دوستان چه نقشی در زندگی ما دارند؟

ویژگی های دوست خوب چیست و چه تأثیری در زندگی انسان دارد؟

بدون شک عوامل مختلفی در ساختن شخصیت انسان مؤثر هستند که از مهم‏ترین آنها مسئله همنشینی و دوستی و معاشرت است. این عامل از چنان اهمیتی برخوردار است که اسلام فرموده: «المَرْءُ عَلی دینِ خَلیلِهِ فَلْیَنْظُرْ أَحدُکُمْ مَنْ یُخالِل؛ آدمی بر دین و روش همنشینِ خود است پس باید ببینید که با چه کسی دوست می‏شود.»

روشن است که انسان خواه ناخواه از دیگران تأثیر می‏پذیرد و بخش‏ مهمی از افکار و صفات اخلاقی خود را از طریق دوستانش کسب‏ می‏کند. این مطلب هم از نظر عقل و هم از طریق تجربه به اثبات رسیده است. ما به وسیله مشاهدات حسّی خود و نیز با بازنگری به تاریخ، در می‏یابیم که چه بسیار افرادی که از راه دوست به سعادت ابدی و یا شقاوت ابدی رسیده‏اند.

نقش دوست در زندگی به قدری زیاد و برجسته است که حضرت علی علیه السلام می‏فرماید:

«مَنْ إِشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ أَمرُهُ وَ لَمْ تَعْرِفُوا دینَهُ فَانْظُرُوا إلی‏ خُلَطائِهِ فَإِنْ کانُوا أَهْلَ دینِ اللَّهِ فَهُوَ عَلی‏ دینِ اللَّهِ وَ إِنْ کانُوا عَلی‏ غَیْرِ دینِ اللَّهِ فَلا حَظَّ لَهُ مِنْ دینِ اللَّه؛ هرگاه وضع کسی برای شما نا معلوم بود و دین او را نشناختید، به دوستانش نظر کنید. پس اگر آنها اهل دین و آیین خدا باشند او نیز پیرو آیین خداست و اگر بر آیین خدا نباشند او نیز بهره‏ای از آیین حق ندارد.»

تو اول بگو با کیان زیستی پس آنگه بگویم که تو کیستی‏

ویژگی دوستان خوب

ابن مسکویه دانشمند مشهور اسلامی و استاد بوعلی سینا گوید:

«تمام سعادت انسان نزد دیگران و دوستان یافت می‏شود. سعادتمند کسی است که دوستان واقعی برای خود به دست آورد و در دوستی با آنان از هیچ فداکاری و از خودگذشتگی دریغ ننماید تا هم او از آنان فضائل اخلاقی کسب کند و هم آنان از وی بهره اخلاقی بر گیرند».

یک روانشناس معروف می‏گوید:

«این جمله را در ذهن خود، به خود تلقین کنید: نیک‏بختی من، شادی من، عوائد من، بستگی به هیچ چیز ندارد مگر به مهارتی که در شیوه معاشرت با مردمان به کار می‏برم».

آری انسان در سایه دوستان وفادار و صمیمی است که می‏تواند پلکان ترقی و تعالی را یکی پس از دیگری طی نماید و این دوست است که گاه تا اوج افتخار و عظمتْ بشر را رهنمون می‏شود و منشأ خیرات و برکات اجتماعی می‏گردد. همچنین در سایه همزیستی و همدلی است که استعدادها شکوفا شده و بشر می‏تواند اختراعات و اکتشافات و آثار ماندگار از خود بر جای بگذارد که جامعه از آنها سود ببرد.از سوی دیگر دوستان ناشایست و شرور هستند که بشر را به منجلاب فساد انداخته و او را تا سر حدّ فنا و نیستی پیش می‏برند. سقراط گوید: هر یک از مردم آرزویی دارد، یکی مال می‏خواهد، یکی جمال و دیگری افتخار، ولی به عقیده من یک دوست خوب از همه مهم‏تر است.

رسول گرامی اسلام، نقش دوست و اهمیت دوستی را چنین یادآور شده است: «المُؤْمِنُ أَلِفٌ مَأْلُوفٌ وَ لا خَیْرَ فی‏ مَنْ لایَأْلَفُ وَ لا یُؤْلَف؛ مؤمن چنان است که با دیگران انس و الفت گرفته و دیگران با او انس دارند و کسی که نه الفت‏پذیر است و نه الفت می‏گیرد در او خیری نیست.»

اگر تاریخ را ورق بزنید، خواهید دید که نه تنها بیشتر اختراعات و اکتشافات، حاصل همکاری و همیاری بشر با دیگران بوده بلکه اکثر موفقیت‏های اجتماعی و پژوهشها و تحقیقات علمی نیز در سایه همفکری و همیاری و روابط دوستانه صحیح انجام گرفته است؛ دوستانی که با تلاش جمعی و با کمک فکر و اندیشه دیگران توانسته‏اند دستاوردهای بزرگ علمی را برای تاریخ به ارمغان آورند.

نقل یک نمونه از حوادث تاریخ معاصر در اینجا خالی از لطف نیست.جرجی زیدان(متوفای 1332 ق) تاریخدان و ادب‏شناس بزرگ مصری که بسیاری از آثارش از جمله رمان‏های تاریخی او، به زبان فارسی ترجمه شده، کتاب مفصلی در موضوع تاریخ ادبیات عرب نوشته و در بخشی از آن مدعی گردیده است که شیعیان، آثار مکتوب قابل توجهی در تاریخ عرضه نکرده ‏اند و نقش مؤثری در پیشرفت علوم اسلامی نداشته‏اند.

در برابر این سخن نسنجیده و وهن‏آمیز، سه دوست جوان که از دانش آموختگان حوزه علمیه نجف و تربیت یافته فرهنگ شیعه بودند و عمیقاً جریان فرهنگی شیعه را می‏شناختند و این ادّعا را خلاف واقع می‏دانستند با یکدیگر هم‏پیمان شدند و تصمیم گرفتند تا هر کدام به گونه‏ ای به آن پاسخ دهند و زیدان را متوجه خطای بزرگ تاریخی‏اش بنمایند.

یکی از آن سه تن، علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء(1374 ق) بود که به نقد روش تحقیق این کتاب پرداخت و خطاهای متعدد آن را برشمرد و محصول کار خود را به صورت کتابی به نام «نقدها و پاسخها» منتشر ساخت و در طیّ آن پاسخهای خود را در کمال استحکام و وضوح مطرح نمود. این کتاب خیلی زود در محافل علمی جای خود را باز کرد و نشان داد که چگونه کاری عالمانه می‏تواند ادعاهای نادرست و گزاف را بی اثر کند. دوست دیگر او علامه سید حسن صدر(1364 ه. ق) نقش شیعیان را در پایه‏ گذاری علوم اسلامی نشان داد و ثابت کرد که بسیاری از این علوم بدون حضور شیعیان هیچ‏گاه شکل امروزین خود را نمی‏یافتند و به این ترتیب تأثیر شیعه در پیدایش آنها انکار ناپذیر است. این تحقیق به نام «شیعه و بنیانگذاری علوم اسلامی» منتشر شد و محققان را متوجه جنبه‏ های ناگفته تاریخ علوم اسلامی نمود.

امّا سومین دوست که علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی(م 1389 ق) بود با کوششی بی مانند کتابخانه ‏های سراسر کشورهای اسلامی را کاوید و از میان کتابهای آنها نزدیک به شصت هزار کتاب شیعی را شناسایی کرد و بدین ترتیب توانست کتابشناسی بزرگ شیعه را از آغاز تاریخ اسلام تا عصر خویش تدوین کند.

این کتابشناسی که نگاهی به هزار و سیصد سال فعالیت علمی شیعه دارد در حدود سی جلد و با عنوان «الذریعة الی تصانیف الشیعة»(راهنمای آثار مکتوب شیعه) پاسخ محکمی بود به ادعای نابجای جرجی زیدان. این کتاب بعدها خود منشأ تحقیقات تازه‏ای در باب مکتوبات شیعه شد. به راستی این سه اثر گرانبها و ارزشمند و ماندگار که در دفاع از حریم تشیع بر جای مانده و سالیان متمادی است که مرجع اهل تحقیق و تدوین‏ می‏باشد چگونه سامان یافته است؟ شک نیست که این خدمت بزرگ به جامعه تشیع در اثر دوستی صمیمانه و همفکری و هم‏پیمانی این دوستان بوده است و این تنها یک نمونه از نقش مثبت و ارزشمند دوستی در جامعه است.

چرا دوستان می توانند چنین نقشی ایفا کنند ؟

سه دلیل اصلی دارد:

1- اگر دوست عاقل و خردمند و خوب داشته باشیم ، عقل ما با عقل او جمع می شود و احتمال خطا را پایین می آورد .

2 – یاران نیک آینه یکدیگرند، دوست اگر عیب و نقصی ببیند به شما خواهد گفت.دوستان عیب جوی یکدیگر نیستند بلکه مشفق یکدیگرند .

3 – مهمترین نقش دوستی ایجاد حریم امن است

زندگی اجتماعی توام با پاره ای از ترسها و سرکوب ها و ملاحظات است که یک صورتک را بر ما الزام می کند که این صورتک گاهی کشیدنش طاقت فرسا است. دوست حریم امن است مثل خانه انسان است وقتی به کسی اطمینان می ورزیم و معتمد ماست رفته رفته این ترس ها و نقابها فرو می ریزد و خویشتن واقعی ماآشکار می شود و او مثل آینه در برابر ما ایستاده. بنابراین به این معنا مهمترین نقش دوست این نیست که به شما بگوید عیب تو این است ، مهمترین نقش دوست این است که برای تو هس . و حریم امن برای تو فراهم می کند و تو در آن حریم عریان می شوی و در آینه وجود او می تابی و خودت را می بینی. و همین که معتمد و حامی است حق دوستی خودش را ادا کرده است .

چگونه یک دوستی خوب ایجاد کنیم ؟

دوستی تنها زمانی پیش می آید که ما احترامی عمیق برای حقوق ، نگرشها و احساسات دیگران قایل باشیم همانطور که برای خود قایلیم. باید دیگران را آنگونه که هستند پذیرا باشیم بی آنکه نیازها و انتظارات خود را به آنها تحمیل کنیم. هر انسانی باید به داشتن دیدگاه خویش از جهان مجاز باشد. دوستی بازتاب احترام عمیق برای ارزش انسانهاست. دوستی به ما می گوید که دیگران تنها به این دلیل وجود ندارند که نیازهایمان را برآورند و زندگی ما را سرشار سازند. آنان نیز زندگی و نیازهایی دارند که باید تحقق یابند.

در دوستی هر فرد حضور دیگری را تایید می کند و تمامیت او را تقویت می نماید. در رفتار هایش تلاش می کند نشان دهد که او را محترم می شمارد و تحسینش می کند.در ضعف هیچ پیوندی پایه نمی گیرد. حجب، عدم اطمینان، ترس از خطر کردن، ما را از کنار هم بودن محروم می سازد. پیوندها به شجاعت ، به بیان و به تعهد نیازمندند. در روابط انسانی گریزی از مشکلات نیست. پیوندی که کامل و سراسر امن، شاد و محکم باشد وجود ندارد.

به دلیل جوهره پیوند که همیشه دو یا چند نفر را شامل می شود همواره اختلافاتی وجود دارد. که برخی از این اختلافات در زمان حال غیر قابل حل اند، اما در طول زمان می توان برآنها فایق آمد. گروهی نیز برای همیشه حل ناشده باقی می مانند. برای رویارویی با آنچه از راه می رسد به شجاعت و درک ” این نیز بگذرد ” نیاز داریم. ما برای زیستن در کنار یکدیگر به شجاعت نیاز داریم. این در دست ماست که چگونه به پیوندها و دوستیهایمان فرصت شکوفا شدن ببخشیم.