دلگرم
امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
شرایط مجازات قصاص
1
زمان مطالعه: 10 دقیقه
قصاص در لغت، اسم مصدر از ریشه «قصَّ یقُصُّ» به معنای پیگیری نمودن اثر چیزی است. اما در فقه و حقوق قصاص مجازات مجرم به شکلی معمولاً مشابه جرم را گویند. به عنوان مثال اعدام قاتل به سبب انجام قتل، یا کور کردن فردی که بینایی دیگری را از او گرفته‌است.

قصاص و شرایط اجراء قصاص در اسلام

قصاص اصطلاح دو کلمه‌ای و مفهوم آن در جمله تغییر می‌یابد. قص، به معنی کوتاه و در جمله اگر منظور صبحت کردن باشد یعنی کوتاه کردن سخن، مختصر گفتن است. اما در فعل سریع عمل کردن است. چون در اعصار گذشته در ارکان دولت‌ها و حکومت‌ها تعریفی از حبس یا زندان بشکل اصولی وجود نداشت لذا بهترین شکل احقاق حقوق، سریع مجازات کردن بود. مثل کسی که اگر پیش از ظهر فردی را به قتل می‌رساند، در صورت دستگیری تا غروب حکم قصاص، یعنی رسیدگی سریع انجام می‌شد چون محلی برای نگهداری یا بازداشت متهم وجود نداشت.

احکام قصاص

قصاص یا نهادهایی شبیه به آن، درمیان جوامع انسانی بی‌سابقه نبوده است، حتی در قدیمی‌ترین قوانین بر جای مانده از تمدن‌های کهن شرقی و غربی، می‌توان نمونه‌هایی از «مقابله به مثل» را در نظام‌های کیفری پیدا کرد. ویل دورانت در تاریخ تمدن می‌نویسد: در بسیاری از قبایل اولیه، کشته شدن شخص الف توسط شخص ب سبب می‌شد که فرزندان شخص الف یا دوستش ج، شخص ب را به قتل می‌رساندند و پس از آن ج را پسران ب یا دوستش د بکشند و این عمل تا آخر حروف الفبا ادامه پیدا می‌کرد.

اصل انتقام در تمام طول تاریخ حقوق و قانون وجود داشته و اثر آن در قانون قصاص حقوق روم، قوانین حمورابی و شریعت موسی (چشم در مقابل چشم) دیده می‌شود و به آسانی می‌توان تأثیر آن را در قوانین جزایی که امروزه در بعضی از کشورهاست را مشاهده کرد.

مجازات قصاص

  • طبق ماده ۱۴ قانون مجازات اسلامی سابق. قصاص کیفری است که جانی به آن محکوم می‌شود و باید با جنایت او برابر باشد .
  • تفاوتی بین انواع مختلف قتل یا جراحت عمدی از نظر انگیزه نحوه کشتن و هویت قاتل یا مقتول و…..وجود ندارد و مجازات اصلی و اولیه در همه این موارد جنایت عمدی قصاص میباشد .
  • هر چند که قصاص مجازات اصلی و اولیه برای جرایم علیه اشخاص میباشد اما این مجازات دارای شرایطی است .

تساوی در دین

هرگاه مسلمانی کافری را عمدا بکشد قصاص نمی شود . طبق ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی تساوی در دین از شرایط ثبوت قصاص می باشد . اگرمجنی علیه مسلمان باشد مسلمان نبودن مرتکب مانع قصاص فرد نمی شود . اما اگر مسلمانی به کشتن اهل ذمه عادت کرده باشد خود نیز قصاص می‌شود . طبق ماده ۲۰۷ قانون مجازات اسلامی هرگاه مسلمانی کشته شود قاتل قصاص می شود . و طبق ماده ۲۰۹ قانون مجازات اسلامی سابق هرگاه مرد مسلمانی عمدا زن مسلمانی را بکشد محکوم به قصاص می شود . هرگاه کافری مرتکب قتل کافری شود و بعد مسلمان شود به دلیل اینکه مسلمان شده است قصاص نخواهد شد .

فقدان رابطه پدری

بق نظر فقها هرگاه مقتول جزیی از قاتل باشد قاتل قصاص نخواهد شد و اگر پدری فرزند خود را به قتل رساند پدر قصاص نخواهد شد . طبق ماده ۳۱۰ قانون مجازات اسلامی قصاص در صورتی ثابت می‌شود که مرتکب پدر یا از اجداد پدری مجنی علیه نباشد.طبق ماده ۳۰۹ قانون مجازات اسلامی این ادعا که مرتکب پدر یا یکی از اجداد پدری مجنی علیه است باید در دادگاه ثابت شود و در صورت عدم اثبات حق قصاص حسب مورد با سوگند ولی دم یا مجنی علیه یا ولی او هم ثابت می شود .

پدر یا جد پدری علاوه بر اینکه باید دیه قاتل را پرداخت نمایند که خود سهمی از این دیه ندارند باید کفاره قتل عمد را نیز بپردازند و نیز به ۳ تا ۱۰ ساله حبس نیز محکوم خواهند شد . در اینجا نکته ای که وجود دارد این است که اگر پدری کافر باشدو فرزند مسلمان خود را به قتل رساند یا او را مجروح نماید قصاص نخواهد شد . در مورد سایر افراد دیگر خانواده حق قصاص اجرا می‌شود و قاتل قصاص خواهد شد و این مورد فقط در مورد پدر قاتل صدق می‌کند نکته مهم دیگری که وجود دارد این است که اگر فرزندی پدر خود را به قتل برساند فرزند قصاص می شود .

تساوی در عقل

تساوی در قتل بدین صورت می باشد که انسانی که از لحاظ جسمانی انسان دیگر برابر نیست و همچنین دارای تفاوت بسیاری با یکدیگر نمی باشند در صورت کشته شدن توسط انسان سالم حق قصاص برای اولیای دم مقتول به وجود می آید . در این صورت انسان سالم قصاص می شود و دیه ای بر گردن او نمی باشد .

نکته مهمی که در اینجا وجود دارد این است که قاتل در صورت کشتن مجنون قصاص نمی شود . همین نکته در مورد مجنون ادواری هم وجود دارد در صورتی که مرگ در حالت جنون مقتول رخ بدهند قاتل قصاص نخواهد شد . طبق ماده ۳۰۵ قانون مجازات اسلامی مرتکب جنایت عمدی علاوه بر پرداخت دیه به تعزیر نیز محکوم خواهد شد . طبق ماده ۳۰۴ قانون مجازات اسلامی جنایات عمدی نسبت به فرد نابالغ موجب قصاص می شود .

قصاص عضو

طبق ماده ۳۹۳ قانون مجازات اسلامی قصاص عضو باید دارای شرایطی باشد بنابراین اگر پدر مرتکب جنایتی نسبت به فرزندش شود قصاص نمی شود زیرا در قصاص عضو علاوه بر شرایط قصاص نفس شرایطی مقرر شده است و یکی از این شرایط قصاص نفس انتفا ابوت است.

تساوی اعضا در سالم و کامل بودن

عضو کامل در برابر عضو ناقص قصاص نمی شود ولی عضو ناقص در برابر عضو کامل قصاص می شود که در این صورت باید مابه التفاوت دیه پرداخت شود . عضو ناقص عضو می باشد که فاقد بخشی از اعضا باشدمثلا دستی که یک یا چند انگشت ندارد عضو ناقص محسوب میشود . مثلا کسی که انگشتان دستش ناقص است اگر دست شخص دیگری را که دارای انگشتان سالم می‌باشد قطع کند مجنی علیه می تواند دیه دست به را بگیرد یا اینکه دست ناقص را قصاص نمایددر مورد عضو ناسالم در مقابل عضو سالم مجنی علیه می تواند قصاص کند و یا دیه را بگیرد طبق ماده ۳۹۶ قانون مجازات اسلامی عضو صحیح در برابر عضو معیوب قصاص می‌شود . عضو چاق و یا لاغر بودن عضو جانی مانع قصاص نمی شود .

تساوی اعضا در اصلی بودن

ماده ۳۹۳ قانون مجازات اسلامی قصاص عضو اصلی در مقابل عضو غیر اصلی ممکن نمی باشد . اگر کسی دارای عضو زائد باشد و شخصی عضو زاید وی را قطع نماید و خود نیز دارای عضو زاید باشد همین عضو زاید شخص قصاص می شود

تساوی در محل عضو مجروح یا مقطوع

طبق ماده ۳۹۳ قانون مجازات اسلامی محل عضو مورد قصاص باید با مورد جنایت یکی باشد . جنایت بر عضو طرف راست مجنی علیه موجب قصاص عضو طرف راست جانی می‌شود . اگر شخصی . دست راست ۴ نفر را قطع نمایند دستها و پاهای او در قبال دستهای آنها قصاص می شود . اگر شخصی که دست و پا ندارد دست شخص دیگر را قطع نماید مجنی علیه حق مطالبه دیه را دارد.

عدم تلف جانی ویا عضو دیگر وی

هرگاه اجرای قصاص عضو یا جرح باعث ترس جان باختن جانی ویا تلف شدن عضو دیگری غیر از عضو مورد قصاص وجود داشته باشد قصاص اجرا نمی شود و به دیه تبدیل می شود .

بیشتر نشدن قصاص از جنایت

مبنای قصاص برابری بین جنایت و مجازات می باشد . طبق ماده ۳۹۴ قانون مجازات اسلامی رعایت تساوی مقدار طول و عرض در جراحات لازم است لیکن میزان درعمق جنایت، صدق عنوان جنایت وارده است . قصاص بیش از جنایت اگرعمدی باشد موجب قصاص شخص قصاص کننده نسبت به مقداره زاید می شود . و در صورتی که عمدی نباشد باید دیه را بپردازد و یا ارش مقدارزاید را باید پرداخت نماید.

این مقاله متعلق به موسسه حقوقی ملک پور می باشد.موسسه حقوقی ملک پور این امکان را دارد که شما را در زمینه قصاص وحقوق داخلی راهنمایی نماید.

قصاص برخی از اعضا

چشم

اگر شخصی چشم شخص دیگر را کور کنند و یا در بیاورد یک چشم وی قصاص میشود . حتی اگر جانی فقط همان یک چشم را داشته باشد طبق ماده ۴۰۳ قانون مجازات اسلامی اگر شخصی که دارای دو چشم است چشم کسی را که فقط یک چشم دارد درآورد یا آن را کور کند مجنی علیه می تواند یک چشم مرتکب را قصاص کند و نصف دیه کامل را هم دریافت نماید و یا از قصاص یک چشم مرتکب صرف نظر نماید و دیه کامل را بگیرد آگاهی داشتن یا نداشتن جانی نسبت به یک چشمی بودن مجنی علیه تاثیری در حکم نخواهد داشت . اگر شخصی بدون اینکه به حدقه ی چشم شخص دیگر آسیب بزند بینایی آن را از بین ببرد فقط بینایی چشم شخص قصاص می شود . وحدقه ی چشم قصاص نمی شود .

گوش

اگر شخصی لاله گوش شخص دیگر را قطع نماید که موجب از بین رفتن شنوایی فرد شود جنایت محسوب می‌شود و باعث اجرای قصاص و پرداخت دیه خواهد شد .

بینی،زبان ولب

قانون مجازات اسلامی قصاص رادر بینی، زبان و لب ممکن دانسته است . طبق ماده ۴۰۹ قانون مجازات اسلامی قطع زبان ولب موجب قصاص است و باید مقدار و محل آنها رعایت شود . به موجب ماده ۴۱۰ قانون مجازات اسلامی اگر فرد گویا زبان کسی را که لال است قطع کند قصاص ساقط است و دیه گرفته می شود زبان دارای حس چشایی در برابر زبانی که چشایی ندارد قصاص میشود زیرا منفعت زبان گویایی آن است.

دندان

به موجب ماده ۴۱۲ قانون مجازات اسلامی اگر کسی دندان دیگری را بشکند یا بکند به قصاص محکوم می‌شود و در قسمت آن رعایت این تساوی در محل دندان لازم می باشد .برای قصاص دندان باید همه شرایط وجود داشته باشد یعنی تساوی در سالم بودن تساوی در اصلی بودن تساوی در محل و…..در صورتی که این شرایط رعایت نشود قصاص به دیه تبدیل خواهد شد .

شرایط اجرای قصاص

۱:تقاضای مجنی علیه یا اولیای دم:

قصاص یک حق شخصی می باشد و به همین دلیل با توبه واقع نخواهد شد . ولی دم می توانند واحد و یا متعدد باشند . اگر ولی دم واحد باشد مشکلی پیش نمی آید ولی اگر ولی دم متعدد باشد و همه آنها عاقل و بالغ باشند در این صورت باید همه آنها بر یک چیز توافق کنند یا همه قصاص کنند و یا همه دیه را اخذ نمایند که در این صورت جانی یا قصاص می شود و یا دیه می پردازد که دیه نسبت به سهم الارث هرکس بین آنها تقسیم می شود.

۲:اذن ولی امر:

طبق ماده ۴۱۷ قانون مجازات اسلامی در اجرای قصاص اذن رهبری یا نماینده او نیاز می باشد .

۳:اذن مجنی علیه یا اولیای دم:

علاوه بر اینکه صدور حکم قصاص منوط به اجازه مجنی علیه می باشد برای اجرای آن نیز نیاز به درخواست آنها می باشد . اگر کسی شخصی را که محکوم به قصاص می باشد بدون اذن ولی دم بکشد قصاص می شود .

۴:پرداخت تفاضل دیه:

مرتکب جنایت علیه نفس را در صورتی میتوان قصاص کرد که عنوان تفاضل دیه به اولیای دم پرداخت شود.

۵:عدم آزار رسانی به جانی:

فرد جانی باید توسط دولت و مقامات قضایی مجازات شود و اولیای دم حق ندارند خود جانی را قصاص نمایند و یا اورا مورد آزاد و اذیت قرار دهند.

در نهایت می توان گفت که مجازات قصاص خود انواع مختلفی دارد و فرد جانی باید توسط مقامات قضایی به مجازات برسد و حتی اگر مجازات وی قصاص می باشد خود مقامات قضایی موظف به اجرای قصاص هستند و اولیای دم حق قصاص متهم را ندارند.قصاص انواعی دارد که قصاص اعضا را هم شامل می شود که هرکدام از اعضا قصاص متفاوتی با دیگر اعضا دارند.



این مطلب چقدر مفید بود ؟
5.0 از 5 (1 رای)  

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits