اعمال حج تمتع
حجّ تَمَتُّع، از اقسام سهگانه حج در اسلام است.
این نوع حج، بر کسی واجب است که فاصلۀ محلّ سکونتش تا مکه بیش از ۱۶ فرسخ یا ۴۸ میل است.
حج تمتع از دو بخش تشکیل میشود: عمره تمتع و حج تمتع.
در حج تمتع 13 عمل واجب است:
1. احرام از مکه مکرمه
اِحْرام پوشیدن لباس احرام به عنوان اولین عمل مناسک حج یا عمره است که با نیت کردن و گفتن تلبیه محقق میشود.
احرام از میقات های خاصی آغاز میشود. این عمل، از جمله ارکان حج و عمره است.
کسی که در حال احرام است را مُحرِم میگویند، فرد محرم احکام خاصی دارد مانند اینکه انجام برخی از اعمال در مدت احرام، بر وی حرام میشود.
2. وقوف در عرفات
وُقوف در عَرَفات، به معنای توقف در عرفات، دومین عمل واجب حج است که در روز عرفه در سرزمین عرفات انجام میشود.
زمان واجب وقوف از ظهر تا مغرب شرعی است. توقف حداقلی آن از ارکان حج به حساب میآید.
پس از احرام بستن برای حج، واجب است در روز عرفه (نهم ذی الحجه)، از ظهر تا غروب آفتاب (برخی فتاوا: تا مغرب شرعی) در این منطقه حضور یابند.
بیشتر حاجیان از یک روز قبل (روز ترویه، هشتم ذی الحجه) در عرفات حاضر میشوند.
تنها واجب این وقوف، همین حضور است.
وقوف به عرفات مستحباتی نیز دارد:
- با طهارت بودن
- غسل کردن
- حضور قلب
- بالانرفتن از کوه جبل الرحمه یا هر بلندی دیگر
- نماز ظهر و عصر را در ابتدای وقت و بدون فاصله از هم بخواند.
- خواندن دعاهای متعددی که در این مکان وارد شده است، به ویژه دعای عرفه امام حسین(ع) و امام سجاد(ع).
3. وقوف در مزدلفه
مَشْعَر یا مَشْعَرُالحرام که به مُزْدَلِفِه نیز شهرت دارد سرزمینی بین عرفات و مِنا است که حدود ۴ کیلومتر طول دارد.
این زمین در محدوده حرم مکه قرار داشته و توقف (وقوف) در آن در صبح عید قربان از ارکان حج است. بیشتر حجاج برای رمی جمرات از این مکان سنگریزه جمع میکنند.
این سرزمین که در محدوده حرم مکه قرار دارد درّهای است کم وسعت که بین عرفات و منا واقع شده و طول آن تقریباً چهار کیلومتر است.
در این منطقه مسجد بزرگی وجود دارد که آن را «مسجد مزدلفه» میخوانند بعد از مغرب روز عرفه، حجگذاران از عرفات خارج شده و به طرف مشعر الحرام حرکت میکنند.
زمان وقوف در مشعرالحرام از طلوع فجر عید قربان تا طلوع خورشید است.
در مشعر به جز توقف در آنجا کار دیگری واجب نیست گر چه مستحبات بسیاری دارد و از جمله آنها ذکر الهی گفتن و جمعآوری سنگریزه برای رمی جمرات است.
4. رمی جمرات
رَمْیِ جَمَرات پرتاب سنگریزه ها به سوی نماد شیطان، از اعمال واجب در مناسک حج است.
این عمل در سرزمین مِنا و در روز عید قربان و دو روزِ بعد از آن انجام میشود. این عمل به نوعی پیروی نمادین از رفتار ابراهیم (ع) شمرده میشود.
شرایط سنگ ریزه ها:
- سنگریزهها بهاندازه یک بند انگشت و کوچکتر از آن باشد ولی نه آنقدر ریز که مانند شن و ماسه باشد.
- از سنگهای حرم جز مسجد الحرام و مسجد خَیف باشد. برخی، همه مساجد محدوده حرم را استثنا کردهاند.
- بکر باشد، یعنی خود یا دیگری هرچند در سالهای گذشته آن را به وجه صحیح به جمره نزده باشد.
- مباح باشد نه غصبی.
- مستحب است سنگریزهها را از مشعر الحرام جمع کنند.
5. قربانی کردن
قربانی یا قربانی کردن از مناسک حج که حیواناتی مانند گوسفند و شتر را به نیت تقرب به خدا در روز عید قربان ذبح میکنند.
این کار بر کسانی که در حج تمتع شرکت کرده و در سرزمین منا باشند واجب و بر دیگران مستحب موکد است.
قربانی کردن از آداب و رسومی است که در دیگر ادیان نیز وجود داشته و دارد.
در اسلام دو نوع قربانی وجود دارد، قربانی واجب و قربانی مستحب، قربانی کردن در چند صورت واجب است، از جمله در مناسک حج، کفاره برخی اعمال در حج، و همچنین نذر و عهد و قسم.
علاوه بر موارد واجب، قربانی کردن در روز عید قربان، به شرط تمکن مالی، مستحب مؤکد است، چه کسانی که سال قبل یا سالها قبل حج را به جای آورده باشند، و چه کسانی که به حج نرفتهاند.
6. حَلْق (تراشیدن موی سر) و تقصیر (کوتاه کردن موی سر یا ناخن)
حَلْق (تراشیدن موی سر) و تقصیر (کوتاه کردن موی سر یا ناخن) از واجبات حج و عمرهاند که در موارد مختلف یکی از آنها انجام میشود.
حلق و تقصیر مانند سایر اعمال حج و عمره، از عبادات به حساب میآیند و مانند نماز نیاز به قصد قربت دارند.
برخی مراجع تقلید در تقصیر، کوتاه کردن ناخن را کافی ندانسته و چیدن قسمتی از مو را نیز لازم میدانند.
حلق اختصاص به مردان داشته و زنان در همه موارد باید تقصیر انجام دهند.
مانند سایر اعمال حج و عمره، حلق و تقصیر نیز از عبادات بوده و مانند نماز نیاز به قصد قربت دارند.
کندن یا حلق موهای بدن یا ناخنها در حال احرام (پیش از حلق یا تقصیر) حرام بوده و کفاره دارد.
7. طواف حج خانه خدا
طَواف به معنای هفت بار چرخیدن به دور کعبه، یکی از اعمال واجب حج و عمره است.
هر دور از این چرخیدن «شَوط» نام دارد. تمام اقسام حج و عمره دارای دو طواف زیارت و طواف نساء هستند به جز عمره تمتع که طواف نساء ندارد.
در غیر حالت احرام نیز میتوان طواف مستحبی انجام داد. پس از هر طواف، دو رکعت نماز طواف پشت مقام ابراهیم خوانده میشود.
8. نماز طواف پشت مقام ابراهیم (علیه السلام)
مَقام ابراهیم سنگی کنار کعبه، که نشان پای حضرت ابراهیم(ع) بر آن نقش بسته است.
قرآن این مقام را از آیات و نشانههای روشن خداوند بر روی زمین شمرده و مسلمانان را به نماز در این جایگاه دعوت میکند.
این سنگ هم اکنون در استوانهای طلایی رنگ، در فاصله ۱۳ متری خانه خدا قرار دارد. در دیدگاه شیعه، مکان اصلی مقام ابراهیم چسبیده به کعبه است.
طواف واجب در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم انجام گرفته و نماز طواف پشت آن خوانده میشود.
9. سعی بین صفا و مروه
سَعْی صَفا و مَرْوِه از اعمال واجب حج و عمره به معنای هفت بار پیمودن بین دو کوه صفا و مروه. صفا و مروه نام دو کوه کوچک، متصل به مسجدالحرام است.
فاصله بین این دو کوه که «مَسْعیٰ» نام دارد حدود ۳۹۵ متر است.سعی، عبارت است از هفت دور پیمودن مسافت بین صفا و مروه به نیت حج یا عمره، به هر دور این عمل «شوط» گفته میشود.
بر اساس فتوای مشهور فقها، در حج با حلق یا تقصیر محرّمات احرام جز استمتاع از همسر و بوی خوش بر حاجی حلال میشود و پس از طواف و سعی، بوی خوش نیز حلال میگردد، در عمره، هیچیک از محرمات احرام با سعی حلال نمیشود.
10. طواف نساء
طواف نِساء از واجبات حج و عمره مفرده است که قبل از انجام آن، استمتاع از همسر برای فردی که حج انجام داده است، حرام باقی میماند.
طواف نساء از اختصاصات شیعه است و در فقه اهل سنت سخنی از طواف نساء به میان نیامده است.
طواف نساء مانند طواف حج عمره است و تنها در نیت باید به نیت طواف نساء انجام شود.
پس از هفت بار چرخیدن دور خانه خدا، بایستی دو رکعت نماز طواف نساء در پشت مقام ابراهیم خوانده شود.
طواف نساء از اختصاصات شیعه است و در فقه اهل سنت سخنی از طواف نساء به میان نیامده است.
11. نماز طواف نساء
پس از انجام طواف نساء، باید دو رکعت نماز، به نیّت نماز طواف نساء بخواند.
کافی است در هر نقطه ای که عرفاً بگویند پشت مقام است گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند بلکه در این صورت بعید نیست که نماز در هر جای مسجد الحرام صحیح باشد.
پس از انجام نماز طواف نساء زن بر مرد و مرد بر زن که به واسطه احرام، حرام شده بود، حلال مى شود .
12.ماندن در منا
مِنا سرزمینی بین مشعر الحرام و مکه است که حاجیان از صبح عید قربان تا دو روز بعد بخشی از اعمال حج را در آن انجام میدهند.
این اعمال عبارتند از: رمی جمرات، قربانی، حلق یا تقصیر، بیتوته در منا. این سرزمین جزئی از حرم مکه است.
حجگزاران در صبح دهم ذی الحجه (عید قربان) پس از طلوع آفتاب از مشعرالحرام وارد منا میشوند و پس از رمی جمره عقبه، حلق یا تقصیر انجام داده و قربانی میکنند.
پس از حلق یا تقصیر بخش زیادی از محرمات احرام بر حاجی حلال میشود.
حجگزار واجب است شب یازدهم و دوازدهم تا نیمه شب در سرزمین منا بماند و فردای آن، از طلوع آفتاب تا غروب، رمی جمرات سهگانه را انجام دهد.
اینها اعمالی است که پیش از اسلام نیز در حج وجود داشته و آغازگر آن ابراهیم(ع) بوده است.
چنانچه حجگزار مایل باشد میتواند این شبها را به جای منا در مکه بماند به شرط اینکه همۀ شب تا طلوع فجر را مشغول عبادت باشد.
برخی حجگزاران واجب است علاوه بر آن دو شب، شب سیزدهم را هم در منا بمانند و فردای آن رمی جمرات انجام دهند.
13. رمی جمرات سهگانه
- جمره اولیٰ: نزدیکترین جمرات سه گانه به مسجد خیف و دورترین آنها به مکه است.
- جمره وُسْطیٰ: بین جمره اولی و جمره عقبه قرار دارد که قبلا به صورت یک ستون بود ولی در تغییرات انجام گرفته در سال ۱۴۲۵ قمری به صورت دیواری به طول ۲۵ و عرض یک متر درآمده است.
- جمره عَقَبِه: نزدیکترین جمره به مکه است. جمره عقبه در سینه کوه قرار داشت و رمی آن در همان طرفِ پیدا انجام میگرفت.
رمی جمره در روز عید قربان و دو روز پس از آن صورت میگیرد. زمان رمی بنابر مشهور از طلوع آفتاب تا غروب است، مگر برای کسانی که عذری از رمی در روز دارند مانند بیماران و سالمندان.
بیشتر بخوانید:
میزان هزینه حج تمتع ۹۸ + وسایل مورد نیاز برای حج واجب کدامند ؟
زمان و هزینه ثبت نام حج در سال ۹۸ اعلام شد
دیدگاه ها