دلگرم
امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ برابر با ۰۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۱۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
هدف از آفرینش انسان چیست؟
2
زمان مطالعه: 12 دقیقه
هدف از خلقت انسان چیست؟ اگر هدف تکامل است، چرا خدا انسان را کامل نیافرید؟برای این كه جواب سؤال اول مشخص شود به خودمان رجوع می كنیم. با دلگرم همراه باشید.

هدف از خلقت انسان چیست؟ اگر هدف تکامل است، چرا خدا انسان را کامل نیافرید؟

وقتی گفته می شود هدف خدا از آفرینش عالم یا انسان چیست؟

دو معنی ممكن است داشته باشد:

این كه خدا به عنوان خالق و فاعل عالم چه هدفی از خلقت خود داشته است؟یعنی هدف خودش از آفرینش چه بود؟

این كه خدا چه هدفی را برای موجودات قرار داده است؟یعنی غایت مخلوقات چیست؟

هدف از خلقت انسان چیست؟ اگر هدف تکامل است، چرا خدا انسان را کامل نیافرید؟

برای این كه جواب سؤال اول مشخص شود به خودمان رجوع می كنیم. با دلگرم همراه باشید. ما انسان ها قوّه خیال و تعقل داریم؛ قوّه شنوایی و بینایی داریم، حتی كمال جویی و آگاهی جویی داریم؛ و ... اینها كمالات ذاتی ماست اگر این قوا نباشند موجودی بنام انسان نیز نخواهد بود.

اگر كسی از ما بپرسد كه شما چرا می بینید یا می شنوید؟چه جوابی می دهیم؟

جواب می دهیم كه: می شنوم و می بینیم چون انسانم و قوّه شنوایی و بینایی دارم. (داشتن چشم و گوش برای دیدن کافی نیست. برای دیدن وشنیدن نیاز به قوّه ی بینایی و شنوایی هست که قوایی روحی هستند برای همین است که انسان در حالت خواب بدون چشم وگوش نیز می بیند و می شنود) به همین صورت ما تخیّل می كنیم، تعقّل می كنیم و در پی آگاهی هستیم، چون انسانیم و اینها از ذاتیّات انسان است. موجودی كه قوّه شنوایی و بینایی ــ نه چشم و گوش ــ و تعقّل و تخیّل و علم جویی و كمال جویی ندارد یقینا انسان نیست؛ چون فاقد کمالات اولیه انسانی است.خدا جامع جمیع كمالات وجودیست؛ خلق می كند چون خالق است رزق می دهد چون رازق است؛ زنده می کند حی ّ و محیی است و ... اگر خدا خلق نمی كرد خدا نبود؛ چون اگر خلق نمی كرد خالق نبود؛ و اگر خالق نبود فاقد این صفت كمالی بود؛ و اگر فاقد یكی از كمالات بود ناقص بود و اگر ناقص بود واجب الوجود نبود و موجودی كه واجب الوجود نیست خدا نیست.

پس خدا می آفریند چون آفریدن كمال اوست.اگر ما تخیّل نمی كردیم پس قوّه خیال نداشتیم اگر تعقّل نمی كردیم پس عقّل نداشتیم؛ اگر اختیار نمی کردیم مختار نبودیم (از نظر فلسفی عقل، عین تعقل و تعقل عین معقول بالذات است کما اینکه قوه خیال متحد با تخیل و متخیّل است و اختیار عین مختار و عین مورد اختیار است. اگر چه در نگاه عرفی اینها جدا از هم به نظر می رسند . چون اینها مجردند؛ و صفت و فعل مجرد بوجهی - عین اوست) آیا بنّایی كه هیچ بنایی نساخته و نقّاشی كه هیچ نقشی نكشیده است معنی دارد. خدایی كه خالق نباشد یك موجود توهمّی است كه اسمش را خدا گذاشته ایم. لذا معنی ندارد كه بگوییم خدا ما را نمی آفرید. معنی ندارد كه بگوییم خدا اگر می خواست ما را نمی آفرید.

