علل خشم و روش های مقابله با پرخاشگری
با دلگرم همراه باشید تا با راه های کنترول خشم آشنا شوید.
در مورد پرخاشگری
متاسفانه پرخاشگری به عنوان یک آسیب اخلاقی امروز در سطح جامعه و خانواده به شدت دیده می شود، فلذا شناخت علل و راههای درمان آن می تواند مفید باشد. پرخاشگری به عنوان یک آسیب اخلاقی اگر کنترل نشود می تواند عواقب زیانباری داشته باشد. اما بد نیست اول بدانیم دقیقا پرخاشگری چیست. بعضی پرخاشگری را رفتاری می دانند که به دیگران آسیب می رساند، یا بالقوه می تواند آسیب برساند.پرخاشگری ممکن است بدنی باشد، مانند لگد زدن و گاز گرفتن و یا لفظی مانند فریاد زدن و رنجاندن. طبق یک تعریف دیگر، پرخاشگری رفتاری است که به قصد آزار کسی یا آسیب رساندن به چیزی ابراز می شود.پرخاشگری را باید از جرات ورزی متمایز دانست. جرات ورزی، دفاع از حقوق یا متعلقات مانند ممانعت کودک از این که کسی اسباب بازیش را بگیرد، یا بیان امیال و آرزوها را در بر می گیرد.
پرخاشگری می تواند نسبت به اشیاء، حیوانات، انسانهای دیگر یا حتی خود شخص و یا چیزی که به عموم مردم تعلق دارد، مانند پاره کردن صندلی اتوبوس با چاقو، ابرازشود.پرخاشگری لفظی، دستکم درسالهای قبل از مدرسه، با افزایش سن افزایش می یابد. کودکانی که درسالهای اولیه پرخاشگر هستند به احتمال زیاد در بزرگسالی و جوانی هم پرخاشگرخواهند بود و کودکانی که پرخاشگرنیستند، به احتمال زیاد در بزرگسالی هم پرخاشگر نخواهند بود.پسرها پرخاشگرتر از دخترها هستند وپسرها بیش ازدخترها پرخاشگری بدنی و لفظی دارند. برای دخترها ظرافت و لطافت به جای خشونت پسندیده تر تلقی می شود. از این رو، در دوره دوم کودکی، پسرها به مراتب خشن تر و ستیزه جوتر از دخترها هستند.حملات جسمانی، نزاع، پرخاشگری، تخریب و جسارت در پسرها به مراتب بیش از دخترها دیده می شود. هر قدر سن پسرها بالاتر رود، تفاوت بیشتری در رفتار پرخاشگرانه در مقام مقایسه با دخترها نشان می دهند. دختران از ترس اینکه مبادا موقعیت و محبوبیت خود را از دست بدهند، کمتر درصدد بروز خشم و عصبانیت خود بر می آیند. آنها تصور می کنند که اگر احساسات واقعی خود را بیان دارند، مادر و یا دوستان نزدیک خود را ناراحت کرده و موجب طرد خود از سوی آنان می شوند. بنابراین باید نسبت به خشم و عصبانیت در دختران، حساس تر بوده و آنان را در مواجه و مقابله با خشم آماده کرد.
نسبت خشم و شیطان
امام محمد غزالی در کیمیای سعادت می گوید:اصل خشم و غضب از آتش است که زخم آن به دل می رسد و نسبت آتش با شیطان است، آنجا که گفت: «خَلَقْتَنی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ»(اعراف: 12) و کار آتش حرکت و ناآرامی است، در حالی که کار گل و خاک سکون و آرامش است و هر کس خشم بر او غالب شود، نسبت و شباهت او با شیطان بیش از آدم است.
