تفاوت اصلی فطریه (زکات فطره) و کفاره در چیست ؟

تفاوت فطریه و کفاره

هنگامی که به روزهای پایانی ماه مبارک رمضان و رسیدن عید فطر نزدیک می‌شویم، پرداخت فطریه و کفاره یکی از دغدغه‌های ذهنی ما می‌شود. اما بهتر است تفاوت فطریه و کفاره را به طور دقیق بدانیم و با فلسفه و شرایط پرداخت هر کدام آشنا شویم. برای آگاهی بیشتر در این موارد با ما همراه باشید.

اگر چه زکات فطره (فطریه) و کفاره هر دو از مواردی است که پرداخت آن‌ها پس از اتمام ماه رمضان مطرح می‌شود؛ اما این دو واجب دینی تفاوت‌هایی با هم دارند. تفاوت فطریه و کفاره در موارد مختلف عبارتند از:

• ماهیت کفاره جریمه است اما فطریه جریمه نیست.
• کفاره همچون جریمه‌ای است که برای باطل کردن روزه تعیین شده است اما فطریه حکم جریمه ندارد بلکه برای فقر زدایی از مسلمانان واجب شده است.
• کفاره محدودیت زمانی ندارد.
• کفاره مانند فطریه محدودیت زمانی ندارد (فطریه غروب شب عید تا قبل از عید فطر باید مشخص و کنار گذاشته شود)، البته نباید پرداخت کفاره را فراموش کنیم و نسبت به پرداخت آن بی توجهی کنیم.
• کفاره جریمه مالی ندارد.
• کفاره اینگونه نیست که اگر امسال پرداخت نکردید برای سال بعد به اندازه دو سال پرداخت کنید، مثلا اگر کفاره ۱۰ روز بر عهده شماست؛ باید همان ۱۰ روز را متناسب به قیمت روز پرداخت کنید. (البته کفاره تاخیر برای روزه‌های گرفته نشده در صورت داشتن عذر شرعی، بحثش جداست)
• کفاره را خودمان می‌توانیم محاسبه کنیم.
• برای پرداخت کفاره همانند فطریه نیاز به مشخص نمودن مقدار دقیق از سوی دفتر مرجع ضروری نیست و با توجه به قیمت روز خودمان می‌توانیم مقدار آن را محاسبه کنیم.

برای درک بهتر تفاوت فطریه و کفاره باید این دو واجب دینی را به طور دقیق‌تر بشناسید.

فطریه چیست ؟

فطریه بخش معینی از مال است که در پایان ماه مبارک رمضان و شب عید فطر کنار گذاشته می‌شود تا با هدف فقرزدایی و رفع نیاز مستمندان به کار گرفته شود .

چنانچه فطریه به طور نظام‌مند پرداخت و مدیریت صحیح در توزیع و مصرف آن حاکم باشد، نقش مؤثر و سازنده ای در زدودن فقر از جامعه و تعدیل ثروت دارد .

عمل کردن به فطریه یکی از واجبات دینی هر مسلمانی است. پرداختن زکات فطریه بر هر یک از مسلملنان که توانایی گرفتن روزه را دارد، کلیه کسانی که از گرفتن روزه معذور هستند و همه عزیزانی که به عمد روزه نمی گیرند امری واجب است.

در روایتی از امام صادق (ع) اینگونه آمده است: همانا دادن زکات فطره از جمله عوامل تمام‌کننده و کمال‌بخش روزه است. همانگونه که صلوات بر پیامبر (ص) از جمله عوامل تمام کننده نماز است.

چرا که هر کس روزه بگیرد اما زکات فطره را عمدا ترک کند و ادا نکند همانند کسی است که روزه‌ای نگرفته، همانگونه که هرگاه کسی نماز بگذارد اما صلوات بر پیامبر(ص) نفرستد مانند آن است که نمازی برپا ننموده است...»

با توجه به روایات، حتی فطریه برای نوزادان شیرخوار نیز باید محاسبه گردد. مبالغ جمع آوری شده از زکات فطره، جهت کمک به فقرا و مستمندان و دیگر مواردی که در فقه آمده است، هزینه می‌شود.

