احکام خمس،پاسخ تمام سوالات شما درباره خمس

یکى از واجبات مهم مالى در اسلام «خمس» است که از فروع دین و جزء عبادات شمرده مى‏شود. از این رو باید با قصد قربت انجام گیرد. تمام مذاهب اسلامى (شیعه و سنى) در اصل وجوب خمس، اتفاق نظر دارند.

احکام خمس و سوالات درباره خمس

سال خمسى

زمان معين براى خمس دادن

1. شخص از چه زمانى بايد سال خمسى داشته باشد؟

ج. تاجر و كاسب و صنعت گر و مانند اين ها از وقتى كه شروع به كاسبى مى كنند، يك سال كه بگذرد، بايد خمس آن چه را كه از خرج سالشان زياد مى آيد بدهند، و كسى كه شغلش كاسبى نيست، اگر اتفاقا معامله اى بكند و منفعتى ببرد، بعد از آن كه يك سال از موقعى كه فايده برده بگذرد، بايد خمس مقدارى را كه از خرج مالش زياد آمده بدهد.

ملاك در روز اوّل سال خمسى

2. اگر فردى در وسط روز اوّل سال خمسى مالى به او برسد، آيا اين مال جزو درآمد سال پيش است يا سال بعد؟

ج. مربوط به سال آينده است.

سال كسى كه درآمدى ندارد

3. كسى كه درآمدى ندارد يا اگر دارد به مخارج او كفايت نمى كند، آيا لازم است سال خمسى قرار دهد؟

ج. لازم نيست.

چيزى كه سال از آن نگذشته

4. اگر از سال خمسى چيزى در دست شخص باشد، ولى هنوز يك سال از موعد آن نگذشته است. آيا خمس به آن تعلّق مى گيرد؟

ج. چيزى كه سر سال خمسى از مؤونه اضافه بيايد تخميس مى شود، مگر از مصاديق مسأله ى 1400 رساله باشد و يا فايده اى مستقل از ارباح كسب سال باشد كه بتواند سال مختصّ به خود داشته باشد.

كسى كه سال خمسى ندارد

5. كسى كه سال خمسى ندارد و مى خواهد خمس اموالش را بدهد. آيا لازم است اوّلين سودى را كه به دست آورده، مبدأ سال خمسى خود قرار دهد و بقيه سودها و مخارج را با آن بسنجد؟ يا لازم نيست؛ بلكه فقط خمس اموالى را كه يقين دارد الآن خمس به آن ها تعلّق مى گيرد پرداخت كند و اموالى را كه شك دارد خمس به آن ها تعلق مى گيرد يا نه مصالحه نمايد و تاريخ مصالحه را اوّل سال خمسى خود قرار دهد؟

ج. وجه اخير صحيح است.

تغيير دادن سال خمسى

6. آيا مى توان سال خمسى را تغيير داد و اگر كسى سود فاصله ى سال اصلى و سال جديد را تخميس كند، آيا باز هم براى تغيير سال خمسى نياز به اذن حاكم شرع دارد؟

ج. همان مقدار حساب براى تغيير سال خمسى كافى است و هر وقت حساب خود را تسويه كرد، همان وقت ابتداى سال او مى شود.

تقارن حقوق با سال خمسى

7. شخصى در يك تاريخ مشخّص حقوق مى گيرد و همان تاريخ، آخرين روز سال خمسى او است. با سر رسيدن آن تاريخ آيا به حقوق همان ماه كه در واقع خرج ماه آينده است خمس تعلّق مى گيرد؟

ج. حقوق ذكر شده از درآمد سال وصول آن است؛ مگر به نحوى مشمول مسأله ى 1400 رساله شود كه ربح زايد از مؤونه ى سال بر آن صادق نباشد.

دريافت حقوق ماه قبل بعد از فرارسيدن سال خمسى

8. در سر سال خمسى، قبل از دريافت حقوق ماه قبل، خمس مال خودم را محاسبه كرده و پرداخته ام و بعد از چند روز حقوق ماه قبل را گرفته ام، آيا اين حقوق مربوط به سال خمسى آينده است يا بايد همين سال محاسبه شود؟

ج. مربوط به سال آينده است.

محاسبه خمس اموال قبل از رسيدن سال خمسى

9. چند روز مانده به سر سال خمسى، خمس اموال را محاسبه كرده و پرداخته ام و همان موقع را سر سال خمسى جديد قرار داده ام، آيا حقوقى يا درآمدى كه در آن چند روز بعد به دستم مى رسد، جزو درآمد سال بعد است يا بايد حالا خمس آن را بدهم؟

ج. اگر وقت وصول آن حقوق هم بعد از آن روز محاسبه بوده، جزو درآمد سال بعد است.

خمس پولى كه قرض داده شده

10. مقدارى پول به كسى قرض دادم تا چند ماه قبل از فرارسيدن سال خمسى ام به من برگرداند، ولى او بعد از سال خمسى برگرداند و من در آن موقع كه قرار بود تحويل دهد (قبل از سال خمسى) براى مخارج زندگى ام، به آن پول نياز داشتم. آيا اين پول خمس دارد؟

ج. خمس ندارد.

سال خمسى طلاب علوم دينى كه سهم امام مصرف مى كنند

11. آيا طلاب علوم دينى كه سهم امام ـ عليه السّلام ـ مصرف مى كنند وگاهى نيز از راه تبليغ درآمدى دارند بايد سال خمسى داشته باشند؟ اگر لازم است داشته باشند، اگر در آخر سال خمسى چيزى اضافه بيايد و نداند از كدام است (سهم امام يا درآمد تبليغى) تكليف چيست؟

ج. سال خمسى داشته باشند و هر چه اضافه آوردند بايد خمس آن را بدهند هر مالى كه باشد از قبيل مزد و حقوق و تدريس و... به نحو لزوم و در وجوه بنابر احوط.

كسى كه فقط چند سال قبل خمس اموال خود را داده است

12. شخصى خمس اموال خود را حساب كرده و پرداخته، ولى براى سال هاى بعد حساب خود را نگاه نداشته. بعد از چند سال مى خواهد اموال خود را حساب كند، آيا خمسى كه قبلاً پرداخت كرده كسر مى شود؟

ج. اگر از مخمّس خرج نموده، ظاهرا كسر نمى شود و گرنه اضافه شده ى بر اموال او خمس دارد.

شخصى كه سال خمسى نداشته

13. شخصى كه سال خمسى ندارد و مى خواهد براى خود سال خمسى قرار دهد و چند روز قبل مبلغى درآمد داشته آيا به اين پول خمس تعلق مى گيرد؟

ج. احتياطا بايد با حاكم شرع مصالحه كنند.

خمس مواد خوراكى كه در اواخر سال خمسى تهيه مى شوند

14. شخصى كه سال خمسى دارد و مقدارى مواد خوراكى را اواخر سال خمسى (مثلاً دو ماه مانده به پايان سال) خريده است، اگر سر سال خمسى بخواهد خمس آن ها را بدهد براى تهيه آن ها در سال بعد براى خوراك خانواده با مشكل مواجه مى شود و آن قدر ندارد كه از نياز و خرج زندگيش زياد بيايد با توجه به اين كه از زمان خريد آن مواد خوراكى يك سال نگذشته است، آيا خمس آن ها واجب است؟

ج. خير، به مسأله ى 1400 رساله مراجعه شود.

خمس حقوقى كه چند روز قبل از رسيدن سال خمسى دريافت مى شود

15. كارمندى كه سال خمسى او رأس يكى از ماه هاى شمسى است و به طور عادى حقوق او به زحمت تا پايان ماه كفاف مخارج او را مى دهد، اگر حقوق خود را يك يا دو روز قبل از رسيدن سال خمسى دريافت كند، آيا بايد خمس آن را بپردازد؟

ج. خير، بنابر توضيحى كه در مسأله ى 1400 رساله ذكر گرديده است.

تغيير سال خمسى

16. آيا مى توان سال خمسى را تغيير داد؟ چگونه؟

ج. مى توان آن را جلو انداخت و هر وقت تسويه حساب كرد، اوّل سال او حساب مى شود.

تعيين سال خمسى جداگانه براى حقوق هر ماه

17. حقوق بگيران و افرادى كه ماهيانه مبلغى به عنوان حقوق يا شهريه دريافت مى كنند، آيا مى توانند براى هر حقوق دريافتى ماهيانه خود، سال جداگانه اى قرار دهند؟ طلاب شهريه بگير چه طور؟

ج. بايد براى تمام اموال يك سال خمسى قرار دهند، با فرض اين كه يك درآمد عرفى مستمر حساب مى شود؛ به مسأله ى 1388 رساله مراجعه شود.

شمسى يا قمرى بودن سال خمسى

18. آيا براى تعيين سال خمسى، بهتر است سال شمسى محاسبه شود يا قمرى؟

ج. جايز است دادن خمس را تا آخر سال قمرى، تأخير بياندازد و اگر براى دادن خمس زراعت و مانند آن، كه مطابق سال شمسى انجام مى شود، سال خمسى را شمسى قرار دهد، اشكال ندارد.

نحوه تعيين سال خمسى

19. آيا تعيين سال خمسى به اختيار خود شخص است يا بايد ابتداى شروع به كسب را ابتداى سال خود قرار دهد؟

ج. بايد از اوّلين درآمد آن حساب كند. (مسأله ى 1384 رساله).

سال خمسى جداگانه براى هر درآمد

20. آيا انسان مى تواند سال خمسى هر پولى را كه به دستش مى رسد جداگانه قرار دهد؛ يعنى براى هر دريافت و درآمدى كه به دستش مى رسد، يك سال خمسى جداگانه قرار دهد كه اگر آن پول در آن سال خرج نشد خمس آن را بدهد يا اين كه حتما بايد يك سال خمسى واحد براى همه درآمدها در همه ماه ها و روزها داشته باشد؟

ج. اگر فقط يك رشته درآمد دارد، بايد يك سال خمسى قرار دهد، (مسأله ى 1384 و 1388 رساله).

زمان محاسبه خمس چك مدت دار

21. چنان چه خريدار چك مدت دار بدهد كه پس از سه ماه وصول شود، براى محاسبه خمس آن زمان فروش ملاك است يا وقت وصول پول؟

ج. وقت وصول پول ملاك است.

خمس لوازم التحرير كه اواخر سال خمسى تهيه مى شود

22. اگر سال خمسى كسى مثلاً پايان شهريور باشد، آيا لوازم التحريرى كه براى سال تحصيلى فرزندانش خريدارى كرده، خمس دارد يا نه؟

ج. به مسأله ى 1400 رساله رجوع شود.

تعيين ساعت خمسى

23. آيا در سال خمسى تعيين ساعت خمسى نيز لازم است؟ و در صورت تعيين، اگر بعد از آن ساعت پولى به انسان برسد آيا جزو درآمد سال بعد محسوب مى شود؟

ج. مناسب است ساعت آن هم معين باشد؛ لكن گذشت كه روز تسويه حساب، اوّلين روز سال جديد است.

فراموش كردن سال خمسى

24. در صورتى كه روز شروع سال خمسى را ندانم، ولى ماهش را بدانم، آيا مى شود به دلخواه، يكى از روزهاى همان ماه را اختيار كنم؟

ج. بله، مى تواند اوّل ماه را اختيار كند و غير آن هم مانعى ندارد.