القاب امام رضا (ع)
دربین امامان معصوم ما، هیچ کدام به اندازه امام علی (ع) اسامی ولقب های متعدد ومتنوع ندارد. بعد از ایشان اما رتبه دوم برای امام رضا (ع) است که شاید به علت ماجرای ولایتعهدی وشاید به خاطر حضور دربین ایرانیان ، صاحب القاب و عناوین متعدد است.
از آن حضرت علاوه بر القابی که به همه ائمه معصومین (ع) گفته می شود (مثل ابن رسول الله؛ حجت الله ، امین الله و... خود امام) صاحب حداقل 50 لقب اختصاصی هستند.
هر کدام از این عناوین والقاب ، داستان و تاریخچه جداگانه ای دارند وبه یک وجهه از وجهه های حضرت اشاره می کنند. ما اینجا هشت لقب معروف تر از القاب امام هشتم را آورده ایم و در باره آنها حرف زده ایم. این هم خودش یک جور زیارت از راه دور است دیگر.
هر کدام از این ویژگی ها به بخشی از صفات و خصوصیات امام رضا(ع) اشاره دارد علی ابن موسی الرضا(ع) القاب متفاوتی دارند که از بین آن ها هشت لقب از سندیت بیشتری برخوردار هستند.
لقب های امام هشتم اما رضا
1. «رضا»
امام جواد(ع) در مورد اینلقب امام هشتم(ع) فرمودند: «بدان جهت پدرم را رضا نامیدند که هم خداوند در آسمان ها و هم پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) قبل و بعد از او از ایشان راضی بودند از امام (ع) سوال شد که مگر بقیه ائمه(ع) این گونه نبودند که پیامبر(ص) و دیگر اهل بیت(ع) از آن ها راضی باشند؟
حضرت فرمودند:
«علاوه بر اینکه خداوند، پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) از پدرم راضی بودند، دشمنانش نیز از او راضی بودند، برخلاف بقیه اهل بیت(ع) که دشمنانشان از آن ها راضی نبودند».
آیت الله عبدالله جوادی آملی در بخشی از سخنرانی در خصوص جایگاه و مقام رضای(ع) عالم آل محمد(ص) چنین فرمودند: «هیچ موجودی از هیچ موجود دیگری راضی نمی شود، مگر به وساطت مقام امام هشتم؛ هیچ انسانی به هیچ توفیقی دست نمی یابد و خوشحال نمی شود، مگر به وساطت مقام رضوان رضا(ع)؛ هیچ نفس مطمئنه‌ای به مقام راضی و مَرضی بار نمی یابد، مگر به وساطت مقام امام رضا(ع)، او نه چون به مقام رضا رسیده، به این لقب ملقّب شده است بلکه چون دیگران را به این مقام می رساند، ملقّب به رضا شد».
2. ابالحسن
دربین عرب رسم است که اگر بخواهندکسی را با احترام صدا بزنند، اسم او را صدا نمی زنند وبه جایش از کنیه او استفاده می کنند کنیه، لقبی است که با «اب» یا «ام» شروع می شود یعنی پدر فلانی ویا مادر فلانی.
معمولاً کنیه هر کسی را با استفاده از اسم فرزند بزرگ تر یا مشهورتر فرد می سازند؛ ولی گاهی هم هست که قبل از به دنیا آمدن فرزند می خواهند به یک نفر احترام بگذارند واورا با کنیه صدا بزنند درباره امام رضا(ع) هم همین اتفاق افتاده است .
با اینکه امام (ره) خیلی دیر صاحب پسر شدند (امام محمد تقی یا جواد (ع)) اما به امام ازهمان جوانی کنیه داده بودند. از آنجا هم که آن حضرت سومین فرد از آل علی (ع) بود که اسم علی داشت (بعد از امام اول وچهارم)، کنیه جدشان - یعنی امام علی (ع) - را به ایشان دادند و آن حضرت را «ابوالحسن» صدا می زند.
3. «زکّی»
«زکی»، انسان طاهر و پاکیزه در مسیر خیر و خوبی است یعنی کسی که پاک از فساد است و فسادی در او راه ندارد لذا چون امام رضا(ع) پاک، شریف و محترم بودند، به این لقب نامیده شدند.
«زکّی» از ریشه زکاوت گرفته شده است.جمع کلمه زکی، ازکیاء است، بر اساس این لقب امام رضا (ع) پاک از همه آلودگی ها،گناهان و رذایل اخلاقی بوده و در واقع معصوم هستند به گونه ای که خطایی از او سر نمی زند و گناه و آلودگی در شخصیت، رفتار و گفتار او راه ندارد.
4. «عالم آل محمد(ص)»
عالم بودن ایشان بدان معناست که در عرصه های مختلف علمی و هدایتی ثامن‌الحجج(ع) اندیشمند و پرفسور جهان اسلام است، لقب عالم آل محمد(ص) و شهرت امام هشتم(ع) به برتری علمی به ویژه در دوران خود از آنجا نشأت می‌گیرد که مأمون عباسی که خود نیز دانشمند و از اهل علم بود و شخصیت دارای هوش و ذکاوت محسوب می شد، قصد داشت با برپا کردن جلسات مناظره نقطه ضعفی از امام به دست آورده و به ایشان از جهت منصب امامت توهین کند اما در نهایت این خلیفه عباسی و دیگران بودند که به علم حضرت رضا(ع) اعتراف کرده و او را به معنای واقعی شایسته لقب عالم آل محمد(ص) دانستند.
یک روایت آمده که امام کاظم(ع) به فرزندانش فرمودند:
«این علی برادر شماست و او عالم آل محمد(ص) است پس هر چه سؤال دارید، از او بپرسید و هر چه را که برای شما می گوید آن را حفظ کنید، که شنیدم پدرم جعفر بن محمد(ع) چندین بار به من فرمود که این پسر عالم آل محمد(ص) است».
5. ضامن آهو
بعد از «رضا» مشهورترین لقب امام هشتم همین «ضامن آهو» است وجالب اینکه درهیچ کدام از منابع کهن تاریخی ، داستان پناه آوردن آهو به امام رضا(ع) نیامده است.قدیمی ترین منبعی که چنین لقبی آورده ، این شهر آشوب (متوفای 588ق) در«مناقب آل ابی طالب» است که د ر وصف آن حضرت - جایی که درجریان ذکر وقایع سفر امام (ع) به ایران به نیشابور می رسد.
یک بیت شعر از شاعری به نام «ابن حماد» نقل می کند که به این شکل :«الذی لاذت به الظبیه والقوم جلوس / من ابوه المرتضی یزکو ویعلو و یروس» یعنی اوکسی است که آهوی ماده به او پناه آورد؛ درحالی که گروهی نشسته بودند. او کسی است که پدرش علی مرتضی(ع) است وهمواره درحال تزکیه وتعالی وبالا رفتن است. این درحالی است که روایت پناه آوردن آهوی ماده، دوقرن قبل از این کتاب برای پیامبر (ص) روایت شده است.
6. «سراج اللّه»
سراج به معنی چراغ بوده و این لقب به معنای چراغ هدایت است، یعنی امام(ع) چراغ خدا بوده و گمراهان را راهنمایی و سرگشتگان را به راه راست هدایت می‌کند. هشتمین خورشید امامت از آن جهت سراج الله لقب گرفته که محبان و ارادتمندان حضرتش با سپردن دست خویش به ایشان به سر منزل مقصود می رسند.
پیامبر(ص) فقط راه و مسیر را نشان می دهد، اما امام معصوم(ع) باید دست مردم را بگیرد، در جاده زندگی ببرد و به مقصد برساند، از همین امام معصوم سراج و چراغ هدایت خداوند برای بندگان است.
بشر بدون چراغ هدایت راه نمی تواند به هدف برسد، برای آنکه ما در مسیر این چراغ های هدایت قرار گیریم رفتار و سیره حضرت رضا(ع) بهترین و مهم ترین برنامه است، چون امام وظیفه اش همین است که دست در دست ما را به مقصد برساند، پس اگر خود را به او بسپاریم با گام های محکم در سیر هدایت حرکت کرده ایم.
7. مرتضی
این لقب به معنای مورد رضایت و پسندیده ، لقبی است که شیعیان دربرابر لقب «رضا» که مامون به آن حضرت داده بود برای ایشان به کار بردند، ، لفب مرتضی البته ازالقاب مشترک بین آن حضرت با سایر ائمه (ع) است واگر هم درمتنی، مرتضای خالی دیدید، قاعدتاً منظور امام اول(ع) است؛ اما در صلوات خاصه امام رضا هم این لقب بلافاصله بعد از لقب رضا آمده است:«اللهم صل علی علی بن موسی الرضا المرتضی»
8. «رئوف»
رئوف به معنای بسیار مهربان بوده و کسی که در مهربانی سرآمد است، دلسوز است، یعنی فرد دلسوز نمی تواند ببیند به کسی رنج و سختی برسد و از درد دیگران ناراحت می شود و حتی ممکن است ایثار کند و دیگری را بر خود ترجیح دهد که این ها همه در صفت رأفت نهفته است.
در مورد مهربانی و رأفت امام هشتم (ع) برخی عرفا می‌گویند، رأفت امام (ع) حسی است، یعنی وقتی انسان وارد حرم ایشان می شود، خودش این مهربانی و رأفت را حس می کند که چقدر مورد توجه حضرت قرار گرفته است.
امام(ع) رأفتی به گستردگی دایره محبان و ارادتمندانش دارد که هر کس در خانه اش بیاید دست خالی بر نمی گردد، دل ها متوجه ایشان شده وحوائج محبان برآورده می شود.
9. «صدیق»
کلمه صدیق به معنای کسی که همیشه صادق است و راست می گوید. و کسی که گفتارش را با کردار خویش تصدیق کرده است صدیق از دیگر صفات مهم امام رضا(ع) به شمار می رود، لقبی که شاید کمتر به گوش کسی خورده باشد اما این لقب از لحاظ سند اعتبار لازم را دارد.
دلیل نامیدن لقب صدیق به امام هشتم(ع) این است که همان گونه که یوسف صدیق در کشور مصر با ولایت خودش کشوری را از قحطی نجات داد، امام رضا(ع) نیز در دوران خودشان این کشور آسیب زده اسلامی را در عرصه قحطی هدایتی واقعا نجات داده و از هدایت بهره مند کردند.
امام رضا(ع) توانستند با درایت و مدیریت در برابر ابرقدرتی مانند مأمون و برخی که بعد از شهادت امام کاظم(ع) واقفیه شدند شیعه را حفظ و مردم را هدایت کنند، از همین رو وجه تشابه یوسف نبی در عرصه اقتصادی و این یوسف یعنی ثامن‌الحجج(ع) در عرصه هدایتی و راهنمایی است.
10. مکیّده‌الملحدین:
امام رضا(علیه السلام) بر اشتباهات و خطاهای مخفی ملحدان خطّ بطلان می کشید و تصورات آن ها را رد می‌کرد و این از طریق مناظره هایی بود که در کاخ عباسیان برگزار می شد و در جریان آن مناظرات، حضرت اصول اسلامی و ارزش های آن را تثبیت می کرد. از این رو به ایشان لقب «مکیّده الملحدین» داده شد.
11. «غریب‌الغربا»
از امیرالمؤمنین امام علی(علیه السلام) روایت شده که می فرمایند: «به زودی مردی از فرزندان من در خراسان به وسیله ی زهر کشته خواهد شد. ألا فَمَن زارَهُ فِی غُربَتِهِ غَفَرَ اللهُ لَه ذُنُوبَه؛ آگاه باشید کسی که در غربتش او را زیارت کند، خداوند گناهان او را بیامرزد».
امام رضا(علیه السلام) خود می فرمایند: «یدفننی فی بلاد غربهٍ إلّا مَن زارَنی فی غُربتی، وَجَبَت لَهُ زیارَتی یومَ القیامهِ»: مرا در بلاد غربت به خاک می سپارند. همانا هرکس مرا در این غربت زیارت کند، قطعاً من او را در روز قیامت زیارت می‌کنم.
القاب امام رضا (ع) : امام رضا علیه السلام مانند دیگر امامان معصوم علیهم السلام القابی دارد که هر کدام وجه تسمیة مخصوص به خود دارد.
این القاب عبارتند از: رضـا، صابر، رضی، صادق، صدیق، فاضل، هادی، مرشد، سراج الله، نورالهدی، غریب الغرباء، معین الضعفاء، شمس الشموس، انیس النفوس، عالم آل محمد و ...
در این میان، معروفترین لقب از القاب امام رضا لقب زیبای «رضا» است.