لازم است فطریه شب عید فطر کنارگذاشته شده و روز عید قبل از نماز پرداخت شود .

فطریه به نیازمندان و کسانی که محتاج هستند پرداخت می شود، فطریه سادات به سادات و غیرسادات می رسد اما فطریه غیر سادات، به سادات نمی رسد .

دلیل پرداخت فطریه چیست ؟

در پاسخ به این پرسش که " فلسفه پرداخت فطریه (زکات فطره) چیست؟ کارشناسان پاسخگو به سوالات دینی این چنین گفته اند:

" زکات فطره" بر شیعه و سنی واجب است. در احادیث و روایات فواید متعددی برای آن برشمرده اند از جمله :

• فطریه موجب قبولی و اتمام روزه می گردد. همانگونه که از سخن امام صادق (ع) می فرمایند : اگر فردی در ماه رمضان روزه بگیرد و زکات روزه خود را پرداخت نکند، همانند کسی است که روزه ای نگرفته است.
• پرداخت فطریه موجب حفظ جان انسان از مرگ در آن سال خواهد بود. در روایتی از امام صادق آمده است:

معتب روایت کرده است که امام صادق (ع) به من فرمودند: فطریه اهل و عیالت را ادا کن و همه افراد خانواده ات را در نظر بگیر و از آنها کسی را فراموش نکن چرا که اگر فردی از آنها را فراموش کنی من بر فوت او خوف دارم. راوی می‌گوید عرض کردم منظور از فوت چیست؟ حضرت فرمود: مرگ.

پرداخت فطریه (زکات فطره ) موجب سلامتی جسم و پاکسازی روح از رذایل اخلاقی می گردد. در برخی از روایات در تفسیر آیه شریفه " قد افلح من زکیها " چنین آمده است : منظور از تزکیه در آیه، زکات فطره بیان شده است.

زکات فطره چگونه مشخص می‌گردد ؟

فطریه بر اساس «قوت غالب» در خانواده مشخص و پرداخت می‌گردد. قوت غالب چیزی است که در هر خانواده غالبا به عنوان تغذیه استفاده می‌شود.

در زمان حاضر معمولا گندم ( در صورتی که بیشترین تغذیه در خانواده شما نان باشد) و یا برنج است. مقدار آن برای هر نفر از اعضای خانواده چه روزه گرفته باشد چه روزه گرفته نباشند معادل ۳ کیلوگرم گندم، برنج و یا معادل نقدی آن است.

معادل نقدی زکات فطره چگونه محاسبه می‌شود؟

معمولا در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان، برای هر قوت غالبی قیمت مشخص توسط علمای دینی اعلام می‌گردد. در حقیقت سه قیمت برای قوت غالب اعلام می شود. (گندم، برنج خارجی و برنج ایرانی)

کسانی که شرایط زندگی متوسط و قابل قبولی دارند، پرداخت فطریه بر آن ها واجب است؛ اما کسانی که شرایط زندگی آن‌ها مساعد نیست و در تامین مخارج زندگی با مشکل مواجه هستند پرداخت زکات فطره بر آن‌ها واجب نیست.

کفاره چیست ؟

واژه کفاره از ماده " کفر" به معنای پوشاندن آمده است. یکی دیگر از واجبات مهم و پر اهمیت بعد از زکات فطره در ماه رمضان کفاره است. چرا به به آن کفاره می‌گویند؟

کفاره به معنای پوشاننده خطا و یا کم کاری است ( چه شرعا و چه به عمد) که صورت گرفته است. کفاره در همه ادیان وجود دارد و هدف اصلی آن جلب رضایت و فرونشاندن خشم الهی از واجب دینی است.

کفاره روزه چیست ؟

اگر فردی روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان را با خوردن و آشامیدن، جماع یا استمناء و یا باقی ماندن در جنابت باطل کند، در صورتی که این کار از عمد و با اختیار خود باشد، علاوه بر قضای روزه، کفاره نیز بر او واجب می‌گردد.

