علت و درمان بیماری نیوکاسل (ویروس واگیردار) در طیور

بیماری نیوکاسل و درمان این ویروس در پرندگان

بیماری نیوکاسل یک بیماری ویروسی واگیردار شایع در میان بسیاری از انواع پرندگان است که دستگاه تنفسی، دستگاه گوارشی، روده‌ای و دستگاه عصبی را درگیر می‌کند. این بیماری اولین بار در سال ۱۹۲۶ در نیوکاسل انگلستان تشخیص داده شد.

با این بخش از دلگرم همراه باشید تا با علت و درمان این بیماری در پرندگان آشنا شوید.

نیوکاسل یکی از مهم‌ترین و شایع ترین بیماری‌های پرندگانی است که به صورت صنعتی و متراکم پرورش داده می‌شوند و گله‌های بسیاری از جوجه‌های گوشتی در صورت عدم واکسیناسیون با این بیماری درگیر می‌شوند. این بیماری در سال ۱۳۲۹ در ایران شناسایی شده‌است.

تاریخچه بیماری نیوکاسل

برای اولین بار در سال 1926 در جاوه اندونزی و شهر نیوکاسل انگلستان گزارش گردید. در انگلستان با برقراری قرنطینه و کشتار دسته جمعی طیور مبتلا و با نابودی طیور در معرض سرایت و نیز با ضدعفونی لانه های آلوده بیماری را کنترل کردند. ولی در جاوه اندونزی مبارزه به صورتی انجام شد که کانون اصلی بیماری نابود نگردید و می توان ادعا نمود که منشاء و سرچشمه انتشار و آلودگی بیماری در دنیا از این ناحیه می باشد. در حال حاضر بیماری نیوکاسل در تمام دنیا تحت کنترل درآمده است. در کشور ما هم زمان با ورود جوجه یک روزه در سال 1329 شمسی از خارج و توسعه صنایع مرغداری در کشور این بیماری نیز مشاهده شد.

از آن زمان تاکنون بیماری هر چند سال به صورت همه گیری ظاهر می شود. در سال های اخیر به دلیل رشد روز افزون صنعت مرغداری اهمیت این بیماری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و همواره به عنوان مهمترین عامل تهدید کننده طیور صنعتی و سنتی مطرح بوده است.
گزارش های موجود از تلفات وارده در سال های گذشته، حکایت از تلفات تا 100% در مرغداری های صنعتی و سنتی دارد. براساس برآورد مسئولان ذیربط خسارت وارده به بخش طیور در هنگام شیوع این بیماری بیش از میلیاردها تومان می باشد.

عامل بیماری نیوکاسل

عامل این بیماری، ویروس پارامیکزو ویروس است که به خوبی در جنین تخم مرغ رشد و تکثیر می یابد. شش هفته بعد از بین رفتن علائم کلینیکی بیماری، .... ویروس را در فضولات و اعضاء درونی نمی توان یافت. خطر انتقال ویروس توسط لاشه کشتاری وجود دارد، ترشحات و مخاط چشم طیور آلوده منشاء ویروس می باشد. ویروس نیوکاسل نسبت به گرما فوق العاده حساس می باشد. پرندگان وحشی منبع آلودگی و انتشار ویروس بوده و شاید ویروس قسمتی از سیر تکاملی خود را در بدن این نوع پرندگان وحشی بگذراند.

نشانه های بیماری در جوجه ها و مرغ های جوان

وقتی بیماری نیوکاسل در یک مرغداری یا یک گله مرغ شایعه شد، نشانه های زیر در جوجه ها و مرغ های جوان دیده می شود:

سرفه و خرخره کردن و گاهی صدای شبیه به سوت کشیدن، ناله کردن تنفس نامنظم و مشکل یا دهان باز، کر کردن و کم شدن تحرک، از دست دادن اشتها، افزایش تشنگی در مراحل اولیه و فلج نسبی یا کامل، لرزش عضلات، تغییر جهت و چرخش و برگشت سر به پشت یا به زیر شکم، دور خود چرخیدن، معلق زدن و مرگ و میر در این جوجه ها فوق العاده بالا بوده و گاهی به صددرصد می رسد.
بیماری نیوکاسل فوق العاده واگیردار بوده و دستگاه تنفسی و عصبی را مبتلا می کند. نیوکاسل بیشتر مرغ و خروس را مبتلا کرده و سایر گونه های طیور نظیر مرغ مروارید، اردک و بوقلمون را نیز مبتلا می کند.

