چگونه غیبت نکنیم؟

چگونه از غیب کردن خودداری کنیم؟

غیب و بدگویی از دیگران کار ناپسند اما آسانی است که بهتر است همه افراد از آن خودداری کنند. یک مکالمه کاملاً معمولی ممکن است در یک ثانیه بسیار زشت و کریه شود. ممکن است خود را در حال غیبت کردن بیابید و حتی متوجه نشوید که چطور شروع کرده‌اید.

به گفته حضرت محمد(ص) غیبت عمل ناشایست بر زبان آوردن کلام و مطلبی در مورد فردی در نبود او است که راضی به مطرح شدن آن نیست.

بسیاری از مردم نمی‌دانند که غیبت چه معنای گسترده‌ای دارد. غیبت علاوه بر گفتن شامل شنیدن هم می‌شود. غیبت حتی می‌تواند یک کلمه، یک نگاه، یک اشاره و یا یک نوشته باشد.

غیبت آثار مخرب فردی و اجتماعی دارد و بنابر آموزه‌های اسلامی فرد غیبت‌کننده عاقبت خوشی در انتظار ندارد. خوشبختانه می‌توان با خویشتن‌داری و تلاش، از غیبت کردن اجتناب کرد.

معنای غیبت

فقها تعاریف فراوانی برای غیبت داشته اند و معیارهایی در این خصوص ارائه کرده اند. شیخ شهید در کتاب (کشف الریبه) ملاک غیبت را اینگونه معنا کرده است که:

"هرگاه کسی در غیاب دیگری سخنی نسبت به او بگوید که عرفاً و در نزد مردم نقص و عیب به حساب می آید و قصد وی از این کار سرزنش و یا برملا کردن نقص او باشد، مرتکب غیبت شده است."

همچنین ابوذر می گوید: از رسول خدا(ص) پرسیدم که غیبت چیست؟ حضرت فرمودند:" غیبت عبارت است از اینکه نسبت به برادرت چیزی بگویی که او از آن خوشش نمی آید.

ابوذر پرسید: حتی اگر این صفت و ویژگی در او باشد باز هم غیبت به حساب می آید؟ حضرت فرمود:" اگر آن صفت-در او باشد، غیبت است ؛ وگرنه تهمت به حساب می آید."

اشکال مختلف غیبت

نکته قابل توجه اینکه غیبت کردن تنها با لفظ شکل نمی گیرد، بلکه در بسیاری از موارد غیبت کردن با حرکات اعضا هم مصداق می یابد.

از روایات درک می شود که افشای آنچه از عیب های مومن پوشیده شده است حرام می باشد؛ چه شخص راضی باشد و چه راضی نباشد، چه قصد برملا کردن نقص در میان باشد و چه نباشد.

اما از ملاحظه مجموع روایات برمی آید که قصد، برملا کردن نقص است که این افشاگری را حرام می کند مگر این که اصل مورد از مواردی باشد که اظهار آن حرمت شرعی داشته باشد مثل معصیت که خود معصیت کننده هم نمی تواند اظهار کند.

حتی اگر مومن نسبت به برملا کردن مسائل پنهان خود راضی باشد و قصد برملا کردن نقص و عیب هم در میان نباشد، غیبت به حساب می آید.

عذاب برای غیبت کننده

در برخی روایات هم آمده است که در روز قیامت غیبت کننده گوشت خود را می خورد. مرحوم شیخ صدوق به سند خود از امام علی(ع) نقل می کند که در ضمن موعظه های خود به نوف البکالی فرمود:".

از غیبت دوری کن، زیرا غیبت نان و خورش سگهای آتش است. ای نوف! دروغگوست کسی که فکر می کند حلال زاده است در حالی که گوشت های مردم را با غیبت کردن می خورد."

فردی که عیب های پوشیده مردم را افشا می کند؛ چون مردم ناموس الهی هستند ، هتک حرمت الهی کرده است. پس در دو عالم رسوا خواهد شد.

غیبت حق الناس است

غیبت از جمله گناهانی است که علاوه بر جنبه حق اللهی، جنبه حق الناسی هم دارد. رسول خدا(ص) در ضمن سفارشات خود به ابوذر فرمود:" از غیبت کردن بترس که آن از زنا شدیدتر است؛ پرسیدم: ای رسول خدا! به چه علت؟ حضرت فرمود: چون زنا کننده اگر توبه کند، خداوند او را می آمرزد، اما غیبت آمرزیده نشود مگر این که صاحبش (غیبت شونده) را راضی کند."

پس چه بسیار افرادی که گرفتار حق الناس شوند و در قیامت شخصی از او راضی نگردد!

راه درمان غیبت

برای درمان این بیماری از دو راه علم و عمل باید استفاده نمود. درمان علمی این گناه آن است که شخص در عواقب این گناه فکر کند و این عواقب را با آنچه از این گناه عایدش می شود، مقایسه کند، از این مقایسه تشویق می شود که این عمل را ترک کند؛ زیرا او با این گناه از چشم مردم می افتد، رسوای دو عالم میشود و بغض و کینه و دشمنی ایجاد می کند..

وانگهی اگر کسی غیبت دیگری می کند به این انگیزه که با او دشمن است، چگونه حاضر می شود نیکی هایش را به دشمنش منتقل کند و گناهان دشمن را به نامه عمل خود وارد کند؟

خوشا به حال کسی که مشغول بودن او به عیبش، او را از عیب جویی دیگران باز دارد.

راههای موثر ترک غیبت

۱. دانش خود را زیاد کنید

اسلام دین متفکران است. انتظار می‌رود که ما به عنوان یک مسلمان در مورد دین خود بدانیم، تحقیق کنیم و آن را بشناسیم. مطالعه مباحث مطرح شده در دین اسلام در مورد غیبت کمک فراوانی به ما خواهد کرد.

همچنین مطالعه کتاب‌های خوب سبب وسعت نظر انسان، گسترش شناخت او و پرهیز از عادات بد می‌شود.

۲. از افرادی که در مورد دیگران صحبت می‌کنند دوری کنید

بعضی افراد هستند که اگر از دیگران صحبت نکنند چیز زیادی برای صحبت کردن ندارند. یکبار به دوستم در مورد عدم تمایل به غیبت کردن گفتم و او پاسخ داد: «پس در مورد چه چیزی باید صحبت کنیم؟»

متأسفانه بسیاری از اوقات همینطور است. از گفت‌وگوهایی با کسانی که نمی‌توانند غیبت نکنند اجتناب کنید حتی اگر یک یا دو دوست خود را از دست بدهید.

۳. به اماکنی که در آنجا غیبت می‌شود نروید

در محل کار شما حتماً جاهایی وجود دارد که شایعات در آنجا رد و بدل می‌شوند. رستوران‌های دانشگاه‌ها به مکانی برای انتشار شایعات شهرت دارند.

در فضای مجازی و اینترنت نیز با استفاده از چت‌روم‌ها و نیز برنامه‌های ارتباطی مانند تلگرام، لاین و .. فرصت نامحدودی برای غیبت وجود دارد. از قرار گرفتن در فضاهایی که سبب می‌شود در معرض غیبت کردن قرار بگیرید، اجتناب کنید.

۴. سوالات هدایت‌کننده به سمت غیبت نپرسید

بسیاری از اوقات در درون خود می‌دانیم که سوالی را که می‌پرسیم به کجا ختم خواهد شد. از پرسیدن سوال در مورد فردی که در جمع غایب است اجتناب کنید.

۵. به محض شروع غیبت آن را متوقف کنید

اگر در موقعیت جدیدی هستند و افراد شروع به غیبت کردن می‌کنند، سریع اما مؤدبانه و با ملایمت به آن‌ها اجازه دهید بدانند که شما نمی‌خواهید در چنین مکالماتی حضور داشته باشید.

۶. بگذارید دیگران بدانند که شما تلاش می‌کنید که غیبت نکنید

یکی از سخت‌ترین کارها متوقف کردن غیبت با کسانی است که قبلاً این کار را با آن‌ها انجام می‌داده‌اید. به آن‌ها بگویید که به شدت در حال تلاش هستند که دیگر غیبت نکنید و از آن‌ها بخواهید که به شما کمک کنند.

اگر وسط صحبت‌هایتان ناگهان غیبت شروع شد، با ملایمت یادآوری کنید که در تلاش برای ترک آن هستید شاید تلاش‌های شما آن‌ها را هم ترغیب کند.

۷. سیاست یادآوری به یکدیگر برای پرهیز از غیبت را امتحان کنید

با دوستانتان قرار بگذارید که به یکدیگر کمک کنید تا دیگر از کسی بدگویی نکنید. اگر از قبل با هم در این رابطه صحبت کرده باشید، راحت‌تر می‌توانید به هم یادآوری کنید که در حال نزدیک شدن به غیبت هستید.

۸. سکوت؛ راه امن

در مباحث اخلاقی و عرفانی «سکوت» یک اصل مهم و یک فضیلت ارزشمند است که «به از خامشی هیچ پیرایه نیست» و «ترا خامشی این خداوند هوش/ وقار است و نااهل را پرده‌پوش».

امن‌ترین راه برای پرهیز از غیبت، صحبت نکردن در مورد کسانی است که در جمع حاضر نیستند. اگر همیشه این قانون را عمل کنید احتمال غیبت را بسیار کم کرده‌اید.

۹. کسانی را که از شما غیبت کرده‌اند، ببخشید

همه ما خطا می‌کنیم و خطاکاری انسان جز ذات او است. خداوند نیز انسان را از این ویژگی آگاه کرده و به او تعلیم داده که هر گاه خطایی کرد به آغوش او که بخشاینده و مهربان است باز گردد. انسان نیز باید همین صفات را در خود پرورش دهد و خطاهای دیگران را ببخشد.

۱۰. مرگ را به یاد آورید

یکی از توصیه‌هایی که به انسان شده این است که گاهگاه به مرگ و گذر اجتناب‌ناپذیر خود از این زندگی فکر کند. این کار علاوه بر اینکه انسان را از کارهای زشت باز می‌دارد، او را مهربان کرده و به سمت کارهای خیر و خدمت و محبت به مردم سوق می‌دهد.

از چه کسانی می شود غیبت کرد؟

در بعضی از موارد غیبت کردن گناه به حساب نمی آید. امام باقر‌ (ع) در این باره فرموده اند:

غیبت کردن درباره سه گروه اشکالی ندارد: پادشاه ستمگر، فاسقی که آشکارا گناه می کند و بدعت گذار.

غیبت کردن درباره ستم کسی که به دیگران ظلم می کند. خداوند در آیه ۱۴۸ سوره نسا می فرماید:«لَا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ ۚ...»

«خداوند دوست ندارد کسی با سخنان خود، بدیها (ی دیگران) را اظهار کند؛ مگر آن کس که مورد ستم واقع شده باشد...»

غیبت کردن درباره کسی که آشکارا گناه می کند و از ارتکاب به آن گناه پیش چشم مردم هراسی ندارد.

غیبت کردن درباره بدعت افراد بدعت گذار غیبت محسوب نمی شود و راهی است برای ان که مردم راه نادرست را بشناسند و منحرف نشوند.

غیبت کردن در قرآن

خداوند در قرآن کریم به طور مستقیم غیبت کردن را گناهی بزرگ به شمار می آورد و می فرماید:

«...وَ لَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَ اتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ»(آیه ۱۲ سوره حجرات)

«و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید؛ تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است.»

همچنین در آیه ۱۹ سوره نور خداوند عبارت «أَنْ تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ» را به کار می برد که به عقیده مفسران منظور همان غیبت کردن می باشد:

«إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ ۚ...»

«آنان که دوست می‌دارند که در میان اهل ایمان کار منکری اشاعه و شهرت یابد آنها را در دنیا و آخرت عذابی دردناک خواهد بود»

حدیث درباره غیبت کردن

روایات فراوانی از ائمه معصومین (ع) وجود دارد که به بزرگی و زشتی گناه غیبت اشاره کرده است. برخی از این روایات را برای شما ذکر می کنیم:

پیامبر اکرم (ص): به درستی که غیبت کردن از زنا بدتر است.

آیا می دانید غیبت چیست؟ این که از برادرت چیزی بگویی که دوست ندارد. اگر آنچه می گویی در او باشد غیبت اش را کرده ای و اگر در او نباشد به او تهمت زده ای.

هر کس از مرد یا زن مسلمانی غیبت کند خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذیرد مگر این که غیبت شونده او را ببخشد.

امام علی (ع):

غیبت خوراک سگ های آتش است.

پست ترین مردم کسی است که غیبت می کند.

شنونده غیبت مانند غیبت کننده است.

امام صادق (ع):

غیبت بر هر مسلمانی حرام است؛ غیبت نیکویی ها را می خورد، همان گونه که آتش هیزم را نابود می کند.

غیبت آن است که درباره برادرت چیزی بگویی که خداوند آن را پوشیده نگه داشته است اما (گفتن) خصلت های آشکاری چون تندخویی و شتابزدگی غیبت نیست.

لقمان به فرزندش گفت: حسود را سه نشانه است: پشت سر غیبت می کند، روبرو تملق می گوید و از گرفتاری دیگران شاد می شود.

امام حسن عسکری (ع):

بدانید که غیبت شما از برادر مومن تان که از شیعیان اهل بیت است از خوردن گوشت مرده حرامتر است.

بیشتر بخوانید:

غیبت کردن در اسلام چه حکمی دارد؟ احادیثی در مورد غیبت کردن

حکم شرعی غیبت کردن چیست ؟