نشانه های کمبود ویتامین A در بدن چیست؟

مقدمه ای در مورد کمبود ویتامین آ در بدن

کمبود ویتامین A در بدن بر اثر ناکافی بودن رتینول (ویتامین آ) در رژیم غذایی ایجاد می‌شود. این اختلال در کشورهای در حال توسعه شایع است، و کم‌تر در کشورهای توسعه‌یافته دیده می‌شود.

برای سالم‌بودن و سالم‌ماندن لازم است که به میزان کافی از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی برخوردار شوید. اما متاسفانه برخی افراد کمبود ویتامین را چندان جدی نمی‌گیرند؛ غافل از این‌که کمبود ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز، برای سلامت بدن گران تمام می‌شود.

کمبود ویتامین های مختلف در بدن نشانه ها و عوارضی دارند که زنگ خطری برای سلامت است. در این بخش از دلگرم قصد داریم نشانه ها و عوارض جدی کمبود انواع ویتامین ها و مصرف زیاد مکمل ها را برایتان بگوییم با ما همراه باشید.

از نشانه های کمبود ویتامین های ضروری در بدن

شب‌کوری یکی از نخستین علائم کمبود ویتامین آ است. کمبود این ویتامین می‌تواند موجب گزروفتالمی و نابینایی کامل نیز بشود. حدود ۲۵۰٬۰۰۰ تا ۵۰۰٬۰۰۰ کودک سالانه در کشورهای جهان سوم به دلیل سوءتغذیه و کمبود ویتامین آ نابینا می‌شوند؛ و یک‌دوم آن‌ها یک سال پس از نابینایی تلف می‌شوند.

شیوع شب‌کوری در کشورهای جهان سوم در اثر کمبود ویتامین آ در زنان باردار نیز زیاد است، و یکی از علل مرگ‌ومیر مادران به‌هنگام زایمان است.

انواع ویتامین ها و نیاز بدن به ویتامین ها

ویتامین آ هم‌چنین در مقاومت بدن دربرابر عفونت‌ها و بیماری‌های عفونی نقش دارد. کمبود این ویتامین حتی به مقدار کم موجب بالا رفتن ریسک ابتلای کودکان به عفونت‌های تنفسی و گوارشی، کاهش میزان رشد و افزایش خطر مرگ طی بیماری‌های سخت می‌شود.

مقادیر زیادی از آن را برای استفاده بدن آزاد می کند. در موارد خاص، برخی از بیماری ها مثل اختلالات جذب و اسهال چرب باعث می شوند، کبد نتواند میزان کافی از این ویتامین راجذب کرده و در نتیجه فرد دچار علائمی از کمبود این ویتامین می شود.

کمبود ویتامین D در بدن

ویتامین D توسط نور خورشید در بدن ساخته می شود و در مناطقی که نور خورشید کمتر به زمین می تابد، کمبود این ویتامین بیشتر مشاهده می شود و با علائمی مثل پوکی استخوان در بزرگ سالان و نرمی استخوان در کودکان در حال رشد بروز می کند. براساس آخرین تحقیقات، این ویتامین در پیشگیری از ابتلا به افسردگی و برخی از سرطان ها موثر است. همچنین نقش ویتامین D در پیشگیری از ابتلا به بیماری ام اس هم از دیگر نتایج این تحقیقات است.

اگر کمبود ویتامین E و K داشته باشید

از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

اگرچه کمبود ویتامین E و K چندان شایع نیست اما عوارضی از کمبود این دو ویتامین در مواردی که این کمبود، شدید باشد، گزارش شده است. این نشانه ها عبارت اند از اختلال در انعقاد خود و شکستگی های استخوانی. درخصوص کمبود ویتامین E هم می توان به اختلالات عصبی، عضلانی و تولید مثل اشاره کرد.

ویتامین های گروهB

ویتامین های گروه B اهمیت بالایی در حفظ انرژی بدن دارند اما این ویتامین در بدن ذخیره نمی شود و تامین آن از طریق موادغذایی ضروری است. البته ویتامین B12 تنها ویتامین گروه B محسوب می شود که دارای ذخایر کبدی برای تامین نیازهای بدن به مدت 5 تا 7 سال بوده و تنها در گیاه خواران مطلق، کمبود آن به چشم می خورد.

کمبود این ویتامین پوست را درگیر می کند

ویتامین B1 یا تیامین از آن دسته ویتامین هایی است که کمبود آن در بدن با نشانه های ظاهری در پوست همراه است. این ویتامین نقش بسیار مهمی در تولید انرژی ناشی از مصرف غذاها در بدن دارد. از دیگر علائم کمبود آن می توان به بی اشتهایی، کاهش وزن و علائم قلبی و عصبی اشاره کرد.

شایع‌ترین علت نابینایی در کشورهای جهان سوم کمبود ویتامین آ است. سازمان بهداشت جهانی تعداد کودکانی را که بخشی از بینایی خود را به‌علت کمبود ویتامین آ از دست داده‌اند حدود ۱۳٫۸ میلیون نفر تقریب می‌زند.

شب‌کوری و گزروفتالمی از دیگر علائم کمبود ویتامین آ هستند. این کمبود هم‌چنین می‌تواند موجب اختلال در دستگاه ایمنی، سرطان و نقص به‌هنگام تولد شود.

شب‌کوری موجب ناتوانایی در تشخیص اشیاء در نور کم می‌شود. درواقع کمبود ویتامین آ مانع از تولید رودوپسین (رنگ‌دانهٔ مسئول دیدن در نور کم) می‌شود. رودوپسین در شبکیه وجود دارد و از یک پروتئین به نام اوپسین و رتینال (نوع فعال ویتامین آ) تشکیل می‌شود. به همین دلیل کمبود ویتامین آ در رژیم غذایی موجب اختلال در ایجاد رودوپسین در چشم و نهایتاً شب‌کوری می‌شود.

شب‌کوری در اثر کمبود ویتامین آ در ازدست‌دادن سلول‌های جامی در ملتحمه نقش دارند. سلول‌های جامی مسئول ترشح مخاط هستند، و نبود آن‌ها موجب گزروفتالمی می‌شود. در این شرایط، فرد قادر به تولید اشک نخواهد بود. در این صورت سلول‌های مردهٔ بافت پوششی و میکروب‌ها در ملتحمه باقی می‌مانند و توده‌هایی ایجاد می‌کنند که می‌توانند عفونی شوند و به نابینایی منجر شوند.

علل کمبود ویتامین A در بدن

مهم‌ترین علت کمبود ویتامین آ رژیم غذایی نامناسب است. شیردهی مادرانی که دچار کمبود ویتامین آ هستند نیز موجب کمبود این ویتامین در نوزادانشان می‌شود. منشاء‌های غذایی جانوری (گوشت، فرآورده‌های لبنی، تخم‌مرغ و غیره) از مهم‌ترین منابع ویتامین آ هستند.

علاوه‌بر رژیم غذایی نامناسب، کمبود آهن نیز می‌تواند در جذب ویتامین آ اختلال ایجاد کند.

از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

کمبود ویتامینB2

ترس یا حساسیت نسبت به نو (فتوفوبیا)، سوزش، خارش و اشک ریزش چشم، کاهش شفافیت بینایی و درد و سوزش لب ها و زبان از جمله مهم ترین نشانه های کمبود ویتامین B2 است. در مواقعی که شدت کموبد ویتامین بالا باشد، بروز مشکلاتی مثل ترکیلوز (شکاف و ترک خوردگی لب)، آنگولار استوماتیت (شکاف در پوست گوشه دهان و شقاق گوشه لب ها)، بثورات چرب پوستی، زبان متورم ارغوانی و افزایش رشد مویرگ های اطراف قرنیه چشم نیز دیده می شود.

وقتی کمبود ویتامین B3 دارید

وقتی این علائم را در بدن خود مشاهده کردید، امکان دارد به کمبود ویتامین B3 مبتلا شده باشید:
ضعف عضلانی، بی اشتهایی و سوء هاضمه و بثورات جلدی. این کمبود با تغییرات پوستی نیز بروز می کند به این ترتیب که نواحی از پوست که در معرض نور آفتاب هستند (دست ها، بازو، گردن و پاها) دچار ترک خوردگی، تیرگی رنگ و درماتیت پوسته ریزی کننده خواهندشد. حتی گاهی کمبود نیاسین سیستم عصبی را هم درگیر می کند که اغلب با نشانه هایی مثل گیجی و منگی، التهاب عصبی و تغییرات دستگاه گوارش به شکل تحریک پذیری و التهاب غشای مخاطی دهان و لوله گوارش همراه است.

کمبود ویتامین B6 و بروز صرع

ویتامین B6 در بدن نقش مهمی داشته و کمبود آن موجب مشکلات پوستی و عصبی در فرد می شود و زمانی که بدن فرد این ویتامین را به میزان کافی ذخیره نکرده باشد، دچار علائمی مانند ضعف، بی خوابی، نوروپاتی محیطی، کیلوز، التهاب زبان، التهاب حفره دهان و اختلال ایمنی سلولی خواهدشد. شاید تعجب کنید اما کمبود ویتامین B6 در درازمدت می تواند فرد را مبتلا به بیماری صرع کند. البته خوشبختانه درمان با پیریدوکسین یا پیریدوکسال فسفات کمک کننده است.

اگر زود خسته می شوید

کمبود فولات یا ویتامین B9 منجر به بروز کم خونی در بدن شده و بررسی ها نشان می دهند که عدم مصرف این عنصر حیاتی در دوران بارداری می تواند جنین را به نقایص سیستم عصبی مبتلا کند، زیرا در صورت بروز این کمبود هنگام بارداری، لوله عصبی جنین به صورت کامل تشکیل نمی شود و سلامت جنین به خطر می افتد. با این حساب توجه به مصرف کافی این ویتامین در تمام خانم ها به ویژه در سنین باروری ضروری است.

یکی از عوارض مهم عدم مصرف ویتامین B12 ایجاد عارضه کم خونی است که همین امر زمینه ساز بروز مشکلات عصبی و استرس های مزمن را نیز فراهم می کند. بدنیست بدانید بی حالی و خستگی زودرس در افراد می تواند یکی از دلایل کمبود این ویتامین باشد.

اگر ویتامین C بدن تان کم است

اگر می خواهید کمبود ویتامین C بدن تان را رفع کنید، سراغ مصرف ترکیبات طبیعی حاوی این ویتامین بریود، زیرا کمبود این ویتامین نه تنها شما را مدام به انواع سرماخوردگی دچار می کند بلکه ممکن است به بیماری اسکوربوت هم مبتلا شوید. همچنین حذف ویتامین C از رژیم افراد سالم طی 30 روز حتی در صورت اشباع بودن ذخایر آن در بدن، علائم کمبود را تشدید می کند.

بزرگسالان مبتلا به اسکوربوت ممکن است دچار تورم و خونریزی لثه، از دست دادن دندان، خواب آلودگی ، خستگی، دردهای مفاصل در پاها، تحلیل عضلانی، ضایعات پوستی و تغییرات روانی مختلف (مانند هیستری، هیپوکندری و افسردگی) شوند. از دیگر علائم کمبود ویتامین C می توان به خونریزی زیرپوستی، پیچ خوردگی شدید موها، درد مفاصل، تورم لثه، افسردگی، سندروم شوگرن (نوعی اختلال التهابی مزمن و وابسته به دستگاه ایمنی) تب، تنگی نفس و... اشاره کرد.

عوارض مصرف بی رویه مکمل ها

باید بدانید مصرف خودسرانه ویتامین ها مانند کمبود آنها فراد را دچار عوارض خطرناکی می کنند. به طور مثال برخی افراد برای جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی روزانه اقدام به مصرف ویتامین C می کنند اگرچه به گفته پزشکان مصرف بیش از حد این ویتامین خطری را متوجه فرد نمی کند و به طور معمول محدوده مصرف ویتامین C حدود 2000 میلی گرم در نظرگرفته می شود، اما افرادی که در طول یک روز بیش از این میزان ویتامین را مصرف می کنند ممکن است دچار علائمی چون استفراغ، سردرد، بی خوابی و ترش کردن شوند. حی در مواردی مصرف غیرمجاز این ویتامین فرد را مبتلا به اسهال می کند.

بایدها و نبایدهای مکملی

این روزها انواع و اقسام مکمل ها غذایی حاوی ویتامین های مختلف در داروخانه ها یافت می شوند که اتفاقا مشتریان زیادی هم دارند. درواقع بسیاری از خانم ها به توصیه اطرافیان شان برای رشد بهتر مو و ناخن مکمل زینک (روی) مصرف می کنند، برای پیشگیری از پوکی استخوان مکمل کلسیم می خورند و برای رفع مشکلات ناشی از کمبود انواع ویتامین ها، سراغ مولتی ویتامین می روند.

این در حالی است که براساس پژوهش های محققان مصرف خودسرانه مکمل غذایی مثل تیغ دولبه عمل می کند و سلامت مصرف کننده ها را به خطر می اندازد. به گفته این محققان، مصرف بی رویه این مکمل ها در خانم ها باعث تغییرات هورمونی، افزایش موهای زائد، بروز جوش صورت و بدن و در آقایان باعث کاهش سطح تستسترون (هورمون جنسی مردانه) و حتی ناباروری می شود. البته این خطرات متوجه مکمل غذایی خاصی نیست و مصرف هریک از آنها بدون مشورت با پزشک دردسرساز خواهدبود.

عوارض کمبود ویتامین ها در بدن

درد در انگشت‌ها پشت ساق و کف پا‌ها

اگر بدون دلیل خاصی دچار کرامپ و گرفتگی در ناحیه پشت ساق پا، انگشت‌ها یا کف پا می‌شوید، احتمال دارد‌ دچار کمبود کلسیم، پتاسیم یا منیزیم شده باشید. افرادی که زیاد ورزش می‌کنند بیشتر دچار این قبیل کرامپ‌ها می‌شوند. برای مقابله با این مشکل لازم است ‌ مصرف میوه‌هایی مانند گیلاس، سیب، انگور، موز و همچنین سبزیجات سبزبرگ را افزایش دهید.

شکاف در گوشه لب‌ها

اگر متوجه ترک و شکاف در گوشه دهان خود شده‌اید، به فکر افزایش جذب ویتامین B باشید. چون این مشکل ممکن است ناشی از کمبود ویتامین‌هایB۲، B۳ و ۱۲ B باشد. علاوه بر این ترک گوشه دهان شاید ناشی از کمبود آهن و روی (زینک) باشد. این مشکل اغلب در بین گیاهخواران و همچنین افرادی که تغذیه‌شان متناسب با وضع بدنیشان نیست بیشتر بروز می‌کند. برای رفع این مشکل می‌توانید هر هفته ماهی و مرغ بیشتری مصرف کنید. گیاهخواران می‌توانند برای جبران کمبود ویتامین B حبوبات، بادام زمینی و گوجه‌فرنگی ‌بیشتری مصرف کنند.

احساس خستگی زیاد

اگر هر شب کافی می‌خوابید، اما در طول روز احساس خستگی زیادی می‌کنید، احتمالا به کمبود ریبوفلاوین (ویتامین B۲) مبتلا هستید. بنابراین لازم است‌ مصرف محصولات لبنی، تخم‌مرغ یا گوشت‌های کم‌چرب مانند بوقلمون و... را بیشتر کنید.

خواب‌رفتن و کرخی دست و پا

اگر مدام دست و پایتان خواب می‌رود یا این‌که در قسمت‌های انتهایی بدن (انگشتان دست و پا) احساس سوزش و گزگز دارید به این معنی است که شدیدا مضطرب یا افسرده شده‌اید، اما اگر روحیه‌تان خوب است و مشکل خاصی ندارید، احتمالا دچار کمبود اسیدفولیک و ویتامین‌های B۶ و B۱۲ شده‌اید. برای جذب هرچه بیشتر این ویتامین‌ها سبزیجاتی مانند چغندر، مارچوبه و اسفناج مصرف کنید. علاوه بر این‌ها می‌توانید از تخم‌مرغ نیز برای افزایش این ویتامین‌ها استفاده کنید.

جوش‌های قرمز کوچک در پشت، ران‌ها‌ بازو‌ها و گونه‌ها‌

اگر متوجه شده‌اید ‌ برخی از قسمت‌های بدنتان مانند ران‌ها، بازو‌ها، گونه‌ها و پشتتان دچار جوش‌های قرمز کوچکی می‌شود، احتمال دارد‌ دچار کمبود ویتامین‌های A، D و همچنین اسیدهای چرب شده‌اید. برای مقابله با این جوش‌های ریز مزاحم مصرف مواد غذایی سالم مانند سبزیجات رنگی را در اولویت بگذارید. سبزیجات برگ‌دار و سبزیجات نارنجی و زردرنگ حاوی ویتامین A قابل‌توجهی هستند. توجه داشته باشید که ماهی آزاد نیز جزو منابع سالم اسیدهای چرب ضروری‌ بدن است. توصیه می‌کنیم از مصرف قارچ، ماهی ساردین و گوجه‌فرنگی نیز غافل نشوید و هر روز به مدت پانزده دقیقه در معرض نور آفتاب قدم بزنید.

افسردگی

عوامل متعددی برای ابتلا به افسردگی وجود دارد. یکی از این عوامل کمبود ویتامین D است. نتایج پژوهشی که سال ۱۹۹۸ انجام شده‌، نشان می‌دهد افرادی که در طول زمستان مکمل ویتامین‌D دریافت می‌کنند از بقیه افراد روحیه بهتری دارند و کمتر در معرض افسردگی قرار می‌گیرند. فرقی نمی‌کند در چه فصلی از سال قرار دارید؛ حتما به فکر جذب ویتامین D بیشتری باشید. در فصل زمستان به دلیل کاهش نور خورشید این مشکل رواج بیشتری دارد. در نتیجه بهتر است با مشورت پزشک مکمل مصرف کنید.

ریزش موی شدید

ریزش موی زیاد ممکن است ناشی از کمبود بیوتین (از خانواده ویتامین B) باشد. این نوع کمبود، بویژه در بین ورزشکارانی که به تخم‌مرغ خام علاقه‌مند هستند، دیده می‌شود. تخم‌مرغ خام حاوی پروتئینی به نام «آویدین» است که مانع از جذب بیوتین می‌شود. بنابراین راه‌حل مشکل ساده است؛ از مصرف تخم‌مرغ خام بپرهیزید. اگر نمی‌توانید این عادت را ترک کنید مصرف سبزیجاتی مانند گل‌کلم یا قارچ را افزایش دهید و مصرف ماهی آزاد و میوه‌هایی مانند موز و تمشک را در اولویت برنامه غذاییتان قرار دهید.

اختلالات دید شبانه

اگر شب‌ها و در تاریکی دیدتان دچار مشکل می‌شود، احتمالا به کمبود ویتامین A مبتلا هستید. حتما می‌دانید که هویج برای تقویت قوه بینایی مفید است. این سبزی نارنجی و پرطرفدار سرشار از بتاکاروتن است که پیش‌ساز ویتامین A محسوب می‌شود و در تقویت قوه بینایی نقش مهمی دارد.

بی‌اشتهایی

عوامل متعددی در بی‌اشتهایی دخالت دارند، اما در برخی موارد کمبود بیوتین ممکن است عاملی برای از دست دادن اشت‌ها باشد. البته باید بدانید این نوع کمبود ویتامین بندرت بروز می‌کند. مصرف مکمل‌ها شما را از این کمبود نجات می‌دهد. البته می‌توانید با مصرف بادام، تخم‌مرغ، حبوبات و همچنین توت‌فرنگی و تمشک مشکل را رفع کنید.

حالت تهوع، یبوست و نفخ

کمبود ویتامین B۱۲ بسختی قابل‌شناسایی است، چون بدن میزان زیادی از این ویتامین را ذخیره می‌کند. حالت تهوع، یبوست و نفخ شکم جزو علائمی است که خبر از کمبود ویتامین B۱۲ می‌دهد. این ویتامین در جگر، قلوه، بوقلمون، ماهی تن و... وجود دارد.

خونریزی لثه‌ها و زخم‌هایی که میلی به بهبود ندارند

اگر متوجه شده‌اید‌ لثه‌هایتان دچار خونریزی می‌شوند و زمانی که قسمتی از بدنتان زخم می‌شود میلی به بهبودی ندارد، احتمالا دچار کمبود ویتامین C هستید. مصرف روزانه ۱۰ میلی‌گرم ویتامین C برای پیشگیری از بروز کمبود ویتامین C و ابتلا به بیماری اسکوربوت کافی است. بی‌شک می‌دانید ‌ پرتقال حاوی این ویتامین است. اما باید بدانید ‌ علاوه‌بر پرتقال، میوه‌ها و سبزیجات دیگری مانند فلفل‌دلمه‌ای قرمز، پاپایا و کیوی جزو منابع اصلی ویتامین C هستند.

سردرد و سرگیجه

سردرد و سرگیجه ممکن است ناشی از عدم جذب نیاسین یا‌‌ همان ویتامین‌B۳ باشد. بیماری پلاگر که با علائمی مانند اسهال، درماتیت و دمانس (زوال عقل) خود را نشان می‌دهد نیز در اثر کمبود شدید ویتامین‌B۳ بروز می‌کند. خوشبختانه در جوامعی که مواد غذایی با این ویتامین غنی می‌شود، این بیماری نیز به‌ندرت دیده می‌شود. جگر گاو و گوساله، مرغ و ماهی و... جزو منابع غذایی ویتامین‌B۳ هستند.

اسهال

مشکل بیرون‌روی دلایل متعددی دارد، اما اگر بدون علت خاصی و مداوم دچار این مشکل می‌شوید، احتمالا به کمبود ویتامین B۹ مبتلا هستید. یکی از منابع این ویتامین دل و جگر مرغ است. اگر علاقه‌ای به این قبیل خوراک‌ها ندارید می‌توانید از جگر گاو یا گوساله و همچنین حبوبات پخته‌شده استفاده کنید.

اینسومیا یا بی‌خوابی

قبل از هر چیزی باید بگوییم‌ کمبود ویتامین B۵بندرت دیده می‌شود، اما اگر شما جزو مشتری‌های دائم فست‌فود‌ها و مواد غذایی صنعتی باشید بدنتان را در معرض این کمبود قرار داده‌اید. در این صورت احتمال این‌که به بی‌خوابی و مشکلات پوستی مبتلا شوید زیاد است. باید بدانید‌ ویتامین‌ B۵ در قارچ شیتک و جگر بره به وفور وجود دارد.

خشکی پوست

خیلی‌ها از خشکی پوست شکایت می‌کنند. دلایل زیادی برای خشکی پوست وجود دارد. درست است که نوع پوست در وهله اول یک مساله ژنتیکی است، اما باید بدانید که کمبود ویتامین‌های A و B نیز ممکن است باعث خشکی پوست شود. بنابراین لازم است‌ مصرف سبزیجات برگ‌دار، آجیل‌ها، غلات و ماهی‌های چرب بخصوص ماهی آزاد را افزایش دهید.

گردآوری شده ی مجله ی اینترنتی دلگرم

مرجان امینی