اسهال آبکی سبز رنگ و بدبو، از دست دادن اشتها، ناراحتی گیجی و خواب آلودگی، خروج ترشحات از بینی، صدای ناله و خس خس، تورم سر و گردن، پیچ خوردگی سر و گردن به یک سمت بدن. همچنین بال های طیور مبتلا به بیماری آویزان شده و پاهای آنها بر روی زمین کشیده می شوند. از دیگر علائم این بیماری حرکت به دور خود چینه دان پر و کشیده، تشنج، فلجی و در نهایت مرگ می باشد. مرگ و میر جوجه ها فوق العاده بوده و گاهی به صددرصد می رسد.

در مرغ های تخم گذار نیز بیماری نیوکاسل باعث تولید تخم مرغ و قطع تدریجی تخم گذار می شود. بیماری نیوکاسل همچنین موجب نرم شدن پوسته تعدادی از تخم مرغ ها می گردد. تخم مرغ های که مرغ ها در این مرحله از بیماری تولید می کنند، ناقل ویروس بیماری نیوکاسل بوده و ارزش جوجه کش ندارند.
بیماری نیوکاسل در بوقلمون ها و جوجه ها در اشکال خفیف، شدید و حاد بروز می کند و با علائمی از قبیل فلجی، عطسه و سرفه های خشک همراه می باشد.

تشخیص بیماری نیوکاسل

فرم حاد بیماری را تا حدی می توان از روی نشانه های کلینیکی و کالبد گشایی تشخیص داد. ولی فرم مزمن بیماری به علت شباهت زیاد علائم آن با سایر بیماری های تنفسی اشتباه می شود. وقتی که نشانه های تنفسی مربوط به بخش پائینی دستگاه تنفس باشد (نفس نفس زدن شدید) باید به بیماری نیوکاسل مظنون شد. سرعت انتشار بیماری نیوکاسل بهترین راهنما برای تشخیص آن است.

راه های شیوع و انتقال بیماری:

تلفات بسیار بالای بیماری نیوكاسل سبب شده است تا به راه های شیوع آن توجه زیاد شود. انتقال بیماری به طور طبیعی از راه ترشحات، فضولات، امعاء و احشاء پرندگان آلوده و نیز تماس آنها با طیور سالم صورت می گیرد. دستگاه گوارش و تنفس پرندگان به طور طبیعی مركز اصلی انتقال و حامل بیماری است. حمل و نقل مرغ های زنده – به خصوص آنهایی كه بیماری را پشت سر گذاشته اند–می تواند یكی از عوامل انتقال بیماری از محلی به محل دیگر باشد و علاوه بر اینها، انتقال بیماری به وسیله كارگران، وسایل و ماشین آلاتی كه با مرغداری در ارتباط هستند، نیز صورت می گیرد. همچنین ویروس بیماری از طریق هوا و آب آشامیدنی آلوده انتقال می یابد. تخم مرغ های حاصل از مرغ های مادر آلوده به بیماری ممكن است باعث انتقال بیماری به داخل ماشین جوجه كشی و محیط اطراف شود.

