سندروم پلی کیستیک چیست؟ علائم و درمان پلی کیستیک تخمدان کدامند؟

با مجله اینترنتی دلگرم همراه باشید تا با سندروم پلی کیستیک بیشتر آشنا شوید

سندروم تخمدان پلی کیستیک یا نشانگان تخمدان پُرکیستی شایع‌ترین اختلالات غدد درون‌ریز (آندوکرینوپاتی) در زنان و شایع‌ترین علت نازایی ناشی از عدم تخمک‌گذاری می‌باشد.

نامگذاری این سندرم به دلیل وجود تخمدان‌های بزرگ محتوی تعداد زیادی کیست کوچک (در اغلب زنان مبتلا و نه در همه) است که در لایه بیرونی هر تخمدان قرار گرفته‌است.

قاعدگی‌های نا منظم، رشد موهای زاید، جوشهای پوستی (آکنه) و چاقی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مشاهده می‌شود. این عارضه می‌تواند در نوجوانی با دوره‌های قاعدگی نامنظم مشخص گردد یا اینکه بعدها به دنبال افزایش وزن یا مشکل در باروری تشخیص داده شود.

علائم سندروم پلی کیستیک

علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک اغلب بلافاصله بعد از اولین دوره قاعدگی شروع می‌شود. در پاره‌ای از موارد نیز در سالهای بعدی باروری، به دلیل افزایش تدریجی وزن رخ می‌دهد. علائم آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

علائم این بیماری در زنان متفاوت است، اما اکثر آن‌ها دارای نشانه هایی همچون چاقی و اضافه وزن، بروز آکنه صورت در سنین بزرگسالی و دهه بیست یا سی زندگی، وجود مو‌های زائد ضخیم و مشکی در بدن، برهم ریختن چرخه قاعدگی، تغییرات در خلق و خو، ناباروری و ریزش مو با الگوی طاسی مردانه هستند

قاعدگی‌های نا منظم :

این امر یکی از شایع‌ترین مشخصات این بیماری است. منظور از قاعدگی‌های غیر معمول، فاصله بیش از ۳۵ روز بین دو قاعدگی، کمتر از ۸ دوره قاعدگی در یک سال، عدم قاعدگی برای ۴ ماه یا بیشتر و وقوع قاعدگی با تأخیر که ممکن است همراه با خون‌ریزی خیلی کم یا شدید باشد، است.

در این رابطه بیشتر بدانید: قاعدگی شدید نشانه چیست؟

افزایش آندروژن‌ها یا هورمونهای مردانه :

سطوح بالای هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) می‌تواند سبب ایجاد علائم ظاهری مثل رشد موهای زاید در صورت و بدن (هیرسوتیسم)، ایجاد آکنه در بزرگسالی یا آکنه‌های شدید در نوجوانی و طاسی با الگوی مردانه شود. علائم ناشی از آندروژن بالا می‌تواند بر اساس نژاد فرد متفاوت باشد.

پس شما بسته به زمینه نژادی ممکن است این علائم را نشان دهید یا خیر. مثلاً زنان نژاد آسیایی یا اروپای شمالی ممکن است تظاهرات متفاوت را بروز دهند. آکنه، شوره سر، رویش موهای ضخیم روی ناحیه انگشتان و شکم و…

دراین رابطه بیشتر بخوانید: فواید و عوارض کاشت کپسول تستوسترون

تخمدان‌های پلی کیستیک :

با کمک سونوگرافی می‌توان تخمدان‌های بزرگ حاوی تعداد زیادی کیست کوچک را مشخص کرد. اما برخلاف آنچه از نام آن پیداست، تنها با وجود تخمدان‌های پلی کیستیک نمی‌توان تشخیص قطعی داد. برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود دوره‌های قاعدگی نامنظم یا علائم ناشی از میزان آندروژن بالا نیز لازم است. ممکن است برخی از زنان با وجود تخمدان‌های پلی کیستیک در سونوگرافی به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا نباشند. از طرف دیگر نیز ممکن است در بعضی از افراد مبتلا به این سندرم، تخمدان‌ها در سونوگرافی طبیعی باشند.

