عده طلاق چیست و مدت عده چقدر است؟

عده چیست؟

عده عبارت است از مدت زمانی که زن پس از جدایی یا مرگ شوهرش باید از ازدواج خودداری کند.این مدت با توجه به نوع پایان ازدواج (مرگ همسر یا طلاق یا فسخ نکاح)، نوع ازدواج (دائم یا موقت) و شرایط باروری زن یا بارداری او متغیر است. فلسفه قرار دادن عده برای زن، جلوگیری از اختلاط نسل و احترام به رابطه زناشویی سابق و تعبد است.

حکم ازدواج در زمان عده

در صورتی که زن در هنگام عده با مردی ازدواج کند ازدواج آنان باطل است و در صورت آگاهی از حکم عده، ازدواج آن مرد و زن با یکدیگر برای همیشه حرام است.

رجوع بعد از طلاق رجعی در زمان عده

شوهر در هنگام عده طلاق رجعی حق دارد از طلاق رجوع کند. به طور کلی در عده طلاق رجعی حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به یکدیگر همچنان برقرار است؛ مثلاً شوهر باید به زن نفقه بدهد، در صورت مرگ یکی، دیگری از او ارث می‌برد و اگر در زمان عده طلاق رجعی رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج با شخصی از جنس مخالف برقرار کنند در صورت وجود شرایط احصان (امکان تمتع در هر زمان) به حد زنای محصنه یعنی سنگسار محکوم خواهند شد.

عدهٔ وفات

• عده مرگ شوهر بنا بر مشهور سه ماه و ۱۰ روز است. نظر خلاف مشهور و نادر نصف این مدت یعنی پنجاه روز است. اگر زن حامل (آبستن) باشد عده او طولانی‌ترین زمان بین مدت عده یا وضع حمل اوست.
• (یعنی حداقل رعایت مدت سه ماه و ده روز و گاهی بیش‌تر)عده وفات عام است چه برای ازدواج دائم یا موقت، حتی زن یائسه یا زنی که بین او و شوهر نزدیکی واقع نشده، عده وفات دارند.
• در طول این مدت زینت برای زن ممنوع است.

عدهٔ طلاق

• عده طلاق در ازدواج دائم سه طهر (پاک شدن از حیض) است؛ و در مورد زنی که قاعده نمی‌شود ولی به سن یائسگی نرسیده ۳ ماه است.عده طلاق در عقد موقت در صورت حیض نشدن در سن حیض یک ماه و نیم(۴۵ روز) است. در صورت حیض شدن عده بنا بر مشهور دو حیض است
• . سه قول نادر نیز در این زمینه وجود دارد: یک حیض- یک حیض و نیم- دو طهر (پاکی از حیض). در قوانین ایران بر خلاف نظر مشهور، نظر دو طهر به عنوان قانون تعیین شده است.
• عده طلاق کنیز از شوهر آزاد دو طهر است.
• اما اگر در طلاق زن باردار باشد عده او بر خلاف موارد بالا وضع حمل است هرچند لحظاتی بعد از طلاق وضع حمل کند عده او پایان می‌یابد.
• زن یائسه، پا به سن گذاشته و عادات ماهیانه ندارد و زن نابالغ، حتی اگر با شوهرش آمیزش جنسی داشته، پس از طلاق عده ندارند.

عدهٔ زن باردار

عده زن حامله چه در ازدواج دائم و چه در موقت و چه در طلاق یا فسخ یا مرگ همسر تا زمان زایمان است. تنها در مورد مرگ همسر اگر مدت زمان باقیمانده تا زایمان کمتر از ۴ ماه و ۱۰ روز باشد زن باید تا پایان ۴ ماه و ۱۰ روز عده را نگهدارد. در صورت سقط شدن بچه قبل از زایمان هم عده در هنگام مرگ فرزند به پایان می‌رسد.

عده زوجه غایب مفقودالاثر

مطابق ماده ۱۰۱۱ ق.م.غائب مفقودالاثر به کسی اطلاق می‌شود که از غیبت او مدت طولانی گذشته باشد و از وی به هیچ‌وجه خبری نباشد.برای زوج غایب مفقودالاثر چند حالت قابل تصور است:

الف) اثبات مرگ زوج: در این حالت زوجه باید از زمانی که به موت زوج غائبش اطلاع پیدا می‌کند، عده وفات نگهدارد.

ب) اثبات حیات زوج: اگر خبر حیات شوهر به همسر واصل شود، ولی مکان زوج معلوم نباشد، در این صورت زوجه باید صبر کند تا زوج او را طلاق دهد یا بمیرد؛ هر چند که غیبت وی طولانی شود.در این حال هرگاه شوهر مالی داشته باشد، نفقه زن از آن اموال تأدیه می‌شود و اگر زوج مالی نداشته باشد، باید از بیت‌المال نفقه زوجه پرداخت شود.

ج) عدم اثبات حیات یا مرگ زوج: در این حالت مشهور فقها معتقدند در صورتی‌که به هیچ طریقی تأمین نفقه زوجه از اموال فرد غائب یا نزدیکان او ممکن نباشد، زن می‌تواند به حاکم شرع مراجعه کند و حاکم شرع به زن چهار سال مهلت می‌دهد، تا تفحص و جستجوی لازم صورت گیرد.اگر وضعیت حیات یا مرگ زوج معلوم نگردد، حاکم شرع، حکم به طلاق زن داده و همسر غائب پس از طلاق باید عده وفات نگاه دارد.

عدهٔ نکاح منقطع

در ازدواج موقت عدهٔ زن باردار مثل نکاح دائم تا زایمان و عدهٔ مرگ همسر ۴ ماه و ۱۰ روز است. اما عدهٔ پایان فسخ یا بذل مدت کمتر از نکاح دائم یعنی دو بار قاعدگی و پاک شدن است. در زنانی که با وجود عدم یائسگی عادت نمی‌بینند هم این مدت ۴۵ روز است.

عدهٔ زن یائسه

زن یائسه یعنی زنی که عادت ماهیانه نمی‌شود و باروری خود را از دست داده، نه عدهٔ طلاق دارد و نه عدهٔ فسخ نکاح؛ ولی عدهٔ مرگ همسر دارد که به اندازهٔ عدهٔ زنان معمولی است. فقهای متأخر شیعه غالباً سن یائسگی را برای زنان معمولی پنجاه سال و برای زنان قریشی شصت سال اعلام کرده‌اند.

عده در قانون ایران

مبحث سوم در قانون مدنی مشتمل بر ۸ ماده، قوانین عده را بیان می‌کند:

• ماده ۱۱۵۰ - عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.
• ماده ۱۱۵۱ - عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او سه ماه است.
• ماده ۱۱۵۲ - عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت‌زنانگی نبیند که در این صورت چهل و پنج روز است.
• ماده ۱۱۵۳ - عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است.
• ماده ۱۱۵۴ - عده وفات چه در دائم و چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تاموقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روزخواهد بود.
• ماده ۱۱۵۵ - زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر دومورد باید رعایت شود.
• ماده ۱۱۵۶ - زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاهدارد.
• ماده ۱۱۵۷ - زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگاه دارد.