همچنین مستحب است فردی که روزه را به غیر از عمد (برای مثال مادران شیر ده) ترک کرده است علاوه بر قضای روزه کفاره هم بدهد.

کفاره جریمه اى است که براى باطل کردن روزه معین شده است و آزاد کردن یک بَرده ؛ دو ماه روزه گرفتن که سى و یک روز آن باید پى در پى باشد؛ سیر کردن شصت فقیر یا دادن یک مُدّ طعام(تقریبا معادل 750 گرم گندم و مانند آن) را شامل می‌شود.

کسى که کفاره بر او واجب شود باید یکى از این سه را انجام دهد، البته چون امروزه برده داری امری منسوخ است، باید به موراد دوم و یا سوم پرداخت و اگر هیچ یک از اینها برایش مقدور نیست هر مقدار که مى تواند باید به فقیر طعام داده و اگر اصلاً نتواند طعام بدهد باید استغفار کند اگر چه مثلا یک مرتبه بگوید: «استغفرالله»، و احتیاط واجب در فرض اخیر آن است که هر وقت بتواند، کفاره را بدهد.

برخی مواردی که قضای روزه بر آنها واجب است اما کفاره ندارد:

1. روزه دار عمداً قى کند.
2. در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت یک یا چند روز روزه بگیرد.
3. در ماه رمضان بدون اینکه تحقیق کند صبح شده یا نه کارى کند که روزه را باطل مى کند مثلاً آب بخورد و بعداً معلوم شود صبح بوده است.
4. کسى بگوید صبح نشده و روزه دار به گفته او کارى کند که روزه را باطل مى کند و بعد معلوم شود صبح بوده است.
5. روزه هایى که به واسطه سفر باطل شده است.
6. روزه هاى ایام حیض و نفاس بانوان .

میزان کفاره چقدر است ؟

پرداخت میزان کفاره روزه در ماه مبارک رمضان به یکی از روش‌های زیر باید انجام شود :

آزاد کردن یک بنده (امروزه این مورد منسوخ شده است.)
روزه گرفتن دو ماه متوالی (در صورتی که عذر شرعی داشته باشد برای قطع روزه در بین ماه مشکلی ندارد)
سیر نمودن شصت فقیر و یا به هر فقیر یک مد که تقریبا معادل ۷۵۰ گرم است غذا (یعنی گندم، برنج، نان و مانند اینها ) بدهد.
در صورتی که موارد ذکر شده برایش مقدور نبود، باید در حد توانش هر چه می‌تواند بپردازد. اگر هم ممکن نبود طلب بخشش و استغفار کند. احتیاط واجب است که هر زمانی برایش مقدور بود کفاره روزه را بدهد

کفاره جمع در چه مواردی بر روزه‌داران واجب می شود ؟

• اگر شخص روزه دار به چیز حرامى روزه خود را باطل کند، چه آن چیز اصلاً حرام‏ باشد؛ مثل شراب و زنا، یا به جهتى حرام شده باشد؛ مثل نزدیکى کردن با عیال خود در حال حیض، بنابر احتیاط کفاره جمع بر او واجب مى‏شود؛ یعنى باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام آنها یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد. و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن است باید انجام دهد.
• اگر روزه دار دروغى را به خدا و پیغمبر(ص) نسبت دهد کفاره جمع بنا بر احتیاط بر او واجب مى‏‌شود.
• در مورد آزاد کردن بنده؛ چون در دنیای کنونی موضوعیت ندارد، در نتیجه اصلاً واجب نیست، چنان که از متن فوق (چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن است) بر می‌آید.

بیشتر بخوانید :

مبلغ زکات فطره در سال ۹۸ چقدر است ؟

فطریه چیست ؟ پرسش و پاسخ و بیان احکام زکات فطره

مبلغ کفاره روزه خواری عمدی و غیر عمدی در سال ۹۸ چقدر است ؟