خدا نه تنها ذاتش واجب الوجود است اراده و علم و اختیارش هم واجب الوجود است. عبارت «اگر می خواست» یعنی «ممكن بود» و« امكان » در مقابل « وجوب» است اگر گفته شود كه: «برای خدا ممكن بود كه ما را نیافریند» معنایش این است كه در اراده و علم و اختیار خدا امكان راه دارد. در حالی در ساحت واجب الوجود امكان راه ندارد. چون از امكان صفات امكان ذات لازم می آید. و امكان وجود با وجوب وجود بالذات سازگار نیست. هر چه خدا آفریده است، ظهور علم اوست و علم او ظهور اسماء كمالیّه اوست.بنابراین تمام موجودات ظهور اسماء خدا هستند. ظهور كمالات اویند، ظهور علم و اراده و اختیار اویند. بنابراین خدا از آفرینش، هدفی جز خود نداشت. آفرید چون آفرینندگی كمال است. آفرید چون خداست اگر آفرینش نبود پس خدایی نبود اگر معلول نباشد یقینا علّت تامّه آن هم نخواهد بود.

وقتی می گوییم خدا آفرید به این معنی نیست كه مخلوقات در عرض خدا وجود دارند. آفرینش خدا مثل كار نجّار و بنّا و نقّاش و امثال آنها نیست. آفرینش خدا مثل آفرینش قوّه خیال ماست با این تفاوت كه خدا واجب الوجود است ولی قوّه خیال ممكن الوجود است. همان طور كه قوّه خیال ما صور خیالی را به محض اراده كردن ظاهر می كند خدا نیز به محض اراده كردن، موجودات را ظاهر می كند. صور خیالی از عدم نمی آیند، بلكه كمالات خود قوّه خیالند كه ظهور می یابند. مخلوقات نیز ظهور كمالات واسماء خدا هستند. صور خیالی جدا از قوّه خیال نیستند؛ مخلوقات هم جدا از خدا معنی ندارند. صور خیالی جدا از قوّه خیال نیستند ولی عین او یا جزء او هم نیستند. مخلوقات هم خدا نیستند ولی عین او یا جز او هم نیستند.

خلقت انسان

موجودات از علم خدا آغاز شدند و با طی مراحلی تنزّل نمودند. از عالم ربوبی به عالم عقول و از عالم عقول به عالم مثال، و از عالم مثال به عالم ماده رسیدند. لذا در عین این كه در عالم مادّه هستند در عوالم مافوق نیزحضور دارند. ــ شرح جریان تنزّل موجودات از مرتبه ی علم الهی در این نامه قابل ارائه نیست چرا كه به چندین سال تحصیل فلسفه و عرفان نظری محتاج است ــ خداوند متعال می فرماید: «وَ إِن مِّن شىَ‏ْءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَائنُهُ وَ مَا نُنزَّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُوم؛[حجر/۲۱] و هیچ چیزی نیست مگر این که خزائن آن نزد ماست و ما آن را نازل نمی كنیم مگر به اندازه معلوم و معیّن»

(یعنی هر چه در عالم مادّه است و از جمله انسان، در ملكوت و جبروت و عالم ربوبی حقایقی غیرمادی و مجرد دارند كه فهم حقیقت آن از درك افراد عادی خارج است و جز با دهها سال تحصیل و تهذیب مداوم نمی توان با آن حقایق آشنا شد. آنچه در زمین و عالم مادّه است پایین ترین درجه وجود است؛ و حركت این عالم و موجودات آن ناشی از همین ضعف وجود است؛ و مسیر این حركت به سمت اصل موجودات است. هر كسی و هر چیزی از هر جا آمده به همانجا باز می گردد؛ و همه، ظهور اسماء خدایند لذا به عالم اسماء باز می گردند. «ْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ؛[بقره/۱۵۶] ما از آن خداییم و به سوی او باز می گردیم».« وَ إِلىَ اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ؛[بقره/۲۱۰]؛ و همه امور به سوی خدا باز می گردند».