عوامل انتقال بیماری:

آن دسته از مرغ های مبتلا به بیماری كه دوره اولیه (فاصله مبتلا شدن به بیماری و ظاهر شدن علائم) بیماری را می گذرانند، عامل مهم انتقال بیماری به شمار می روند. مرغ هایی كه حالت ضعف و ناتوانی پس از درمان بیماری را می گذرانند و یا بیماری را پشت سر گذاشته اند؛ در بعضی از موارد می توانند برای مدت طولانی ویروس بیماری را با خود حمل و پخش كنند.همچنین تخم مرغ هایی كه در طول دو تا چهار ماه پس از مبتلا شدن، از مرغ هایی كه سلامتی خود را پیدا كرده اند، جمع آوری شده اند، ویروس بیماری نیوكاسل را با خود همراه دارند.

راه های پیشگیری و كنترل بیماری نیوكاسل:

مهمترین راه پیشگیری و مبارزه با این بیماری خطرناک، دور نگه داشتن طیور از ویروس عامل بیماری است. در چنین شرایطی اجرای قرنطینه (جدا نگه داشتن طیور حساس) همراه با رعایت كامل اصول بهداشتی، می تواند در كنترل بیماری بسیار مفید باشد. طیور حساس طیوری هستند كه پیش از این به بیماری نیوكاسل مبتلا نشده اند و یا از تخم مادر مبتلا به این بیماری به وجود نیامده باشند. از سوی دیگر برای جلوگیری از ابتلا و گسترش بیماری نیوكاسل فقط رعایت اصول بهداشتی كافی نیست. علاوه بر آن باید با انجام واكسیناسیون های لازم و به موقع، طیور را از مبتلا شدن به این بیماری نجات داد. باید توجه كرد كه درمان بیماری، در درجه آخر اهمیت قرار دارد.

این كار نه تنها از نظر اقتصادی به صرفه نیست، بلكه موفقیت آن نیز بسیار كم است با كاهش امكان تماس ویروس بیماری و یا ورود آن به محیط پرورش می توان از شیوع این بیماری جلوگیری كرد. به طوركلی اگر پشگیری و كنترل بیماری نیوكاسل هدف باشد، باید با مدیریت بهداشت و واكسیناسیون در كنار یكدیگر به مورد اجرا گذاشته شود.

پیشگیری از طریق مدیریت و بهداشت:

الف – جوجه كشی:

رعایت موارد زیر در جوجه كشی به طور كامل ضروری است.

1-تأسیسات جوجه كشی باید از آشیانه ها، سالن های پرورش و تأسیسات كشتارگاه دور و مجزا باشد.

2-آشیانه های پرورش جوجه باید از سایر آشیانه ها كامل جدا باشد.

3-جدا كردن كارگران قسمت جوجه كشی از سایر بخش ها.

4-پرورش مرغ های جوان باید در محلی كاملاً جدا، دور از آشیانه مرغ های مسن و در محیطی كاملاً بهداشتی انجام گیرد.

5-از ورود هر نوع وسیله نقلیه به مزرعه پیش از ضدعفونی كاملاً آن جلوگیری شود.

6-مرغ هایی كه تلف شده اند، باید به دقت كامل و بدون آلودگی محیط اطراف سوزانده و نابود شوند.

7-سالن های پرورش مرغ باید پیش از ریختن جوجه، شستشو و ضدعفونی شود.

8-باید از مواد ضدعفونی كننده و آهك در جلوی آشیانه ها و حتی الامكان در گذرگاه های مزرعه استفاده شود.

ب- آشیانه های پرورش طیور:

رعایت موارد زیر در آشیانه های پرورش طیور به طور كامل لازم است:

1- از ورود هر نوع پرنده ای به آشیانه جلوگیری شود.

2-هنگام ورود كارگران به آشیانه، باید لباس آنها عوض و ضدعفونی شده باشد.

3-جوجه های یكروزه باید از مراكز مطمئن و تأیید شده از سوی كارشناسان خریداری شوند.

4-پرورش مرغ های جوان باید در محلی كاملاً جدا، دور از آشیانه مرغ های مسن و در محیطی كاملاً بهداشتی انجام گیرد.

5-از ورود هر نوع وسیله نقلیه به مزرعه پیش از ضدعفونی كامل آن جلوگیری شود.

