معرفی گنبدهای نمکی ایران : جاذبه طبیعی و دیدنی

معرفی گنبدهای نمکی ایران

گنبدهای زمینی یکی از پدیده‌های زمین شناختی هستند که در اثر تغییراتی که در پوسته زمین رخ می‌دهد به وجود می‌آیند. در ایران و درست در مناطق مرکزی همچون شهرهای سمنان، گرمسار، فارس، بوشهر و… که دمای هوا بیشتر است ایجاد می‌شوند. همانطور که از نام گنبد نمکی مشخص است، این گنبدها در لایه‌های حاوی نمک ایجاد خواهند شد، بنابراین یکی از مشخصه‌های این گنبدهای وجود سنگ نمک در این نواحی است که در شکل گیری آنها تاثیر دارد.

گنبد نمکی چیست و چطور شکل می‌گیرد؟

بر اساس تعریفی که برای گنبد نمکی آورده شده به این شرح است که:

گنبدهای نمکی ساختمان‌های زمین‌ شناسی گنبدی شکلی هستند که هسته مرکزی آن‌ها از سنگ تشکیل شده‌است. هنگامی که نمک تحت تأثیر لرزش ناگهانی مانند زلزله قرار می‌گیرد مانند یک ماده قابل ارتجاع عمل می‌ کند که یا خرد می‌ شود، یا به حالت تغییر شکل برگشت‌پذیر عکس‌العمل نشان می‌دهد.
اما هنگامی که توده نمک تحت تأثیر فشار مداوم قرار گیرد مانند یک مانع غلیظ عمل می‌کند این پدیده را خزش می‌گویند. شرایطی مانند نقطه ذوب، انجماد، چگالی، تغییرات فشار و دما در شکل‌گیری نمک‌ها مؤثر می‌باشند. اغلب گنبدهای نمکی در نواحی گرمسیر تشکیل می‌شوند.

وقتی لایه‌های بزرگ نمک زیرزمینی که به طرف سطح زمین حرکت کرده و شکل گنبدمانندی به خود می‌گیرند یه این ساختارها گنبد نمک گفته می‌شود. این گنبدها بر اثر ناپایداری ثقلی لایه‌های با چگالی کمتر(نمک یا سایر مواد تبخیری) که توسط سنگ‌های چگال‌تر پوشیده شده‌است، به وجود می‌آید. به دلیل وجود مخازن نفتی، منابع سولفیدی پتاس، آهن و نمک دارای ارزش اقتصادی هستند.

معرفی گنبدهای نمکی ایران

گنبدهای نمکی در سطح وسیعی از ارتفاعات زاگرس و ایران مرکزی وجود دارند و همانطور که در تعریف گنبد نمکی ذکر کردیم، نواحی دارای آب و هوای گرم بهترین موقعیت برای ایجاد این گنبدهای طبیعی هستند. گفته می‌شود که چیزی در حدود ۱۱۴ گنبد نمکی در نواحی جنوب ایران وجود دارد که سهم بیشتر آنها در شهرهای هرمزگان و بوشهر است.

یکی از مشخصه‌هایی که تمامی گنبدهای نمکی دارند وجود و تشکیل آنها در لایه سنگ نمک یا همان سنگ نمک صنعتی است.

گنبد نمکی جاشک در بوشهر

گنبد نمکی جاشک یا کوه نمک جاشک در حدفاصل شهرستان دیر و دشتی در استان بوشهر ایجاد شده است. این گنبد نمکی یکی از بزرگ‌ترین، فعال‌ترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه است که به یکی از جاذبه‌های طبیعی استان بوشهر تبدیل شده است.

گنبد نمک جاشک در بهمن سال ۱۳۸۶ به عنوان اثر طبیعی ملی فسیلی به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست به ثبت رسید. مهم‌ترین خصوصیات بارز و متفاوت کوه نمکی جاشک به نوع نمک‌های این کوه نمکی، گنبدها و غارهای منحصر به فرد، آبشارها، بلورها و … می‌توان اشاره کرد.

این گنبد نمکی دارای پدیده‌های زیبای طبیعی است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رنگ سفید این گنبد از فاصله دوری به شکل یک کوه برف دیده می‌شود. طوری که اگر از جاده کنگان به بوشهر عبور کنید از فاصله زیادی قابل مشاهده است.

