همه چیز در مورد دلفین ها
دلفین ها پستاندارانی دریازی از راسته آببازسانان هستند که رابطه نزدیکی با نهنگها و گرازماهیها دارند. اجداد این جانوران جفتسم سانانی بودند که نزدیک به ۵۰ میلیون سال پیش برای پیدا کردن غذا از خشکی به دریا وارد شدند. به صورت تقریبی ۴۰ گونه دلفین وجود دارد که در ۱۷ سرده گوناگون ردهبندی شدهاند.
بدن دلفین ها در طی میلیونها سال به تدریج برای زندگی در آب تطابق یافتهاست. دلفین ها و دیگر آببازسانان برای حرکت در آب باله دارند و دمشان همچون ایجادکننده پیشرانش کار میکند. بدنشان نیز به گونهای است که برای شنای هر چه سریعتر در آب و ماندگاری برای مدت زمان بیشتر در آن با یک بار نفسگیری مناسب است. نیاز به پدیدآوردن سامانههای عصبی پیشرفته برای پژواکیابی در آب باعث شدهاست که دلفینها مغزهای بزرگ و به نسبت پیچیدهتری به دست آورند. چنین چیزی تواناییهای ادراکی بالایی به آنها بخشیده که باعث شدهاست در میان بعضی از آنها، گونهای فرهنگ نمودار باشد.
دلفین ها همانند بسیاری دیگر پستانداران فرزندانشان را زنده به دنیا میآورند و به آنها شیر میدهند. زیستن گروهی در بسیاری از انواع دلفینها به آنها کمک میکند تا خطرات زندگی در طبیعت را برای خود و فرزندانشان کمینه سازند. آنها از تواناییهایی چون تولید سونار و شنوایی بسیار قوی برای یافتن طعمههایشان بهره میگیرند. غذای این جانوران را ماهی و سرپایان تشکیل میدهند. اما نهنگ قاتل تنها دلفینی است که پستانداران دریایی بزرگ را نیز شکار میکند.
اعضای دو گروه عمده دلفینهای اقیانوسی و دلفینهای رودخانهای در همه آبهای آزاد جهان و همچنین در بعضی رودخانههای در امتداد آب شیرین یافت میشوند. به دلیل تواناییهای هوشی بالا، ظاهر دوستانه، و جنب و جوش همیشگیشان، دلفینها از گذشته در طول تاریخ توجه انسانها را به خود جلب کردهاند. آنها نه تنها در فرهنگ و هنر آدمیان حضور پیدا کردهاند، که انسانها از دلفینها برای کاربردهای گوناگونی چون یافتن ماهی، مینیابی، و حتی خوردن گوشتشان بهره گرفتهاند.
تاریخچه استفاده از دلفین ها توسط انسان
گزارشهای مربوط به همکاری انسانها و دلفینها برای شکار به نوشتههای پلینیوس نویسنده و فیلسوف طبیعیدان رم باستان میرسند، و در میان بسیاری از مردم بومی ساکن کرانهها در قارههای گوناگون رواج داشتهاست. نمونههای امروزین چنین پدیدهای را میتوان در لاگونا در سانتا کاتارینای برزیل یافت. در این منطقه دلفینها ماهیها را به سوی کرانه رانده سپس به ماهیگیران پیام میدهند تا تورهای خود را پهن کنند. در برابر، جایزه این دلفینها ماهیهایی هستند که از تور فرار میکنند.
دلفینها از گذشته تاکنون توسط انسانها برای منظورهای گسترده به کار گرفته میشدند. کمک به انسانها در شکار ماهی از جمله قدیمیترین نمونههای همکاری میان انسانها و دلفین بودهاست.
آنها اما گاه توسط انسان کشته میشوند تا از گوشتشان برای تغذیه استفاده شود. گوشت دلفین در ژاپن و پرو هواداران خود را دارد. در ژاپن، گوشت دلفین به عنوان گوشت نهنگ به فروش میرسد. این گوشت با میسو، هویج، و کوننیاکو پخته میشود و استیک آن با سس سویا نیز طرفداران خود را دارد. از آنجا که دلفینها در بالای هرم غذایی هستند، میزان جیوه بدنشان بسیار بالا است و خوردن گوشتشان توسط انسان میتواند آن میزان جیوه را به آدمی منتقل کند. دانشمندان بر این باورند که گوشت دلفین در صورت مصرف شدن توسط مادران باردار میتواند خطرآفرین باشد.
کمک گرفتن از دلفینها در رواندرمانی و کمک به بیماران کم توان جسمی نیز در سالهای گذشته رونق چشمگیری داشتهاست. پژوهشی در سال ۲۰۰۵ میلادی نشان میدهد که دلفینها دستیاران مناسبی برای پزشکان در درمان افسردگیهای ملایم تا پیشرفته هستند. با این حال نتایج این بررسی از جهاتی چند زیر انتقاد رفت؛ از جمله آنکه مشخص نشد که آیا دلفینها در کمکرسانی به بیماران روحی موفقتر از جانوران خانگی مانند سگ و گربه هستند یا نه.
بررسیهای بیشتر از سوی دیگر دانشمندان در این باره نشان داد که در انجام آزمایش نامبرده خطاهای روشی مهمی به وقوع پیوسته بودند و نمیتوان «درمان با کمک دلفینها را درمانی قانونی با توانایی درمانی بیشتر از بهبود خلق و خوی زودگذر در نظر گرفت. به دلیل تأثیرات اندک درمانی، هزینههای بالای این روش، و زیرفشار گذاشته شدن دلفینها برای بازی و جابجا کردن بیماران در آب عدهای از پژوهشگران بر این باورند که درمان با کمک دلفین تنها نوعی بازی «باخت-باخت» برای جانور و بیمار است.
تعدادی از ارگانهای نظامی دلفینها را برای اهداف گوناگون از جمله یافتن معدنچیان و نجات آنان یا انسانهای مدفونشده و در دامافتاده، به کار میگیرند. بسیاری از ارتشهای جهان نیز از دلفینها برای منظورهای گوناگون از جمله نجات جان انسانهای گمشده یا در معرض خطر و کشف مینهای دریایی بهره گرفتهاند.
تغذیه دلفین ها
روشهای تغذیهای گوناگونی میان نژادهای دلفین وجود دارند که گاهی منحصر به یک نژاد هستند. ماهی و ماهی مرکب غذای اصلی دلفینها را تشکیل میدهند. با این حال نهنگ قاتل کوتوله و نهنگ قاتل از دیگر جانداران دریایی همچون سختپوستان نیز تغذیه میکنند. در کل، برخلاف آببازسانان بیدندان، دلفینها به همراه دیگر آببازسانان دنداندار غذای خود را فیلتر نمیکنند و یکجا میبلعند.
باور بر این است که بیشتر دلفینها از تعداد زیادی طعمه در رژیم غذاییشان بهره میگیرند. برای نمونه، در معده دلفینهای پوزهبطریای که در دامهای ماهیگیران در جنوب غربی ایالات متحده به دام افتادند، ۴۳ گونه مختلف طعمه از ۲۵ تیره گوناگون شناسایی شد. با این حال، بیشتر رژیم غذایی هر گونه دلفین را اغلب چند گونه محدود پوشش میدهد. برای نمونه، سنجاقماهی ۷۰ درصد غذای دلفینهای آبهای فلوریدا را تشکیل میدهد.
روش معمول در شکار دلفین ها به این گونهاست که گروهی از آنها با حلقه زدن به دور ماهیها آنها را در گوشهای به شکل توپ گرد هم میآورند و سپس با حمله به این «توپ طعمه» ماهیهای سر در گم را شکار میکنند. روش دیگر شکار نیز همراه است با تعقیب ماهیها تا درون آبهای کم ژرف و در نتیجه رفتن آسانتر آنها. در کارولینای جنوبی دلفینهای پوزه بطری اقیانوس اطلس طعمه را تا گل و لای کرانه دنبال میکنند و با گیر انداختن آنها در عمق بسیار کم شکارشان میکنند. در موارد دیگر نیز، دلفینها با پرتاب کردن ماهی به بیرون از آب توسط ضربه بالهشان به آنها، باعث گیج شدن ماهی و شکارش میشوند.
نهنگهای قاتل تنها دلفینهایی هستند که به شکار دیگر پستانداران دریایی میپردازند. آنها برای شکار شیرهای دریایی به کرانههای اقیانوس میروند. آنها همچنین در هنگام شکار به صورت گروهی عمل میکنند و به همدیگر در یافتن و گرفتن طعمه کمک میکنند. پس از گرفتن طعمه، غذا میان اعضای گروههای تقسیم میشود و شکارچی اصلی آن را به صورت اشتراکی با دیگر اعضای گروه میخورد.
تولید صدا و موقعیتیابی صوتی توسط دلفین ها
دلفینها میتوانند طیف گستردهای از امواج صوتی را با بهرهگیری از کیسههای هوایی که در زیر سوراخ تنفسی سرشان جای دارند، تولید کنند. آنها با گذر دادن هوا از بخشهای استخوانی سوراخ بینی اقدام به این کار میکنند. در این هنگام، ماهیچههای کناره سوراخ تنفسی، هوا را از پایین (بخش استخوانی) به بالا (کیسههای هوایی) راهنمایی میکند. این صدا توسط بخشی در جلوی سر به نام ملون که ساخته شده از چربی است تقویت و سپس فرستاده میشود.
تواناییهای تولید صدای دلفینها بسیار گسترده است و نشان داده شدهاست که بعضی آنها میتوانند به تقلید صدای بعضی اصوات پخششده توسط انسانها بپردازند. این تواناییها به شکل گونهای فرهنگ نیز در بعضی گروههای دلفین درآمدهاند؛ از جمله دستههای گوناگون نهنگهای قاتل دارای گویشهای منحصر به خود هستند که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود.
این جانوران توسط سوت زدن و تولید صداهای تپشی ناگهانی با هم ارتباط برقرار میکنند؛ با این حال منشأ و گسترهٔ این توانایی ناشناختهاست. بعضی آببازشناسان بر این باورند که سوتهای دلفینها اطلاعاتی دربارهٔ وضعیت احساسیشان، درجه خطر، موقعیت در گروه، و وجود غذا را دربردارند. بررسیها بر روی نمونههای در اسارت نشان میدهند که بعضی دلفینها برای خود سوت یکتایی دارند که مانند امضای شخصی آنها است.
آنها اغلب این سوتها را هنگامی تولید میکنند که توسط انسانها مورد آزار قرار گرفته باشند یا بر خلاف خواستهشان توسط انسانها محدود شده باشند. پژوهشها نشان دادهاند که دلفینهای پوزهبطری با سوتهای منحصر به فرد یکدیگر را صدا میزنند. آزمایش بر روی این دلفینها نشان داده است که هر دلفین تنها به سوت مختص خود واکنش نشان میدهد. چنین ویژگیای همانند همدیگر را صدا کردن در میان انسانها با کمک نام فرد است و وجود آن در هیچ جانور پیشینی به اثبات نرسیده بود.
دلفین ها صدای دیگری نیز تولید میکنند که نوعی تیک کوتاه است و برای موقعیتیابی صوتی به کار میرود. این صدا جهتدار است و اغلب به صورت یک سری دنبالهدار پدیدار میشود که تعداد آن با نزدیک شدن جانور به شی مورد نظر خود افزایش مییابد. این تیکها از جمله بلندترین صداهای تولید شده توسط جانوران دریایی است.
دلفین های پوزهبطری تیکهایی، که میتوانند فشار صدایی قله تا قله بسیار بالایی داشته باشند، برای مدت زمانهای کوتاه (چند میکروثانیه) و با طول کلی کم (۸۰–۵۰ میکروثانیه) تولید کنند. این تیکها دارای بسامدی میان ۴۰–۳۰ کیلوهرتز هستند و به دلیل بسامد بالایشان، به دلفینها توانایی تشخیص جانداران کوچکی با اندازههای بیشتر از ۱ سانتیمتر را میدهند.
زایش و رفتار جنسی دلفین ها
اغلب دلفینها به صورت طبیعی بیشتر از ۱۸ سال عمر میکنند. بیشترین عمر دیدهشده در میان آنها ۹۰ سال بودهاست. به دلایل فرگشتی و اینکه دلفینهای ماده در هر بار زایمان تنها یک فرزند به دنیا میآورند، نه تنها سن بلوغ آنها بالاتر از نرها است که عمرشان نیز بیشتر از آن هاست. بیشترین عمر نهنگهای قاتل نر ۶۰ سال است ولی در مادهها این میزان به ۹۰ سال میرسد. مادهها در طول زندگی خود میان ۲۵–۵ فرزند میزایند و همانند انسان، با افزایش عمر باروریشان کاهش مییابد. در بعضی نمونهها، مادهها ۲۷–۱۸ سال پیش از پایان زندگی به یائسگی میرسند، اگرچه به تلاشهای نرها برای آمیزش پاسخ مثبت میدهند.
دلفین ها همانند دیگر پستانداران دریایی سن بلوغ جنسی به نسبت بالایی دارند. این زمان اغلب بالاتر از ۵ یا ۷ سال است. دلفین های نواری در سنین میان ۷٫۵ تا ۹٫۴ سالگی به بلوغ میرسند. در سنین جوانی این جانوران گاه پیش از آنکه به بلوغ برسند رفتار جنسی از خود نشان میدهند. سن بلوغ بسته به نژاد و جنس فرق میکند. آنها در هر بار زایش تنها یک فرزند به دنیا میآورند.
اغلب جوامع دلفینها چندهمسر هستند و دلفین های نر و ماده با تعداد گوناگونی دلفین از جنس مخالف آمیزش میکنند. آنها همچنین برای آمیزش وابستگی ویژهای به گروهی که در آن هستند ندارند و بیرون رفتنشان از گروه برای مدت زمان محدود و به منظور پیدا کردن شریک جنسی از میان دستههای دیگر امری متداول است. آمیزش جنسی دلفینها از چسباندن شکم به شکم انجام میپذیرد. این کار در زمان کوتاهی صورت میگیرد، با این حال ممکن است در دورهٔ زمانی کوتاه چندین بار تکرار شود. دوره بارداری بسته به نژاد متفاوت است؛ برای نمونه برای دلفین پوزهبطری رودی این زمان ۱۱ تا ۱۲ ماه و برای نهنگ قاتل نزدیک ۱۷ ماه است.
دلفین های ماده به بچههای خود برای دوره تقریبی ۴۰۰ تا ۶۰۰ روز شیر میدهند. شیر دادن اما گاه پس از این دوران نیز ادامه پیدا میکند؛ در دلفینهای پوزهبطری آرام، از شیرگرفته شدن میان ماههای دوازده تا هیجدهم تولد به وقوع میپیوندد، اما شیر خوردن بدون اهداف تغذیهای گاه تا سومین سال زندگی فرزند نیز ادامه پیدا میکند. از آنجا که زمان شیر خوردن فرزند طولانی است، نیازی به شیر پرچرب نیست و شیر دلفینها اغلب میان ۱۰ تا ۳۰ درصد چربی دارد.
مدت زمان شیردهی به نوع تغذیه نیز بستگی دارد؛ در کل، دلفینهایی که دارای رژیم غذایی مبتنی بر سختپوستان هستند تعداد ماههای بیشتری به بچههایشان شیر میدهند تا آنهایی که رژیم غذایی شان بر پایه ماهی است. در مورد نخست، این زمان ۱۷–۱۱ ماه است و در مورد دوم ۱۲–۱۰ ماه.
بیماریها و عوامل آسیب رسان به دلفین ها
به جز خطر انسانها و فعالیتهایشان، دلفینها به گونه طبیعی دشمنان کمی دارند. بعضی نژادهای دلفین هیچ دشمن طبیعی ندارند و این باعث میشود که درنده بالاسر باشند. گونههای کوچکتر دلفین، و به ویژه فرزندانشان، توسط مهاجمانی چون گاوکوسه، کوسه ببری و کوسه بزرگ سفید شکار میشوند. با وجود کمیاب بودن این پدیده، بعضی گونههای بزرگتر دلفینها از جمله نهنگ قاتل دست به شکار دیگر نژادهای دلفین میزنند. دلفینهای سربی برای رد گم کردن و فرار از دست نهنگهای قاتل به درون خلیجهای کمعمق میروند.
تعدادی از انگلها و ویروسهای موجود در آب میتوانند زندگی دلفینها را در خطر بیندازند. این جانوران به دلیل طبیعت اجتماعیشان در معرض بیماریهای واگیردار هستند. برای نمونه، نوعی موربیلی ویروس باعث کشته شدن چندین دلفین نواری در میان سالهای ۱۹۹۲–۱۹۹۰ در دریای مدیترانه شد. بسیاری از مواردی که در آن مرگهای دستهجمعی برای دلفینهای اقیانوسی پدید آمدهاند به دلیل فراگیر شدن بیماری واگیردار مربوط به این ویروس بودهاست.
پدیدههای طبیعی نیز میتوانند باعث مرگ دستهجمعی دلفینها شوند. برای نمونه، پدیده النینو در ۱۹۹۸–۱۹۹۷ باعث کم شدن غذای طبیعی چندین گونه دلفین در پرو و مرگ آنها در پی گرسنگی شد.
بیشتر بخوانید:
درباره دلفین های دوست داشتنی بیشتر بدانید+تصاویر
چند مطلب خواندنی در مورد دلفین ها
دیدگاه ها