توجه داشتن به انگیزه و سبب خشم و دریافتن اینکه شیطان در ایجاد و شعله ور شدن آن سهیم است، انسان را از هر گونه حرکت نا به جا و ناشایست که نشان دهنده عجز و درماندگی او در برابر شیطان است، بازمی دارد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در همین زمینه می فرماید: «خشم، شراره ای است از سوی شیطان».حکایت می کنند: روزی شیطان در نظر عبد اللّه بن حنظله آمد و گفت: می خواهم چیزی به تو بیاموزم! عبداللّه گفت: من هیچ نیازی به آموختن از تو ندارم. شیطان گفت: عبداللّه ! دقت کن اگر حرفم خیر بود، قبول کن وگرنه، از خود بران. سپس گفت:ای پسر حنظله! از غیر خدا تقاضا و تمنا نداشته باش و به هنگام خشم مراقب باش که به کجا کشیده می شوی.
الف: علل شخصیتی:شخصیت امکان پیش بینی آنچه را که فرد در موقعیتی خاص انجام خواهد داد فراهم می کند.با توجه به نظریات سزار لمبروزو جرم شناس و پدر مردم شناسی جنایی ایتالیا میان نقص بدنی از یک سو و جنایت از سوی دیگر رابطه نزدیکی وجود دارد .آیزنگ مدعی است که بین ویژگیهای شخصیتی چون برون گرایی و رفتار انحرافی رابطه وجود دارد فرد برونگرا ماجراجو و مغرور است ، سریعاً واکنش نشان می دهد . تمایل به پرخاشگری دارد ، زود از کوره به در می رود ، احساسات وی در کنترلش نیست . او بدون تأمل و اندیشه عمل می کندسازمان روانی فرد به گونه ای است که برای هر عامل تهدید کننده ای از خود واکنش نشان می دهد و معمولاً یکی از رایج ترین واکنشها به نا امنی ، پرخاشگری است همچنین ناکامی هسته مرکزی شخصیت آدمی را مورد تعرض قرار داده و ویران می کند .نداشتن وضع روحی مطلوب به دلیلی ابتلا به برخی بیماریهای روحی و روانی بحرانهای ناشی از دوره بلوغ و برخی خصوصیات رفتاری افراد از جمله اضطراب و هیجان ، احساس حقارت ، غرور و ... موجب بروز پرخاشگری می شود .
چگونه با کودک پرخاشگر کنار بیاییم؟
ب _ علل خانوادگی :سختگیری ها ، خشونت ها ، سرزنش ها و تحقیرهای والدین مستبد اثرات مخرب و جبران ناپذیری بر روی ساختار شخصیتی کودکان و نوجوانان باقی می گذارد و احساس بی کفایتی ، ترس و انزوا و گوشه گیری ، ناتوانی در برقراری روابط عاطفی و اجتماعی ناسازگاری و پرخاشگری و ... می تواند زاییده چنین رفتارهای ناسنجیده و نابخردانه والدین باشد.بر اساس یک تحقیق 46 % بزهکاران جامعه ما در خانواده های بی قید و بند زندگی می کرده اند در تحقیق دیگر 75 % پسران پرخاشگر از وجود پدر محروم بوده و یا الگوی فردی برای یادگیری نداشته اندالگوهای خانوادگی نیز بار فتار پرخاشگرانه ارتباط دارد .
ج _ علل آموزشگاهی :پژوهش های انجام شده حاکی از ارتباط پرخاشگری با مشکلات یادگیری است ...پرخاشگری با پیشرفت تحصیلی ضعیف و ناکامی در مدرسه همراه می باشد . پرخاشگری واکنش کلی نسبت به ناکامی است هر چند افراد همیشه پاسخهای پرخاشگرانه آشکار از خود نشان نمی دهند و آنها را در وجود خود سرکوب می کنند .مثلاً پسری که بوسیلة یکی از همکلاسان خود مورد اهانت قرار گرفته ، غالباً به طور فیزیکی به او حمله ور می شود .زد و خوردها و دعواهای حیاط مدرسه خود نشانه هایی از این پرخاشگری ها است.
د_ علل اجتماعی :پرخاشگری ناشی از ناکامی های بنیادی یا یادگیری و مشاهدات محیطی است .نشان داده است که پرخاشگری کاملاً جنبه تقلیدی دارد و از راه مشاهده کسب می شود .طرد یا روشهای انضباطی غلط در افزایش پرخاشگری نقش داشته اند .با توجه به فزونی پرخاشگری در جامعه صنعتی و شهری امروزی ، برخی برای توجیه این پدیده وسایل ارتباط جمعی را مسئول می دانند زیرا فیلم ، مجله ، روزنامه ، کتاب ، تلویزیون ، ویدئو ، ماهواره حاوی تصاویر و و مطالبی است که در ان اشاره به خشونت ، تهاجم و جنایت بسیار دیده می شود.یک تحقیق مهم در این زمینه نشان داده است که نه زندگی خانوادگی یک پسر ، نه عملکرد مدرسه ای و نه زمینه خانوادگی وی ، بلکه مقدار برنامه های خشن تلویزیونی که در نه سالگی تماشا می کرده است تنها و مهمترین عامل تعیین کننده میزان پرخاشگر بودن او در 10 سال بعد یعنی سن 19 سالگی بوده است .
روش های مقابله با خشم
۱- از لحاظ هیجانی خلاق بودن
از خلاقیت خود برای پیدا کردن شیوه مقابله ای خوب استفاده کنید وقتی عصبانی هستیند این واقعیت را بپذیرید که خشمگین هستید و تصمیم بگیرید که چه کاری می توانید در ارتباط با آن انجام دهید از روش جراتمندانه استفاده کنید این خشم نیست که باعث می شود به شیوه های خاص عمل کنیم بلکه این ما هستیم که عصبی می شویم و تصمیم می گیریم که یا به شیوه اجتماعی پسند و یا به شیوه غیر اجتماعی(که قابل قبول نیست) واکنش نشان دهیم. نباید به بهانه عصبانیت دست به اعمال پرخاشگرانه بزنید چرا که شیوه نا معقولی برای اجتناب از مسئولیت است.
علل ایجاد خشونت و پرخاشگری در کودکان چیست ؟
۲- بررسی منطقی بودن ارزیابی های اولیه خود
باید معین کنید که مسئله ارزش ناراحت شدن را دارد یا نه در اینجا انتظار دارید که کارها باید همیشه طبق نظر شما پیش رود و دیگران همیشه با شما خوب رفتار کنند و هرگز نباید ناکام شوید خشمگین می شوید.مهارت مقابله ای خوب در این وضعیت، شناخت خواسته های غیر منطقی خود و تغییر دادن آنها به خواسته های واقع بینانه تر است.مثلا بگویید چون قرار نیست که دنیا بر اساس خواسته ها و آرزوهای من اراده شود بنابراین برای مقابله با ناکامی باید مهارت مقابله ای اثر بخشی را یاد بگیرم .
۳- استفاده از روش خود آرام سازی برای حفظ کنترل
حقیقت دارد که می گویند وقتی عصبانی هستید قبل از اینکه پاسخی بدهید باید تا ۱۰ بشمارید این کار به شما فرصت می دهد تا با استفاده از مهارتهای مسئله گشایی خود بهترین راه حل را انتخاب کنید. با استفاده از تنفس آرام و عمیق در مدتی کوتاه خود را آرام سازید. عصبانیت و فریاد کشیدن یک حالت انتخابی است نه نتیجه خشم، با مرور ذهنی نحوه واکنش خود در موقعیت مزبور خود را حساسیت زدایی کنید، این تمرین را تکرار کنید ناکامی و مورد بد رفتاری قرارگرفتن را تصور کنید سپس میزان خشم خود را روی یک مقیاس ۰تا ۱۰۰درجه بندی کنید تا زمانیکه میزان خشمتان به سطح پائین تر از ۳۰ برگردد.
۴- استفاده از ایمن سازی در مقابل استرس برای تعلیم خود در مقابل رویدادهای خشم برانگیز زندگی
قبل از مواجه شدن با رویدادها با خود بگویید: این مسئله مرا ناراحت می کند اما می دانم چگونه از عهده اش برآیم .می توانم از مهارت های مقابله ای خود برای حفظ کنترل استفاده کنم.زیاد سخت نگیر این می تواند تجربه یادگیری خوبی باشد.نفس عمیق بکش، آرام باش، و از نیروی فکرت استفاده کنن باید اجاره بدهم خشم دیگران بر من اثر بگذارد باید خویشتن دار باشم .
۵- شناخت و اهمیت دادن به تخلیه انرژی
وقتی خشمگین هستید، تخلیه انرژی از طریق پرداختن به فعالیت های جسمی یا خلاق اثر بخش است. و در وضعیت ذهنی آرام می توانید مشکل خشم برانگیز خود را حل کنید.مرحله اول رها ساختن تنش از سیستم است مرحله دوم مسئله گشایی، همیشه این دو را با هم بکار ببرید.
۶_ باور کردن خود به عنوان مقابله کننده
درباره خوب یا بد بودن هیجان خشم فکر نکنید در عوض توجه خود را به مراقبت از خویشتن و ارضای نیازهای خود بدون صدمه زدن به دیگران متمرکز کنید.خود را به عنوان فردی مقابله کننده در نظر بگیرید که می داند از چه راهبردهایی برای ارتباط با سایر افراد استفاده کند از حقوق خود دفاع کنید و جراتمند باشید.
۷- غلبه بر بی جراتی
بی جراتی یعنی ترسو، پشیمان و منفعل بودن، یعنی اهمیت ندادن و محترم نشمردن نیازها و خواسته های خود و پذیرفتن خواسته های دیگران حتی اگر به ضرر او باشد این افراد فکر می کنند برای اینکه مودب و مفید باشند لازم است تسلیم خواسته های دیگران شوند گاهی افراد جرات ورزی را با پررویی و پرخاشگری اشتباه می گیرند باید بیاموزید اخم ها، و انتقاداتی را که در نتیجه امتناع از پذیرفتن خواسته های دیگران را می بینید تحمل کنید.
۸- شناخت حدود پرخاشگری
افراد پرخاشگر سعی می کنند نیازها و خواسته های خود را از طریق تسلط، توهین و تحقیر دیگران برآورده کنند و فقط به فکر خود هستند.در دراز مدت پرخاشگری ما را از دیگران بیگانه ساخته و به صورت افرادی بدگمان و متخاصم در می آورد.
۹- شناخت مزایای جرات ورزی
جرات ورزی یعنی دفاع از حقوق خود و بیان افکار و احساسات خود به شیوه مستقیم، صادقانه و مناسب افراد جراتمند به شیوه مدبرانه با دیگران ارتباط برقرار می کنند اما نمی گذارند کسی که از آنها امتیاز بگیرد.جرات ورزی که انسان احساس خودکارآمدی و کنترل درونی می بخشد، اعتماد به نفس و عزت نفس ما را تقویت می کند و بهترین روش برای دست یافتن به روابط بین فردی رضایت بخش است.
۱۰ – تکمیل مهارت جرات ورزی
مطلع ساختن دیگران از احساسات که نسبت به اعمال آنها دارید و بیان احساسات خود بر حرمت نفس و احترامی که دیگران برای شما قائلند خواهد افزود.(بیان احساسات خود)همدلی مهارتی مهم برای تقویت ارتباط صمیمانه است.میتوانید با خواسته کسی مخالفت کنید ولی با بیان اینکه احساس آنها را درک می کنید و محترم میشمارید(همدلی) وقتی با دیگران همدلی می کنید به احتمال قوی اعمال شما مدبرانه خواهد بود تا نسنجیده اگر دیگران شما راوادار به کاری کنند قرص و محکم بایستید و به نحوی واکنش نشان دهید که احترام آنها را جلب کنید (کاردانی).
۱۱- مذاکره کننده خوبی بودن
مصالحه مهارتی است که نیازمند درک نیازهای دیگران است ، لزومی ندارد که با امیال و خواسته های دیگران مخالفت یا موافقت کنید ، اما باید به آنها بفهمانید که خواسته هایشان را درک می کنید برای اینکه دو طرف مقابل به خواسته های خود برسند ممکن است هر کدام از آنها از بخشی از خواسته های خود چشم پوشی کنند .اگر هنگام مذاکره احساسات شدیدی در شما ظاهر شد آنها را بشناسید و بپذیرید و سعی کنید خونسرد باشید از خواسته های انعطاف ناپذیر و مطلق اجتناب کنید و با نشان دادن همدلی خود فضای مذاکره را صمیمانه کنید.