در ناحیه شمال غربی گنبد یخچال‌های نمکی به چشم می‌خورند. این یخچال‌ها که حاصل حرکت ثقلی توده‌های نمکی در جهت شیب زمین است در حاشیه کناره گنبد تشکیل می‌گردد. البته دلیل نامگذاری یخچال روی آنها صرفا شباهتی است که به کوه یخ دارند.
آبشارهای نمکی که در اثر جریان آب ایجاد شده‌اند شکل زیبایی به این گنبدها داده است. به مرور که از جریان آب کم شده و تبخیر شده است، بلورهای نمکی باقی مانده که یک منظره بسیار زیبا پدید آورده است.

این گنبد به دلیل حل شدن رسوبات از سمت داخل دارای غارهای متعدد و زیبایی است. که این موضوع باعث فرسایش پنجه‌ای شده که شکل خاصی نیز به فضای داخلی این غارها داده است.
تخت دیو یکی از زیباترین پدیده‌های زیبای فرسایشی این گنبد نمکی است که به دلیل اختلاف در میزان فرسایش‌پذیری سنگ‌ها به صورت ستونهایی در میان نمکهای گنبد ظاهر شده‌اند.
تنوع رنگ گنبد نمک جاشک شگفت‌انگیز است که در رنگ‌های متنوع قرمز، قهوه‌ای، سفید، زرد، سیاه و نارنجی به چشم می‌خورد.

گنبد نمکی مادر در هرمزگان (بندرعباس)

گنبد نمکی مادر، درگز هرمزگان در ۹۵ کیلومتری شمال شهر بندرعباس قرار دارد. این گنبد نمکی متقارن بوده و شکل دایره‌ای به خود گرفته که از بالای آسمان و همچنین در نقشه‌های ماهواره‌ای، شبیه به سر یک انسان است.

به دلیل دارا بودن جاذبه‌های توریستی از جمله غارهای نمکی، آبشارهای نمکی، یخچال‌های نمکی، چشمه‌های نمکی، بلورهای نمکی زیبا، قندیل‌های ملقب به گل کلم، پوشش گیاهی نادر در بالای گنبد و همچنین استقامت بام این گنبد در برابر فشارهای داخلی نمک به سطح گنبد، بام این گنبد هیچ تغییری نکرده و صاف و هموار است.

گنبدهای نمکی سمنان و گرمسار

استان سمنان که در بخش مرکزی ایران واقع شده یکی از استان‌هایی است که بیشترین مقدار نمک را دارد. در واقع باید گفت که بیش از ۵۰ درصد نمک تولید شده در ایران از معادن سنگ نمک گرمسار استخراج می‌شود .

این استان نیز مشابه استان های جنوبی دارای گنبدهای نمکی متعددی است که امروزه به یک جاذبه توریستی تبدیل شده‌اند. قرارگیری این استان در همسایگی پایتخت و خصوصا نزدیک بودن گرمسار به تهران سبب شده تا بازدیدکنندگان خارجی زیادی از معادن نمکی و گنبدهای این شهر بازدید کنند.

این استان دارای گنبدهای مختلفی است که ساختار نمک در آنها مشابه دو گنبد دیگر که در بوشهر و هرمزگان معرفی کردیم در رنگ بندی مختلفی وجود دارد. شکل گنبدها نیز مختلف بوده و از نوع متقارن گرفته تا انواع دیگر گنبدها در آنها وجود دارد.

تفاوتی که گنبدهای نمکی سمنان با دیگر شهرها دارند در این است که ساختار زمین شناسی و سنگ موجود در آنها متفاوت است. به دلیل اینکه پرداختن به این موضوع زیاد کاربردی نیست،. اما برای اینکه با برخی از این گنبدها آشنا شوید می‌توان به گنبد نمکی ملحه سمنان اشاره کرد.

رنگ نمک‌های معدن ملحه عموما سفید و بی رنگ و تنها در برخی نقاط نارنجی و آبی تیره هستند. نمک‌های سفید دارای خلوص بالایی است و بلورهای شفاف و درشت هالیت نیز در اغلب جاها و گاهی با حجم قابل توجه رویت می‌گردند. در سمت غربی معدن نیز یک لایه به ضخامت یک متر حاوی پتاس و بلورهای آبی رنگ وجود دارد.

منبع : میعاد بازرگانان