ناباروری :

زنان مبتلا به PCOS ممکن است به دلیل کمبود تخمک گذاری، در باردار شدن با مشکل مواجه شوند. بد نیست بدانید که این بیماری شایع‌ترین دلیل ناباروری در زنان است.

در این رابطه نیز بخوانید: ذخیره تخمدان چیست / ذخیره تخمدان چه موقع باعث ناباروری میشود؟

چاقی :

در حدود نیمی از زنان مبتلا به PCOS چاق هستند. در مقایسه با زنان هم سن که سندرم تخمدان پلی کیستیک ندارند، زنان مبتلا، احتمال بیشتری دارد که دچار اضافه وزن یا چاقی باشند.

پیش دیابت یا دیابت نوع ۲:

بسیاری از زنان مبتلا به PCOS، دچار مقاومت به انسولین هستند که این امر توانایی بدن برای استفاده بهینه از انسولین جهت تنظیم قند خون را مختل می‌کند. این موضوع می‌تواند سبب بالا رفتن قند خون و در نتیجه دیابت نوع ۲ گردد. نام دیگر پیش دیابت، اختلال در تحمل گلوکز است.

آکانتوز سیاه (Acanthosis nigricans):

یک اصطلاح پزشکی است که به وجود پوست مخملی و تیره بر روی پشت گردن، زیر بغل، اعضای تناسلی خارجی و زیر پستان‌ها اطلاق می‌شود. وجود این شرایط در پوست یکی از نشانه‌های مقاومت به انسولین است.

از جمله علائم دیگر سندروم تخمدان پلی کیستیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ایجاد مشکلاتی برای باردار شدن
• چاقی (۴۰ تا ۵۰ درصد خانم‌های مبتلا به این سندرم دچار چاقی می‌شوند)
• آکنه
• رویش مو در منطقه ریش، پشت لب، خط ریش، قفسه سینه، منطقه اطراف نوک سینه‌ها یا قسمت تحتانی شکم در طول خط وسط
• پوست تیره و ضخیم در ناحیه زیر بغل (گاهی ظاهری مخملی پیدا می‌کند)
• افزایش فشار خون، افزایش قند خون یا مشکلاتی در کلسترول

علل بیماری سندروم پلی کیستیک

در سندرم تخمدان پلی کیستیک، ممکن است هیپوفیز مقادیر بالای هورمون سازنده جسم زرد ترشح کند و تخمدان‌ها مقادیر بالای آندروژن‌ها را تولید نمایند. این امر چرخه نرمال قاعدگی را مختل می‌سازد و می‌تواند سبب ناباروری، پرمویی بدن و آکنه گردد.

علت ابتلای افراد به این بیماری به طور کامل شناخته شده نیست، اما عوامل وراثتی، شیوه زندگی، مصرف مواد غذایی پرچرب و شیرین، استرس، چاقی و بالارفتن سن ازدواج و عدم فرزند آوری و گذراندن دوره‌های بارداری را می‌توان از مهم ترین دلایل آن برشمرد.

در پایان هر دوره قاعدگی یک تخمک آزاد می‌شود که در مبتلایان به این بیماری در دیواره رحم باقی مانده و خارج نمی‌شود. تجمع این تخمک‌ها به تدریج باعث ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک و نازایی در بانوان می‌شود.

اگرچه دانشمندان علت وقوع سندرم تخمدان پلی کیستیک را نمی‌دانند ولی عوامل زیر می‌توانند در این میان نقش داشته باشند:

انسولین بالا:

انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید می‌شود و به سلول‌های بدن اجازه می دهدکه از قند (گلوکز) استفاده کنند. قند منبع اولیه انرژی بدن است. اگر شما دچار مقاومت به انسولین باشید، توانایی بدن برای مصرف بهینه انسولین مختل می‌گردد و پانکراس شما برای مهیا کردن گلوکز مورد نیاز سلول‌ها، انسولین بیشتری ترشح می‌کند. تصور می‌شود که انسولین بالا، سبب افزایش ساخت آندروژن‌ها در تخمدان‌ها می‌گردد.

