معنی ضرب المثل " زیر کاسه نیم کاسه ای است "
بعضیها عبارت بالا را بشکل و هـیئت کـاسهای زیر نیم کاسه است میگویند و مینویسند که البته صحیح نیست زیرا پیداست که کاسه با آن حجم و بزرگی هرگز زیر نیم کاسه قرار نمیگیرد.
ریشه و داستان ضرب المثل " زیر کاسه نیم کاسه ای است "
اما ریشه و علت تسمیهٔ آن: کاسه ظرفی است کـه در آن چیزی از انواع خوردنیها و نوشیدنیها را میریزند و میخورند و مینوشند.
یا بقول ناظم الاطباء «قدح و جام و ساغر و پیاله و دوری و طبقچهٔ بزرگ یا کوچک مسین و یا چوبین و یا گلین و بادیه و قدح چینی بزرگ و کوچک و هر ظـرفی کـه در آن چیزی خورند». قبل از آنکه وسائل خنک کننده و نگاهدارنده از قبیل یخچال و فریزر و فلاکس و یخدانهای کائوچوکی اختراع شود و در دسترس مردم قرار گیرد، چیزهای فاسد شونده را در کاسهها میریختند و آنها را در سردابهها و زیر زمینها و جـاهای مـحفوظ و دور از دسترس سکنهٔ خانه بخصوص اطفال میگذاشتند.
و کاسهها و قدحهای بزرگ را بر روی آنها بطور وارونه قرار میدادند تا خس و خاشاک و گرد و غبار بر روی خـوردنیها نـنشیند و احیاناً از دستبرد موش و گربه محفوظ بماند.
اصولاً قرار دادن کاسه و قدح بزرگ بر روی نیم کاسه (که همان کاسهٔ کوچکتر باشد) نه تنها از ورود و نفوذ دود و گرد و غبار جلو میگرفت بلکه کـاسهٔ بـزرگ در جـاهای کاملاً مسطح چنان نیم کـاسه را در بـر میگرفت که حرارت محتویاتش تا مدتی تقریباً بهمان درجه و میزان نخستین باقی میماند.
اینگونه نگهداری خوراکیها چنانکه اشارت رفت، تا پنجاه سـال قـبل و پیـش از اختراع وسائل خنک کننده و نگاهدارنده در تمام نقاط ایـران، مـعمول و متداول بود و شاید هنوزهم در بعضی از روستاهای درو دست که وسائل جدید موجود نیست حرمت قدیم کاسهها و قدحهای بزرگ بر جـای بـاشد و در آشـپز- خانهها و سردابهها از آن استفاده کنند.
اکنون ببینیم ریشه و علت تسمیه عـبارت بالا چیست و چرا زیر کاسه نیم کاسهایست بصورت ضرب المثل درآمده است؟
بطوریکه میدانیم در آشپزخانهها معمولاً کاسهها و قدحهای بـزرگ را وارونـه قـرار نمیدهند بلکه آنها را در جاهای مخصوص بشکل و هیئت معمولی پهلوی هم مـیگذارند و کاسههای کوچک و کوچکتر را یکی پس از دیگری در درون آنها جای میدهند یا اینکه برای زیبائی و صحنهسازی آشپزخانه آنها را بشکلی کـه قـاعده بـسمت دیوار و روی بسمت بیننده باشد قرار میدهند.
پس با این توضیح اجمالی اگر احیاناً دیـده شـود که کاسهٔ بزرگی در آشپزخانه یا سردابه و زیرزمینی بشکل و هیئت غیرمتعارف یعنی وارونه روی زمین قـرار گـرفته اسـت این وضع غیر طبیعی حاکی از این خواهد بود که زیر کاسه نیم کاسهایست تـا مـحتویات آن نیم کاسه از نفوذ دود و گرد و خاک و دستبرد جانوران موذی و مزاحم محفوظ بماند.
از آنجا کـه بـیننده فـقط کاسهٔ بزرگ را میدید و وجود نیم کاسه و محتویاتش در زیر کاسه بر او مجهول بوده است لذا هـر عـملی که سرپوش عملی دیگر بوده و جنبهٔ گول و فریب و نیرنگ پیدا میکرده است اصطلاحاً گـفته میشد زیر کاسه نیم کاسهایست و این جمله بمرور زمان بصورت ضرب المثل درآمد و تمام طبقات از مـعانی و مـفاهیم مجازی آن در موارد مقتضی استفاده و استناد میکردهاند.
ضرب المثل هفت شهر عشق را عطار گشت یعنی چه ؟
ضرب المثل خر ما از کرگی دم نداشت یعنی چه ؟
ضرب المثل هر را از بر تشخیص نمی دهد یعنی چه ؟
ضرب المثل رفت داخل باقالی ها از کجا آمده است ؟
دیدگاه ها