6-مرغ هایی كه تلف شده اند، باید به دقت كامل و بدون آلودگی محیط اطراف سوزانده و نابود شوند.

7-سالن های پرورش مرغ باید پیش از ریختن جوجه، شستشو و ضدعفونی شوند.

8-باید از مواد ضدعفونی كننده و آهك در جلوی آشیانه ها و حتی الامكان در گذرگاه های مزرعه استفاده شود.

ج – كشتارگاه ، كارخانه تولید فرآورده های طیور و بسته بندی:

موارد زیر باید رعایت شوند:

ضدعفونی، شستشو و تمیز كردن وسایل، لوازم و محیط كشتارگاه طیور و كارخانه در زمان های مختلف به خصوص در زمان شیوع بیماری لازم است.

مبارزه و پیشگیری به وسیله واكسیناسیون:

یكی از مؤثرترین راه های پیشگیری و مبارزه با شیوع بیماری نیوكاسل، استفاده از واكسن مخصوص است. برای ایمن نمودن طیور در مقابل این بیماری از راه واكسیناسیون، دستور یا برنامه یكسانی وجود ندارد، بلكه در مناطق مختلف با روش های خاصی صورت می گیرد.

برنامه واكسیناسیون جوجه ها باید با توجه به نوع آب و هوای منطقه، نوع واكسن و دستور دامپزشک باشد.واكسن نیوكاسل دارای سویه های B1، لاسوتا، روغنی و كوماروف می باشد كه در ایران بیشتر از دو سویه های B1 و لاسوتا و روغنی به چهار طریق قطره چشمی، آشامیدنی، اسپری و تزریقی استفاده می گردد. برای اینكه واكسیناسیون بر علیه بیماری نیوكاسل مؤثر و دارای نتیجه مطلوب باشد رعایت نكات زیر الزامی می باشد:

1-سعی شود طیور همسن پرورش داده و همزمان واكسینه نمود.

2-فاصله بین دو واكسیناسیون حداقل یک هفته باشد.

3-واكسن تازه باشد و در نگهداری و حمل و نقل آن رعایت دستورات كارخانه سازنده به عمل آید. (در دمای یخچال های معمولی نگهداری شود و هنگام حمل و نقل در ظروف سر بسته محتوی یخ باشد.)

4-ظروف محتوی واكسن نباید در معرض مستقیم نور آفتاب قرار گیرند.

5-ظروفی كه در آنها واكسن می ریزند نباید 3 تا 4 روز قبل از آن به مواد ضدعفونی كننده آغشته شده باشند.

6-برای رقیق نمودن واكسن و یا مصرف آن به فرم خوراكی نباید از آبهای كلردار یا محتوی سایر مواد ضدعفونی كننده استفاده گردد.

7-گله ای كه مورد واكسیناسیون قرار می گیرد كاملاً سالم باشد و از واكسینه نمودن طیور غیر سالم و بیماری خودداری گردد.

8-بلافاصله بعد از واكسناسیون به مدت 48-24 ساعت همواره با اب می باید آنتی بیوتیک داد و دمای سالن را بین 2 تا 3 درجه سانتیگراد بالا برد.

9-واكسن آماده شده را حداكثر در ظروف به مدت 2-1 ساعت می باید مصرف نمود.

نمونه گیری :

نمونه های لازم برای تشخیص این بیماری از کلوآک، نای یا مدفوع پرندگان زنده گرفته می شود . همچنین می توان نمونه گیری از مدفوع و یا ارگانهای مشترک پرندگان مرده را انجام داد .

تشخیص در آزمایشگاه

گرفتن آزمایش بوسیله واکسیناسیون جنین جوجه های نه تا یازده روزه در درون تخم مرغ توسط :

آزمایش فعالیت هماگلوتیناسیون و جلوگیری از فعالیت هماگلوتیناسیون بوسیله آنتی سرم اختصاصی ویروس نیوکاسل

برآوردهای پاتوژنسیتی :

آزمایش نشان گذاری در فیبروبلاست جنین کشت داده شده، برآورد میانگین زمان مرگ در جنین جوجه، ( ICPI ) در جوجه های یکروزه، (IVPI ) در جوجه های شش هفته ایی.

آزمایشهای سرولوژیک: Elisa ، نمونه خون، نمونه سرم .

تشخیص افتراقی:

این بیماری ممکن است با برخی از بیماریهای زیر اشتباه گرفته شود:

• Fowl Cholera
• Avian Influenza
• Laryngotracheitis
• Fowl Pox (Diphteritic Form)
• Psittacosis (Chlamydiosis) (Psittacosis Birds)
• Mycoplasmosis
• Infectious Bronchitis
• acheco's Parrot Disease (Psittacosis Birds)
• همچنین ممکن است به اشتباه برخی از اختلالات مدیریتی مانند فقر آب ، غذا یا هوا تشخیص داده شود.

کنترل و پیشگیری بیماری ویروسی نیوکاسل در طیور

انجام ضد عفونی و رعایت مسایل مدیریتی مفید است. مهمترین روش پیشگری انجام واکسیناسیون صحیح می باشد. باید توجه کرد که این بیماری متاسفانه هیچگونه درمانی ندارد .

واکسن های مورد مصرف عبارتند از :

1) واکسن B1 که در 8 تا 10 روزگی تجویز می شود.

2) واکسن Lasota که در 18 تا 21 روزگی تجویز می شود. از سویه لنتوژنیک تهیه شده است که در ایران نیز استفاده می شوند. روش مصرف اسپری، قطره چشمی، ترزیقی و خوراکی (به ترتیب اهمیت) می باشد.

3) واکسن H

4) واکسن Komarov که از سویه مزوژنیک تهیه می شود.

5) واکسن کشته : بیشتر به عنوان یادآور یا Booster استفاده می شود.

واکسن B1 و واکسن کشته را می توان با هم در 12-10 روزگی استفاده نمود.

اقدامات بهداشتی برای کنترل و پیشگیری نیوکاسل در پرندگان

جداسازی مطلق و شدید در هنگام بروز این بیماری( Isolation ) ، نابودی تمامی پرندگان مبتلا و همچنین پرندگانی که در معرض ارتباط مستقیم با این بیماری قرار داشته اند، ضدعفونی کامل و دقیق محوطه های درگیر و غیر درگیر، انهدام درس و صحیح لاشه ها، کنترل میزان آفتها در گله، پرهیز و اجتناب از تماس با پرندگانی که وضعیت سلامتی مشخصی ندارند، کنترل میزان رفت و آمد افراد و بهتر است که تمامی طیور موجود در فارم همسن باشند.

اقدامات درمانی بیماری نیوکاسل

واکسیناسیون با واکسنهای امولوسیون روغنی و همچنین واکسنهای زنده میتواند بصورت چشمگیری سبب کاهش تلفات در گله های طیور شود. واکسن B1 زنده و لاتوسا بایستی در آب آشامیدنی محلول شود و یا بصورت اسپری دانه درشت استفاده شود. این واکسنها را گاهی نیز در داخل بینی استفاده می کنند. جوجه های سالم بایستی هرچه زودتر بین روزهای یکم تا چهارم زندگی واکسینه بشوند، ولی تاخیر در واکسیناسیون اثرات واکسن را در هفته های دوم یا سوم کاهش می دهد. برخی از عفونتها مانند مایکوپلاسما ممکن است واکنش واکسن را شدیدتر کند. در این موارد میتوان از واکسنهای با ویروس کشته شده استفاده کرد.

خواهشمنديم اگر سوال يا نکته‌اي براي مطلب نیوکاسل در پرندگان

در ذهن شما باقي مانده است، آن‌را در قسمت نظرات با ما و ساير کاربران به اشتراک بگذاريد.

منبع:باشگاه خبرنگاران جوان

مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی