوم کاهش می‌یابد. در این روش، درخت در یک دوره ۳ روزه به‌صورت قطره‌ای آبیاری می‌شود و دور آبیاری نیز ۱۵ روزه است.
بایستی توجه داشت که رطوبت زیاد در زمین موجب بروز بیماری‌های پوسیدگی یقه و ریشه‌ای در درخت پسته می‌شود.

کوددهی درخت پسته

در درختان پسته بسته به سن درخت، نوع بافت خاک، میزان عناصر خاک بر اساس تجزیه خاک و برگ، در فصل زمستان، فصل رشد و میوه‌دهی و نیز پس از برداشت محصول توصیه کودی صورت می‌گیرد. از کودهای گاوی، گوسفندی و مرغی و دیگر کودهای آلی وکودهای شیمیایی جهت تغذیه درخت پسته استفاده می‌گردد.

برداشت پسته

در دنیا از دو روش دستی و ماشینی جهت برداشت پسته استفاده می‌شود. در برداشت ماشینی هزینه‌های برداشت کمتر است و این‌کار با سرعت عمل بالایی صورت می‌گیرد. نشانه‌های زمان برداشت پسته عبارتند از:

۱- تغییر رنگ پوست رویی میوه پسته از سبز به گلی تا ارغوانی

۲- آسان جدا شدن ۷۰-۸۰ درصد پوست رویی میوه‌های پسته از پوست سخت استخوانی.

بعد از برداشت پسته محصول باید به سرعت به پایانه های فرآوری منتقل شود. عملیات پوست‌گیری، جداسازی، شست و شو، جداسازی و خشک کردن در پایانه‌های فرآوری صورت می‌گیرد.

آفات و بیماری های درخت پسته

آفات و بیماری‌ها در باغات پسته سبب کاهش رشد رویشی و محصول درخت می‌شوند. معمول‌ترین آفات درختان پسته عبارتند از: پسیل پسته، پروانه چوب خوار پسته، پروانه میوه خوار پسته، پروانه برگ خوار پسته، پروانه پوست خوار پسته، انواع شپشک‌ها، انواع سن ها و کنه‌ها. جهت مبارزه با این آفات از روش‌های مبارزه بیولوژیک و شیمیایی استفاده می‌شود.

بیماری‌های مهم درختان پسته عبارتند از: بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه پسته (گموز)، خشکیدگی شاخه و سرشاخه، نماتد مولد غده و ریشه، زوال ورتیسیلومی، پژمردگی گل و شاخه و زهرابه آفلاتوکسین. جهت کاهش بیماری‌های باغ پسته باید ابتدا از آلوده شدن پیشگیری شود و در صورت بروز بیماری مبارزه لازم صورت گیرد.

بیشتر بخوانید:

آموزش روش کاشت و پرورش درخت لیموترش در گلدان

آشنایی با روش کاشت بادام درختی و نگهداری از آن

روش های کاشت و پرورش درخت انبه