درجه‌های پایین التهاب:

گلبولهای سفید خون در طی فرایند التهاب، برای مبارزه با عفونت ماده‌ای را ترشح می‌کنند. استفاده از بعضی از غذاهای خاص در افراد مستعد می‌تواند سبب ایجاد پاسخ التهابی گردد. در این شرایط گلبول‌های سفید ماده‌ای را تولید می‌کنند که می‌تواند سبب مقاوت به انسولین و تجمع کلسترول در رگ‌های خونی شود. (آترواسکلروز). آترواسکلروز موجب بیماری‌های قلبی می‌گردد. تحقیقات نشان می‌دهد که زنان مبتلا به PCOS، درجات پایین التهاب دارند.

وراثت:

اگر خواهر یا مادر شما PCOS داشته باشد، احتمال اینکه شما نیز به آن مبتلا شوید بالاست. محققان به دنبال امکان ارتباط ژن‌های جهش یافته با PCOS هستند.

رشد غیر نرمال جنینی:

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که مواجهه زیاد با هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) در طول دوره جنینی می‌تواند ژن‌های نرمال را به‌طور همیشگی از عمل طبیعی خود بازدارد. (پروسه‌ای که به نام بیان ژن نامیده می‌شود). به این ترتیب ممکن است الگوی مردانه گسترش چربی‌ها در شکم که ریسک مقاوت به انسولین و درجات پایین التهاب را افزایش می‌دهد، رخ دهد. تحقیقات برای یافتن این موضوع که این فاکتورها تا چه حد به ایجاد PCOS کمک خواهد کرد، ادامه دارند.

در این رابطه بیشتر بدانید: جفت خلفی چیست / همه چیز درباره جفت خلفی

تشخیص سندروم پلی کیستیک

برای تشخیص این بیماری انواع روش‌ها از جمله نمونه برداری از بافت کیست‌های داخل تخمدان (که روشی تهاجمی است و معمولاً کاربرد ندارد)، آزمایش خون برای تشخیص برهم خوردن تنظیم هورمون‌ها و سونوگرافی شکمی وجود دارد.

در آزمایش خون بالا بودن میزان تستوسترون و کم بودن استروژن علامت ابتلا به PCOS است. در سونوگرافی نیز وجود رشته‌هایی شبیه به دانه‌های مروارید که به یکدیگر پیوسته اند در دیواره کناری تخمدان نشان دهنده وجود کیست است.

تست اختصاصی ای برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد. تشخیص بر مبنای رد موارد دیگر است. یعنی پزشک تمامی علائم و نشانه‌های شما را بررسی کرده و سپس سایر احتمالات را رد می‌کند.

در طی این پروسه، پزشک شما بسیاری از عوامل را در نظر می‌گیرد:

سابقه پزشکی: پزشکتان ممکن است سوالاتی در مورد دوره‌های قاعدگی، تغییرات وزن و سایر علائم شما بپرسد.
معاینه: پزشک می‌تواند اطلاعات کلیدی ای را ثبت کند مثل قد، وزن و فشار خون. علاوه بر آن معاینات لگنی نیز می‌تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار دهد.
آزمایش خون: خون شما برای بررسی سطح بعضی از هورمون‌ها برای تعیین علت اختلالات در قاعدگی یا آندروژن بالا، گرفته می‌شود. آزمایش‌های دیگر خون شامل تست کلسترول و تری گلیسرید ناشتا و تست تحمل گلوکز است. در تست تحمل گلوکز میزان قند خون در حالت ناشتا و بعد از مصرف نوشیدنی حاوی گلوکز بررسی می‌گردد.

سونوگرافی لگنی: اولتراسوند لگن می‌تواند ظاهر تخمدان‌ها و ضخامت دیواره رحم را نشان دهد. در طول این آزمایش، شما بر روی تخت یا میز آزمایش دراز کشیده و دستگاهی شبیه قلمدر واژن شما قرار می‌گیرد.

عوارض سندروم پلی کیستیک

وجود PCOS می‌تواند احتمال ایجاد مواردی را که در پایین ذکر شده افزایش دهد به خصوص اگر همراه با چاقی باشد:

• دیابت نوع ۲
• فشار خون بالا
• کلسترول غیر نرمال، تری گلیسرید بالا یا کاهش لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا همان کلسترول خوب.
• سطح بالای پروتئین C- reactive. یکی از شاخص‌های بیماری‌های قلبی.
• سندرم متابولیک، مجموعه‌ای از علایم و نشانه‌ها که سبب ریسک بالای ابتلا به بیماری‌های قلبی می‌شوند.
• کبد چرب غیر الکلی (التهاب شدید کبد که به علت تجمع چربی در آن رخ می‌دهد)
• قطع تنفس در خواب
• خونریزی‌های غیرمعمول رحمی
• سرطان دیواره رحم (سرطان آندومتر) که به دلیل مواجه مکرر با مقادیر بالای استروژن ایجاد می‌شود.
• دیابت بارداری یا فشار خون بالای بارداری

بیماران در معرض عوارض جدی مانند افزایش خطر سرطان آندومتر و پستان، دیس‌لیپیدمی، هیپرتانسیون، بیماری‌های قلبی وعروقی و دیابت می‌باشند. شیوع چاقی و دیس‌لیپیدمی در مبتلایان به PCOS بیشتر از زنان سالم می‌باشد. ۴۰ درصد زنان مبتلا، دچار چاقی مفرط و ۷۵ درصدشان نازا می‌باشند.

درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

در صورتی که تمایل دارید باردار شوید، پزشک با توجه به شرایط شما، یکی از روش‌های زیر را به شما پیشنهاد می‌دهد:

کاهش وزن: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به تخمک‌گذاری کمک کند. کم کردن حدود ۴ کیلو و ۵۰۰ گرم تا ۷ کیلوگرم می‌تواند چرخه‌های عادت ماهانه را منظم‌تر کند.

داروها: پزشک ممکن است داروهای مختلفی را برای درمان شما تجویز کند که از جملۀ آن می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد:

کلومیفن: اگر کم کردن وزن به شروع تخمک‌گذاری منظم کمکی نکرد، معمولاً مرحلۀ بعدی، مصرف داروی باروری کلومیفن‌سیترات است. درصد بالایی از زنان در طول سه ماه اول شروع درمان کلومیفن، تخمک‌گذاری می‌کنند. درصد قابل توجهی از این زنان در دورۀ سوم درمان خود باردار می‌شوند.

لتروزول: بسیاری از کارشناسان در حال حاضر داروی لتروزول را برای کمک به تخمک‌گذاری توصیه می‌کنند. اخیراً یک مطالعۀ وسیع در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک نشان داد که لتروزول در تنظیم تخمک‌گذاری مؤثرتر از کلومیفن است و منجر به تولدهای بیشتری می‌شود.

متفورمین: متفورمین که یک داروی حساس‌کنندۀ سلول‌ها به انسولین است نیز به تخمک‌گذاری کمک می‌کند. گاهی پزشک به شما توصیه می‌کند که این دارو را به تنهایی یا در ترکیب با کلومیفن یا لتروزول مصرف کنید.

گنادوتروپین: اگر داروهای دیگر مؤثر نباشد، پزشک ممکن است درمان با داروهای تزریقی مانند گنادوتروپین را تجویز کند که باعث تحریک تخمک‌گذاری و همچنین رشد تخمک‌های متعدد می‌شود. تقریباً تمام زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که از گنادوتروپین استفاده می‌کنند، موفق به تخمک‌گذاری و درصد بالایی از آنها باردار می‌شوند.

موارد مصرف؛عوارض و تداخل دارویی گنادوتروپین

عمل جراحی: اگر بدن شما به این درمان‌ها پاسخ ندهد یا اگر نخواهید از آنها استفاده کنید، گزینۀ دیگر یک روش جراحی به نام حفاری تخمدان است. در این روش، جراح از طریق برش‌های کوچکی در شکم، حفره‌های کوچکی در تخمدان شما ایجاد می‌کند. این کار می‌تواند سطح هورمون‌های مردانه را کاهش دهد و ممکن است به تخمک‌گذاری کمک کند. برخلاف داروهای خوراکی و تزریقی، اثرهای حفاری تخمدان موقت است، اما حدود نیمی از زنان در عرض یک سال پس از عمل جراحی باردار می‌شوند.

درمان ناباروری: اگر هیچ‌یک از این اقدامات کمکی نکند، پزشک ممکن است لقاح خارج از رحم یا IVF را پیشنهاد دهد. در این روش اسپرم و تخمک در فضای آزمایشگاه باهم ترکیب می‌شوند و لقاح صورت می‌گیرد.

سپس رویان حاصل را به رحم شما منتقل می‌کنند که در صورت کاشته شدن در رحم، تبدیل به جنین می‌شود. نرخ بارداری با توجه به سن و مشکلات باروری زن و شوهر متفاوت است، اما به‌طورکلی احتمال بارداری از طریق IVF در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به اندازۀ زنان مبتلا به دیگر مشکلات ناباروری است.

درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک بدون تمایل به بارداری

اگر شما تمایلی به بارداری ندارید، می‌توانید با استفاده از داروهای ضدبارداری و متفورمین این بیماری را درمان کنید. این روش‌ها به شرح زیر است:

قرص‌های ضدبارداری: قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن و پروژسترون است و می‌تواند نامتعادلی هورمونی را اصلاح کند. این قرص‌ها، چرخه‌های عادت ماهانه را تنظیم می‌کند، مشکلات پوستی را کاهش می‌دهد. همچنین رشد غیرطبیعی مو را تا زمان مصرف دارو محدود می‌کند.

متفورمین: متفورمین یک داروی غیرهورمونی است و از بارداری جلوگیری نمی‌کند، اما می‌تواند به تنظیم چرخه‌های عادت ماهانه در حدود نیمی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند. این دارو همچنین می‌تواند با کم کردن اشتها و در نتیجه کاهش وزن، به پایین آوردن سطح انسولین خون کمک کند و رشد موی زاید بیش از حد را درمان کند.

رژیم غذایی در افراد سندروم تخمدان پلی کیستیک

برخی از متخصصین تغذیه پیشنهاد می‌کنند که زنان مبتلا به PCOS یا همان سندروم پلی کیستیک از یک رژیم پرپروتئین، بدون در نظر گرفتن سطح شاخص گلایسمیک آن، استفاده کنند. برای جبران این کمبود کربوهیدرات فرد باید از پروتئین بیشتری در رژیم استفاده کند. پروتئین موجود در گوشت قرمز می‌تواند سبب افزایش مصرف چربی‌های اشباع حیوانی و در نتیجه بالا رفتن سطح کلسترول و افزایش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی شود.

پژوهشهای اخیر نشان می‌دهند که در بیماران خاص و زیر نظر متخصصین تغذیه استفاده از رژیمهای غذایی پرپروتئین نظیر مرغ و ماهی می‌تواند مفید باشد و لی باید میزان چربی دریافتی حتماً کنترل گردد.

کربوهیدرات‌هایی را انتخاب کنید که حاوی فیبر بالایی هستند. هر چه فیبر موجود در غذا بیشتر باشد، سرعت هضم آن کندتر شده و قند خون هم به آهستگی بالا می‌رود. کربوهیدرات‌های با فیبر بالا شامل نان‌ها و غلات و ماکارونی سبوس دار، بلغور، جو، برنج قهوه‌ای و حبوبات است. مصرف کربوهیدرات‌های نا سالم و ساده مثل نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی، کیک، آبنبات، بستنی، کلوچه و دونات را محدود سازید.

تحقیقات بیشتر می‌تواند به شناخت بهترین برنامه غذایی کمک کند اما به هر حال واضح است که کاهش وزن ازطریق کاهش کالری مصرفی فواید بسیاری برای سلامت کلی زنان مبتلا به PCOS دارد. شما برای کنترل رژیم غذایی به عنوان یکی از اصول درمانی باید با متخصص تغذیه برای تعیین برنامه غذایی مناسب با شرایط خود مشورت نمایید.

تهیه شده مجله دلگرم

مرضیه ملایری