و مراد از این بازگشت به سوی خدا صرفا بازگشت به بهشت و جهنم نیست. بازگشت اشیاء، ‌به اسماء الله است. هر موجودی ظهور هر اسمی است به سوی همان اسم نیز محشور می شود. لذا هدف خلقت بازگشت به خدا و اسماء اوست. حتی خود بهشت و جهنّم نیز ظهور اسماء خدا هستند و آیه « وَ إِلىَ اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ » شامل آنها هم می شود. لذا بهشت و جهنم نیز همراه با اهل بهشت و اهل جهنّم بازگشت به خدا و اسماء می كنند. بنابراین بهشت و جهنم آخر سیر انسان نیست. مراد از مقام عبودیّت نیز همین است. عبد یعنی بنده و بنده از واژه «بند» به معنی« بسته شده» است. لذا بنده و عبد یعنی بسته شده به خدا (وجود رابط).

عبد كسی است كه به مرتبه اسماءالله ترقی كرده و ربط تامّ خود را به خدا مشاهده می كند. وقتی گفته می شود هدف از خلقت انسان عبادت خداست. منظور همین عبادت مرسوم (نماز و روزه و ....) نیست. بلكه منظور آن حقیقی است كه در سایه ی این اعمال برای انسان حاصل می شود. لذا خداوند متعال می فرمود: « وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبیرَةٌ إِلاّ عَلَى الْخاشِعینَ* الَّذینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُونَ؛[بقره، آيات ۴۵و۴۶] و به وسیله صبر (روزه) و نماز یاری جویید در حالی كه مسلماً این كار سخت است مگر بر خاشعان، كسانی كه می دانند كه آنان پروردگارشان را ملاقات می كنند و این كه آنان فقط به سوی او باز می گردند».

بهشت غایت بدن انسان است نه غایت روح انسان، روح انسان از مقام قرب خدا آمده و به سوی آن باز می گردد. خداوند متعال فرمود: «وَ إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَئكَةِ إِنىّ‏ِ خَلِقُ بَشَرًا مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ* فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِى فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِینَ* فَسَجَدَ الْمَلَئكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ* إِلَّا إِبْلِیسَ أَبىَ أَن یَكُونَ مَعَ السَّجِدِینَ؛[حجر، ۲۸-۳۱] و زمانی كه پروردگار به ملائكه گفت من آفریننده بشری هستم از گل خشكیده ای كه از گل سیاه وبد بویِ شكل یافته، گرفته شده است. پس زمانی كه او را مرتب نمودم و از روح خود در او دمیدم پس برای او سجده كنید پس همه ملائك سجده كردند مگر ابلیس كه سر باز زد از این كه با سجده كنندگان باشد». در این آیه و آیات دیگر خداوند متعال روح را به خود منتسب کرده است؛ و با واژه « روحی » از آن یاد کرده است؛ که لطافت آن از اهلش پوشیده نیست. این تعبیرحتی از تعبیر « روح الله» هم بالاتر است.

این مرتبه، مرتبه خلافت الهی است كه همه موجودات در مقابل آن سر فرود می آورند. البته به شرط این كه انسان با اختیار خود به این مقام نائل شود؛ و راه رسیدن به این مقام تبعیّت از قرآن است و انسان کامل است. چون قرآن همان علم خداست كه تا حد یك كتاب تنزل كرده است؛ وحقیقت آن را انسان کامل حمل می کند. لذا قرآن و ولی خدا از همانجایی آمده اند كه روح انسان آمده است. قرآن، جامع تمام آن اسمائی است كه رسیدن به حقیقت آنها غایت انسان است. لذا قرآن نقشه راه و نقشه وجود انسان است؛ وانسان کامل تجسّم قرآن است.

سخن در این باب زیاد است به قدری كه دهها سال تحصیل برای رسیدن به كنه آن كافی نیست و اساساً به صرف درس خواندن كسی به این حقایق نمی رسد.آنچه گفتیم برای كسی كه از فلسفه و عرفان نظری بیگانه است تنها یك سری كلمات است ولی چاره از گفتن نبود. طالب حقیقت به حقیقت این مطالب نمی رسد مگر با پرداخت هزینه آن كه عبارت است از تحمّل مشقّت تحصیل علم. در این عالم مال بی ارزش دنیا را جز با عرق جبین به كسی نمی دهد، كجا رسد حقایق الهی را.«وَ أَن لَّیْسَ لِلْانسَانِ إِلَّا مَا سَعَی؛[نجم/۳۹] اینكه: براى مردم پاداشى جز آنچه خود كرده‏‌اند نیست.»

توضیح این حقایق برای كسی كه عاری از مقدمات فلسفی و عرفانی است نظیر این است كه بخواهید زیبایی طبیعت را به نابینای مادر زاد توضیح دهید. شما هر چه از رنگ و نور و تناسبات به نابینای مادر زاد بگویید او چیز دیگری تصوّر خواهد كرد. راه چاره این است كه با عمل جراحی چشم او را باز كنید. برای رسیدن به حقیقت انسان و حقیقت اسماء و صفات خدا و بهشت و جهنم نیز چاره ای جز تحمّل تحصیل علم و تهذیب نفس نیست.

چرا خداوند انسان را کامل نیافرید؟

با توجه به مطلب یاد شده می‌توان دریافت که هدف از آفرینش انسان زمانى می‌تواند محقق شود که انسان قابلیت رسیدن به کمال را داشته باشد و با فعلِ اختیارىِ خود، آن‌را تحصیل کند. در حالی که اگر آن کمال را از ابتدا دارا می‌بود قطعاً کمالِ اختیارىِ او به شمار نمی‌آمد و هدف اصلى از آفرینش او نیز تحصیل نمی‌شد.باید توجه داشت که حتى ترقى یک پله از نردبان تکامل براى انسان، تحصیل کمال اختیارى به شمار می‌آید و به همان اندازه هدف اصلى از آفرینش را تحصیل کرده است.

انسان کافر و گنهکار

اگر انسانى حتى یک پله از نردبان تکامل بالا نرود و سراسر زندگى او کفر و گناه و عصیان باشد، باز خارج از هدف از آفرینش قدم برنداشته است؛ زیرا او نیز قابلیت‌هاى خود را به فعلیت رسانده است. انسان قابلیت نزول به پست‌ترین درجات را نیز دارد، خداوند او را به گونه‌اى آفریده است که بتواند راه کمال یا شقاوت را برگزیند. پس حتى انسان گنهکار و کافر نیز بر خلاف خواست تکوینى خداوند حرکت نمی‌کند. بله، خداوند صعود انسان به مراتب کمال را می‌پسندد و نزول او به ورطه گمراهى را نمی‌پسندد. به عبارت دیگر؛ خداوند متعال در آفرینش انسان، یک خواست تکوینى دارد و یک خواست تشریعى:

خواست تکوینى او این است که هر انسانى بتواند قابلیت‌هاى خود را به فعلیت برساند چه خوب، چه بد. خواست تشریعى او این است که انسان فقط در سیر کمال، قابلیت‌هاى خود را به فعلیت برساند.با این بیان می‌توان گفت؛ انسان مؤمن، هم هدف تشریعى را تحصیل کرده و هم در مسیر هدف تکوینى قرار دارد، ولى انسان کافر و گنهکار گرچه هدف تشریعى را تحصیل نمی‌کند، ولى در مسیر هدف تکوینى است.تذکر: با توجه به اهمیت موضوع و وجود ادله فراوان نقلى، مجال و زمینه بررسى و تحقیق بیشترى براى ادامه بحث وجود دارد.


خواهشمنديم اگر سوال يا نکته‌اي براي مطلب هدف از خلقت انسان چیست؟

در ذهن شما باقي مانده است، آن‌را در قسمت نظرات با ما و ساير کاربران به اشتراک بگذاريد.

-------------------------------------------------------------------------------------------

مجله اینترنتی دلگرم

مرجان امینی



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (2 رای)  

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits