چگونه تمشک بکاریم؟

راهنمای کاشت و تکثیر تمشک

تمشک قرمز (وحشی) به نام Red raspberry و تمشک سیاه با نام Black berry از جنس Rubus spp. از خانواده Rosaceae ، گیاهی همیشه سبز، بومی مناطق معتدل جهان، دارای شاخه های رونده و خاردار است. گلهای آن ۵ گلبرگ به رنگ سفید و صورتی است که دارای عطر خوشبویی است. برگهای آن بیضی شکل بوده و در زیر آنها کرکدار است. تفاوت تمشک قرمز و سیاه در برگها آن هم مشخص است که ارقام قرمز بر روی رگبرگها خار دارند ولی ارقام سیاه ندارند. میوه های آن آبدار و خوشمزه بوده که در تابستان تا اوایل پاییز میوه ها تولید می شوند.

تمشک دارای دو گونه تجاری، شامل تمشک قرمز و تمشک سیاه می‌باشد بوته‌های تمشک شاخه‌های خاردار دارند واین خار‌ها زایده‌های اپیدرمی بوده و در اصل کرک‌های چوبی شده هستند. شاخه‌های تمشک با قلاب کردن خار‌ها به سهولت می‌توانند از قیم‌های اطراف خود به طرف بالا رشد کنند.

مشخصات گیاه شناسی تمشک

شاخه‌های تمشک قرمز معمولا بصورت عمودی رشد می‌کنند، اما شاخه‌های تمشک سیاه در اواخر تابستان حالت خمیده به خود می‌گیرند. برگ‌های تمشک مرکب شانه‌ای بوده و هر برگ از ۵-۳ برگچه بزرگ بیضی شکل با حاشیه‌های مضرس تشکیل شده و بطور متناوب بر روی گره‌های شاخه قرار می‌گیرند. رگبرگ‌های ارقام قرمز حاوی خار و ارقام سیاه بدون خار اند. تمشک حاوی ۵ کاسبرگ، ۵ گلبرگ سفید تا صورتی، پرچم زیاد و مادگی‌های دارای برچه‌های متعدد بوده و بر روی نهنج محدب قرار گرفته اند. تمشک قرمز دارای گل آذین گرزن و تمشک سیاه گل آذین خوشه‌ای ساده دارد.

کاسبرگ‌های تمشک بادوام بوده وتا آخر رسیدگی میوه در اطراف آن باقی می‌مانند. گاهی اوقات گل‌ها بصورت منفرد بر روی شاخه‌ها ظاهر می‌شوند. میوه‌های تمشک از نوع مجتمع بوده و هر برچه بعد از گرده افشانی و لقاح میوه‌های کوچک بنام شفتک حاصل می‌کندکه همه آن‌ها بر روی نهنج محدب قرار می‌گیرند. تمشک ریشه‌های متراکم دارد و شامل ریشه‌های عمیق با رشد طولی زیاد و ریشه‌های افشان که رشد آن‌ها کمتر بوده و در نزدیک سطح خاک قرار می‌گیرند.

آب و هوای مناسب تمشک

نور ، دما و گرما مورد نیاز تمشک : تمشکها به هوای آفتابی و گرم با کمی رطوبت نیاز دارند بادهایی با سرعت کم راتحمل می کنند ولی قادر به مقاومت در مقابل سرمای شدید به مدت زیاد نیستند. سرمای شدید (پائین تر از ۱۵ درجه زیر صفر) قادر است تمام شاخه هایش را تا سطح زمین بخشکاند ولی قسمتهای زیر زمینی آن (ساقه های زیرزمینی) سالم باقی مانده و در بهار بعد جوانه های تازه می دهند که از آنها شاخه های تازه روئیده و رشد می کنند. این شاخه ها در همان سال میوه نمی دهند و تنها در سال بعد به میوه می نشینند. بنابراین بعد از هر بار یخ زدگی گیاه باید انتظار یک سال بی میوه ماندن را داشت.

تمشک در مناطق گرم و خشک در اثر گرمای شدید به خصوص کمبود رطوبت به شدت صدمه می بیند در مناطق پر باران آنرا در زمینهای نسبتاً بلند و مرتفع یا در زمینهای شیب دار می کارند در زمینهای پست و پرباران شرط موفقیت ایجاد یک زهکشی صحیح و برنامه ریزی شده است تا آب نتواند در آن جمع شود.

آبیاری تمشک : بوته های تمشک به خشکی خاک حساس اند. خاک آنها باید دائماً مرطوب باشد ولی خیس بودنش را هم نمی توانند تحمل کنند زیرا خاکهای خیس و لجن زار در مدت نسبتاً زیاد باعث خفه شدن ریشه هایش گشته و گیاه را از بین می برد. کمبود رطوبت خاک می تواند محصول تمشک را تا نصف حتی تا یک سوم تقلیل دهد. در مناطق کم باران یا خشک آبیاری از ضروریات است در مناطق نسبتاً خشک بوته های تمشک را معمولاً حدود ۸ بار در سال آبیاری می کنند تاگیاه بتواند محصول زیاد تولید کند. دفعات آبیاری تمشک به روش زیر تنظیم می شود.

۱- پیش از به گل نشستن یک نوبت. ۲- هنگام تشکیل میوه دو نوبت. ۳- زمان رسیدن میوه یک نوبت. ۴- پس از برداشت میوه تا اواسط پائیز سه نوبت ۵- آبیاری زمستان یک نوبت میزان آب مصرفی در هر آبیاری حدود ۵۰۰ متر مکعب در هر هکتار حساب می شود.

کمبود آبیاری باعث می شود که : (۱) میوه ها کوچک و کم آب و در نتیجه کمتر خوشمزه شوند. ۲- شاخه هایی که در سال آینده باید میوه دهنده قدرت جوانه زدنشان تصعیف کشته و در سال آینده کمتر محصول می دهد.۳- برگها پیش از موعد زرد شده و بریزند.

کوددهی تمشک

مقدار کودی که برای باغهای تمشک لازم است با نوع گیاهانی که در آنجا کاشته شده اند فرق می کند اگرچه کودهای شیمیایی و آلی برای رشد و برداشت محصول از جمله لوازم اصلی کارند به هیچ وجه نباید از اهمیت مرطوب نگهداشتن زمین غفلت کرد چون تمشک بدان سخت نیاز دارد و این کار با دادن هوموس یا کودهای حیوانی بویژه کود گاوی مسیر است در کود دادن باغهای تمشک همیشه کودهای شیمیایی مکمل کودهای حیوانی هستند.

مقدار کود پیشنهادی عبارتند از : ۵۰ تن کود حیوانی، در هر هکتار، ۱۰۰ کیلو کودازته به صورت N در هر هکتار ، ۱۰۰ کلیوگرم کود فسفره به صورت P2O5 در هر هکتار ۱۰۰ کیلو کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار تمشک به کود سرک هم جواب مثبت داده و میوه های زیادتر تولید می کند و میوه ها بزرگتر می شوند. مقدار کود سرک همه ساله ۳۰ کیلو کود ازته به صورت N در هر هکتار ۳۰ کیلو کود فسفر به صورت P2O5 در هر هکتار ۳۰ کیلو گرم کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار است که بهتر است در چند بار بافاصله ۲ ماهه داده شود.

خاک مناسب گیاه تمشک

تمشک گیاهی است که در هر نوع زمین رشد کرده و میوه می دهد در صورت مساعد بودن آب و هوا هم در زمینهای سنگلاخی کم عمق و هم در زمینهای عمیق کاشته شده و محصول بدهد. بهترین خاک برای رشد بوته های تمشک خاکهای شنی – رسی است که عمق زیاد مثلاً ۲ متر یا بیشتر داشته باشند چون در چنین خاکهایی ریشه ها قادرند رشد زیادتر پیدا کرده و ریشه های جانبی زیادتر بدهند.

روش های تکثیر و ازدیاد تمشک

تمشک از راههای متفاوت زیاد می شود که مهمترین آنها عبارتند از ازدیاد جنسی و ازدیاد غیر جنسی

۱- ازدیاد و تکثیر بوسیله پا جوش : بوته های تمشک همه ساله به تعداد زیاد پا جوش می دهند بهترین زمان برداشت یا جوشها پس از ریختن کامل برگها در زمستان است در این وقت جوانه هایی را که در چند سانتی متر بوته تمشک سر از زمین بیرون آورده اند.از بوته جدا کرده در باغ ردیف کاری کرد. این کار را می توان در اواخر زمستان که هنوز بوته های برگ نزده اند هم انجام داد پاجوشها هر چه قویتر باشند بوته ها قویتر و سالمتر و پر محصول تری تولید می کنند. همچنین می توان پاجوشها را در اوایل زمستان کنده و جمع آوری کرد و در محلی که خطر سرمازدگی نداشته باشد نگهداری کرده و در بهار را کاشت.

۲- ازدیاد بوسیله انتهای شاخه ها : هر گاه قسمت انتهایی و نرم شاخه های اغلب واریته های تمشک در خاک فرو برده شوند ریشه داده و تبدیل به گیاه تازه ای می شوند. از این خاصیت در باغبانی استفاده کرده و سر شاخه های تمشک را به داخل گلدان فرو می برند و پس از ریشه دار شدن از گیاه مادر جدا و در نقطه مورد نظر می کارند.

۳- خوابانیدن : شیاری در خاک به عمق ۵ سانتی متر کنده شاخه تمشک را در داخل آن قرار می دهند به کمک میله هایی شبیه سنجاق مو و فرو کردن آن در خاک شاخه را روی زمین ثابت می بندند. آنگاه رویش حدود ۵ سانتیمتر خاک یا در صورت امکان شن ، پیت ، کمپوست می پاشند و فوری آبیاری می کنند این کار را معمولاً در اواسط تابستان انجام می دهند گیاه تمشک در اوایل اردیبهشت ماه سال آینده آماده بهره برداری خواهد بود. در این روش بهتر است نخست شاخه را از بوته تمشک مادر قطع کرده و سه چهار ماهی به حال خود بگذراند تا خوب ریشه بزند. نکاتی که در این کار باید رعایت نمود شامل الف) شاخه ای که در خاک میگذراند باید سرش از خاک بیرون باشد. ب) قبل از گذاشتن آن به داخل شیار باید تمام برگهایش را کند. ج) شاخه را در طول با یک تیغ زخمی کرد تا جوانه های زیادی در مدتی سریعتر تشکیل شوند.

۴- ازدیاد و تکثیر به وسیله قلمه ریشه : این روش بهترین ساده ترین و موفق ترین را ازدیاد تمشک است برای این کار قسمتی از ریشه های یک بوته تمشک قوی و سالم و پر محصول را. از خاک بیرون آورده آنهارا به درازای یک انگشت بریده در خاک کود داده ای که شیاری به عمق ۵ الی ۷سانتی متر از قبل آماده شده می خوابانند روی شیار را با خاک نرم پوشانده با لگد خاک را فشا ر داده و فوراً آبیاری می کنند. زمان این کار در استانهای جنوبی دریای خزر نیمه دوم پائیز و در سایر استانها نیمه اول پائیز است. ریشه های ریز ریز را می توان در خاکی مرطوب و سرد تمام زمستان حفظ کرده و در اوایل بهار کاشت .

تکثیر جنسی از طریق بذر تمشک

ازدیاد به وسیله بذر : روش ازدیاد با بذر به این طریق است که تنها بذر میوه های خیلی رسیده را انتخاب و پس از جدا کردن از گوشت به کمک شیر آب و غربال بذرها را در سایه خشک می کنند در بهار داخل گلدانها پاشیده و حدود یک الی دو میلی متر شن با خاک نرم رویش غربال می کنند خاک را با دست یا تخته فشار داده آنگاه آبیاری کرده و روی گلدان یک شیشه می گذارند. آبیاری باید خیلی نرم و در صورت امکان با اسپری صورت گیرد تا بذرها مرتب جابجا نشوند یک تا دو هفته پس از بیرون آمدن گیاهان آنها را در گلدانها خیلی کوچک نشاء کرده در سایه می گذارند ۳ تا ۴ هفته بعد گیاهان را در گلدانهای بزرگتر (۱۲ سانتی متری) نشاء می کنند و در اواسط اردیبشهت ماه به محل نهائی انتقال داده می شوند.

کاشت نهال تمشک

کاشت نهال تمشک می تواند در پائیز و پس از زرد شدن و ریختن برگهای آن انجام گیرد. البته به شرطی که زمین را از قبل برای این کار اماده کرده باشند یعنی کودهای آلی و کمعدنی را پاشید و به دنبا آن شخم عمیق زده و کودها رابه عمق فرستاده باشند و همچنین به شرطی که نهال در جریان بهار و تابستان خوب رشدکرده و تا اوایل پائیز کاملاً رسیده و تقریباً چوبی شده باشد. بهترین زمان کاشت نهالهای تمشک اول بهار می باشد کاشت بهاره به باغدار فرصت می دهد که در جریان پائیز و زمستان کودپاشی، شخم و چاله کنی را به خوبی انجام داده و زمین در اول بهار آماده کاشت نهالها باشد.

چاله ها را معمولاً ۴۰×۴۰×۴۰ سانتی متر می کنند و پس از گذاشتن نهال به داخل چاله هنگام ریختن خاک کمی کود فسفره را نیز داخل آن طبقه با دست می‌پاشند. نهالها هر چه بیشتر ریشه داشته باشند امکان گرفتن آنها زیادتر است چاله ها ردیف کنده می شوند تا کارکردن در باغ با ماشینهای کشاورزی امکان پذیر باشد. معمولاً فاصله نهالها از یکدیگر با قدرت رشدآن متناسب است هر چه قدرت رشدش بیشتر باشد باید فاصله ها را زیادتر کرد. در تمشکهای ایرانی این فاصله را ۱۵۰ سانتی متر و فاصله ردیف ها را از یکدیگر ۲ متر پیشنهاد شده است.

در تمشک کاری مثل موکاری باید تعدادی چوب در هر ردیف به زمین فرو زده و به وسیله ۴ تا ۶ ردیف سیم آنها را با یکدیگر اتصال داده و نهالها را پس از کاشتن و در حال رشد بر روی این داربست راهنمایی کرد و در صورت لزوم به سیم هابست. نهالهای خشک شده باید جانشین شوند و این کار راهر سال باید تکرار کرد. بهتر است هنگام کاشت کمی کمپوست یا مقداری پیت خیس شده را با خاک مخلوط و با آن چاله را پر کرد.

داشت تمشک ( نگهداری و مراقبت ، هرس تمشک )

هرس و مبارزه با بیماریها و آفات از مراقبتهای لازم تمشک می باشد. هرس رشد و فرم و مقدار محصول بوته تمشک به هرس صحیح آن بستگی دارد. در روزها و ماههای اول پس از کاشت باید به کمک هرس به شاخه های آن فرم داد بطوریکه راهنمائی آنها بر روی داربست سیمی امکان پذیر شود. با بریدن نهالهای کاشته شده به ارتفاع حدود ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر (حدود یک ماه پس از کاشت یا اندکی دیرتر و یا حتی هنگام کاشت) جوانه هایی که در قسمت پائین بوته و نزدیک زمین قرار دارند تحریک شده و شاخه های متعددی می دهند در زمستان بعد شاخه های ضعیف و اضافی را ته بر کرده و به شاخه های سالم و قوی به تعداد مورد لزوم اجازه رشد بهتر می دهند شاخه های جوانی را که تازه رشد کرده و در سال آینده باید میوه دهند (تعدادشان معمولاً حدود ۶ عدد شاخه برای هر سال انتخاب میشوند) در ۱۵۰ سانتی متر محدود می کنند یعنی آنچه بیش از این دراز رشد کرده را هرس کرده دور می اندازند .

در شاخه های جانبی که از بغل برگها رشد می کنند تنها یک جوانه (نه بیشتر) گذاشته بقیه هرس می شوند برای این کار باید منتظر بود تا درازای این شاخه های جانبی به ۳۰ الی ۴۰ سانتی متر برسند آنگاه آنها را در یک جوانه محدود کرده و بقیه را هرس می کنند. هر بوته تمشک دارای تعدادی ساقه های زیرزمینی و تعداد کمتری شاخه های هوائی است. شاخه های زیرزمینی دائمی بوده و شاخه های هوائی تنها ۲ سال زنده و فعالند. شاخه های هوایی سال اول به خود سازی و رشد می پردازند و در سال دوم میوه می دهند، پس از میوه دادن در پائیز همان سال خشک شده و از بین میروند لذا بهتر است آنها را فوراً پس از باردهی ته بر کرد.

بیماریها و آفات تمشک

مهمترین بیماریهای تمشک عبارتند از : (۱) سوسک تمشک (Byturus Tomentosus) (2) سرخرطومی تمشک و توت فرنگی (Anthonomus Rubi) راه معالجه دو آفت فوق الذکر استفاده از سموم حشره کش بویژه سموم سیستیک است. (۳) شته تمشک (Aphis idaei) راه مبارزه با آن سمپاشی. یا حشره کشها است (۴) لکه سفید برگ تمشک (۵) زنگ برگ تمشک راه مبارزه با ۲ آفت اخیر استفاده از قارچ کش ها است.

برداشت تمشک

زمان برداشت میوه های تمشک در آب و هوای مختلف و در ارتفاعات متفاوت فرق می کند. در شرایط آب و هوای استانهای جنوبی دریای خزر میوه تقریباً از نیمه دوم خرداد ماه تا نیمه اول تیر ماه (۴ هفته) به تدریج رسیده و قابل برداشت هستند از آنجائیکه تمام میوه ها در یک زمان نمی رسند باید در این مدت یکبار در هفته میوه ها را چید رسیدن میوه سه مرحله دارد که از هر مرحله آن برای یک مصرف استفاده میشود.

۱-مرحله اول : میوه هارنگ مخصوص خودشان را کاملاً گرفته اند مزه اش در دهان ترش و شیرین است از این مرحله برای درست کردن مربا ، ژله و مارمالاد استفاده می کنند.

۲- مرحله دوم وضعی است که میوه ها کاملاً رسیده و شیرین هستند این میوه ها خام مصرف می شوند. ۳- مرحله سوم : در این مرحله میوه ها بیش از حد رسیده و از شدت رسیده شدن حتی در حال پژمرده شدن هستند. از میوها در این مرحله می توان بذر گرفت.

تمشک میوه ای است که پس از برداشت زود فاسد می شود به خصوص اگر در مراحل دوم وسوم آنرا چیده باشند لذا باید بین زمان چیدن و وقت مصرف فاصله ای کوتاه باشد.

خواص تمشک

• شربت تمشک به عنوان تب بر و افراد مبتلا به مخملک و سرخک استفاده می شود.
• جوشانده برگهای تمشک برای درمان انسداد مجاری ادراری مفید است. همچنین برای درمان اسهال ، ورم روده و تسکین درد معده بسیار مناسب است.
• برگهای خشک جوشانده شده برای درمان بیماری های نقرسی و درد ناشی از روماتیسم بسیار مفید است.
• تمشک بهترین میوه برای تصفیه خون است.
• به دلیل داشتن اسید سالیسیلیک، نوعی مسکن درد به حساب می آید.
• دم نوش گل و یا برگ آن برای درمان زخم های دهان، ورم لثه، درد گلو و ورم لوزه ها بکار می رود.
• این میوه ویتامین های C و K بالایی دارد و درنتیجه برای اوره و تنظیم فشار خون مناسب است.
• برگ تازه این گیاه در صورتی که پخته شود و بر روی بیماری پوستی قرار گیرد مانند زخمها، باعث بهبود می شود.
• برای درمان کک و مک صورت، تمشک را ورقه ورقه کرده و بر روی آنها می گذارند تا از بین بروند.
• یک ویژگی خاص تمشک این است که بسیار عرق زاست بنابراین در باز شدن سوراخهای غدد عرق بسیار مفید است.
• تمشک دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی است و برای تقویت سیستم ایمنی مفید است.
• قند تمشک برای بیمارن دیابتی مناسب است و به درمان آنها کمک می کند.

بیشتر بخوانید:

روش کاشت درخت تبریزی چگونه است؟

با روش کاشت درخت انگور و نگهداری از آن آشنا شوید

با روش کاشت و تکثیر درخت انجیر آشنا شوید