چرا انسان خشمگین می شود؟ راهکارهایی برای کنترل خشم
۱۲- پی بردن به ارزش گذشت
گذشت به معنای از یاد بردن خطای افراد نیست . هر گاه انسان کسی را که به او بی حرمتی کرده می بخشد او را از خشمگین شدن می رهاند و به امور روزمره خود می پردازد کسی که می بخشد برگ برنده همیشه در دست اوست ، چون از موضع قدرت و با اعتماد به نفس از خطای افراد چشم پوشی می کنید . گذشت قدرت خود کارآمدی و حس کنترل شما را در موقعیت های ناخوشایند بالا می برد.
تأثیر هم نشین در خشم
دوری از مصاحبت افراد خشمگین و عصبانی و هم نشینی با افراد بردبار و صبور، به عنوان یک عامل اخلاقی ـ اجتماعی، نقش بازدارنده ای در برابر خشم دارد؛ زیرا تجربه ثابت کرده است که هم نشینی با انسان های خشمگین و پرخاشگر سبب اثرپذیری فرد از گفتار و کردار ایشان و بروز احساسات همانند آنان می شود و برعکس، دوستی و هم صحبتی با افراد صبور و دارای طمأنینه، افراد خشمگین و عصبانی را آرام و تعدیل می کند.در حدیثی آمده است: « هر گاه بر یکی از برادران دینی ات سه بار خشم بگیری و او خویشتن داری کند و بر تو بی ادبی نکند، او را به عنوان دوست خود انتخاب کن».
رویارویی با شعله های خشم
سرکوبی و فرو بردن خشم در زمان شروع آن آسان تر است و هنگامی که شدت پیدا کند و شعله ور شود، از کنترل و اختیار فرد خارج می شود. بنابراین پیش از آنکه این حالت در فرد شدت یابد و آتش آن، نور ایمان و عقل را خاموش سازد، باید به رویارویی با آن پرداخت.
پیش از بروز خشم، با استفاده از روش های زیر می توان آن را کنترل کرد و در اختیار گرفت:
1. به هنگام خشم، ذکر خدا بگویید و از شر شیطان به خدا پناه ببرید.
2. اگر هنگام خشم ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، بخوابید. علت این امر، جلب توجه فرد به این نکته است که انسان از خاک آفریده شده و موجودی ذلیل و حقیر است و سرانجام روزی نیز به خاک باز خواهد گشت، در این صورت از غرور و تکبر او کاسته می شود.
3. هنگام مواجهه با خشم، با آب سرد وضو بگیرید یا غسل کنید؛ زیرا خشم برخاسته از حرارت درون است و آب سرد این حرارت را فرو می نشاند.
4. سکوت کنید، چون ممکن است در این حالت، فرد حرف هایی بزند که بعدا پشیمان شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: « خشم خود را با سکوت و هوای نفس را با خرد درمان کنید».
5. جا به جایی محل نیز در کاهش خشم مؤثر است.در این حالت پند و نصیحت اثر بخش نخواهد بود و اگر بخواهند جلوی خشم او را بگیرند، باید از فردی که از او حساب می برد و روی او نفوذ دارد، طلب کمک کنند.بنابراین با توجه به پی آمدهای زیان بار و ناپسند خشم و دشواری کنترل و ایستادگی در برابر آن، عامل دیگری که در این باره مطرح می شود، تقویت تمایلات فطری و عواطف والای انسانی است که نقش مهمی در کاهش تأثیر ناکامی ها و پرخاشگری ها دارد.از طریق آموزش های تربیتی و مذهبی و پای بندی وجدانی و اخلاقی به وظایف اجتماعی، این فضائل در فرد به صورت عادت و ملکه درمی آید و فرد و جامعه را از آثار ناخوشایند خشم، دور نگاه می دارد. عفو و گذشت و کظم غیظ، از جمله ارزش هایی هستند که در اخلاق اسلامی به عنوان روش های رویارویی با خشم مطرح است.
۱ دیدگاه