بیماری آندومتریوز چیست؟ آیا این بیماری قابل درمان است؟

بیماری آندومتریوز در زنان چیست؟

آندومتریوز به معنی رشد بافت داخلی رحم در جایی بیرون از رحم است.آندومتریوز به معنی وجود غدد آندومتریال و استرومای رحم در بیرون از آندومتر و عضله رحم است. لگن شایعترین محل آندومتریوز است. در این بیماری بافت اندومتر (مخاط رحم) پرکار در بیرون از محل اصلی (رحم) پایه ریزی می‌شود.

این بافت در تمام بافت‌های بدن به جز طحال می‌شود به‌وجود آید، ولی رایج‌ترین محل پدید آمدن آن و در ۵۰درصد موارد، لگن است که در این قسمت، تخمدان‌ها (در نزدیک ۴۰ درصد موارد) بیش از دیگر اندام‌ها گرفتار اندومتریوز می‌شوند؛ بنابراین همزمان با پریود خانم‌ها این نقاط خونریزی می‌کنند که در نتیجه دشواری‌های فراوانی برای فرد به‌وجود می‌آید. رایج‌ترین آنها درد موقع پریود ماهانه یا نازایی و دردهای مزمن لگنی می‌باشد.

علائم آندومتریوز

از نشانه‌ها آندومتریوز درد لگنی، دیسمنوره، دیسپارونی و نازایی است. درمان پزشکی بر پایه حاملگی (پروژستین‌ها به تنهایی یا ترکیب با استروژن‌ها) یا منوپوز دروغین (مانند آگونیست‌های GnRh یا دانازول) می‌باشد. درمان جراحی دربرگیرنده برداشتن ضایعه یا سوزاندن آن است. گسترش اندومتریوز به‌طور کامل و پایانی مشخص نیست، ولی در حالت کلی کارآزمودگان گسترش آن را از یک تا ۱۰درصد پیش‌بینی می‌کنند.

همچنین بیشترین سن ابتلا به این بیماری بیشتر میان ۲۵ تا ۴۰سالگی است. این در حالی است که اندومتریوز عامل ۵تا ۳۵ درصد موارد نازایی در زنان است.در اندومتریوز بافت‌های همانند رحم در جاهایی از بدن بیرون از رحم رشد می‌کنند. این بافت‌های نابجا می‌شود به نام تومور خوش‌خیم، گره بافتی یا بافت کاشته‌شده مورد اشاره قرار گیرند.

شایع‌ترین محل بروز آندومتریوز

لگن شایعترین محل بروز آندومتریوز است. در این بیماری بافت آندومتر (لایه داخلی رحم) در بیرون از محل اصلی خود (رحم) تشکیل می‌شود. این بافت می‌تواند در تمام بافت‌های بدن جز طحال به وجود آید، ولی رایج‌ترین محل پدید آمدن آن، لگن است که در این قسمت هم، تخمدان‌ها بیشتر گرفتار آندومتریوز می‌شوند.

در آندومتریوز، بافت آندومتر تغییر جا داده، اما همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و در هر دوره قاعدگی، این بافت ضخیم می‌شود و خونریزی می‌کند. در آندومتریوز، بافت‌های اطراف ممکن است تحریک شوند و درنهایت موجب زخمی‌شدن بافت و چسبندگی شود. برآورد می‌شود 40 درصد زنان به این مشکل دچار هستند که رایج‌ترین عوارض آن‌ها، درد موقع پریود ماهانه یا نازایی و دردهای مزمن لگنی می‌باشد.

انواع اندومتریوز

• اندومتریوز خارج لگنی: اغلب فاقد علامت در صورت بروز درد یا توده خارج لگنی سیکلیک مدنظر قرار می‌گیرد.
• اندومتریوز نافی: این توده قابل لمس و درد سیلیک در محل ناف است.

علل آندومتریوز

در ایجا 5 علت شایعی را که باعث می شوند بافت داخلی رحم در جای دیگری از بدن رشد کند، برای شما می گوییم.

قاعدگی عقب گرد

بیشترین علت آندومتریوز می باشد. در این نوع قاعدگی، خون قاعدگی شامل سلول های آندومتر است که به جای آنکه از بدن خارج شوند، از طریق لوله های رحمی وارد حفره لگنی می شوند. این سلول های آندومتر به دیواره لگن می چسبند و در آنجا رشد می کنند و خونریزی در طول این دوره ایجاد می شود.در موارد شدید آندومتریوز، جراحی برای خارج کردن رحم و تخمدان باید انجام گیرد.

رشد سلول های جنینی

این سلول ها، حفره های لگنی و شکمی را می پوشانند و از سلول های جنینی بوجود می آیند. هنگامی که یک و یا چند منطقه از پوشش شکمی تبدیل به بافت آندومتر شود، آندومتریوز گسترش می یابد.

زخم جراحی

بعد از جراحی، مانند هیسترکتومی (خارج کردن رحم) و یا سزارین، سلول های آندومتر ممکن است به محل برش جراحی متصل شوند.

انتقال سلول های آندومتر

عروق خونی و یا مایع لنف ممکن است سلول های آندومتر را به دیگر قسمت های بدن انتقال دهند.

اختلال سیستم ایمنی

ممکن است وجود اختلال در سیستم ایمنی باعث گردد که بدن نتواند بافت آندومتر را که در بیرون از رحم رشد می کند تشخیص داده و از بین ببرد.

راه‌های تشخیص اندومتریوز

تنها راه تشخیص قطعی اندومتریوز انجام لاپاراسکوپی و دیدن حفره شکم است. البته این کار معمولا در مرحله اول انجام نمی‌شود چون به هرحال نوعی عمل جراحی محسوب می‌شود. اما اگر در تشخیص بیماری واقعا به مشکل بربخوریم این کار را انجام می‌دهیم. علاوه بر این، یکی از راه‌های جدیدی که بسیار کمک‌کننده بوده است، استفاده از ام‌آر‌آی و انجام تستی به نام 125CA است. این تست تا حد زیادی به تشخیص اندومتریوز کمک می‌کند، زیرا مارکرها معمولا در این افراد افزایش پیدا می‌کنند.

مواردی بوده است که بیمار فکر می‌کرده بواسیر یا هموروئید دارد و به دنبال درمان آن بوده است. اما پزشک در معاینه و سونوگرافی «اندورکتال» متوجه نقاط آبی رنگ و قهوه‌ای رنگی شده است که از آنها خون دفع می‌شود بدون اینکه در آن قسمت واریس مهمی وجود داشته باشد. بواسیر در حقیقت واریس وریدهای ناحیه روده است اما این نقاط تکی هستند و دورشان عروق خاصی نیست و با این حال خونریزی می‌کنند. اندومتریوز می‌تواند به‌راحتی با بواسیر اشتباه گرفته شود.

قاعدگی های خیلی دردناک و لکه بینی دارید؟

علائم بیماری اندومتریوز متعدد و غیراختصاصی هستند. یکی از شایع‌ترین علائم آن دردهای هنگام دوره ماهانه است که در روزهای سوم و چهارم معمولا بدتر می‌شود، درست برعکس افراد عادی که دردهایشان روز اول و دوم بیشتر است. حتی بعد از اتمام دوره ماهانه نیز مدت زیادی طول می‌کشد تا این درد کاملا از بین برود.

متاسفانه درد هنگام دوره ماهانه با گذشت زمان بدتر می‌شود، یعنی هرماه بیمار احساس می‌کند از ماه قبل بدتر شده است چون نقاط اندومتریوز هربار خونریزی بیشتری خواهند داشت و درد شدیدتر می‌شود. البته حتما دلیلی ندارد خونریزی نیز به همراه درد بیشتر از 7 روز طول بکشد اما متاسفانه یکی از علائم این افراد لکه بینی است که ممکن است بیش از 7 روز هم مشاهده شود. گاهی اوقات این بیماری با کیست‌های داخل تخمدان همراه است که این کیست‌ها نیز باعث درد شدید هنگام دوره ماهانه می‌شوند.

در این افراد اگر سونوگرافی انجام دهیم کیست‌هایی را در تخمدان می‌بینیم که داخل‌شان خون است. این کیست‌ها «کیست شکلاتی» نام دارند و به راحتی مشخص می‌شوند. از دیگر علائم اندومتریوز می‌توان به درد هنگام نزدیکی و لکه بینی بین دو عادت ماهانه اشاره كرد. علاوه براین، گاهی اوقات در معاینه پشت رحم یا کلدوساک خلفی، بیمار دردهایی را احساس می‌کند که این دردها نیز به دلیل نقاط اندومتریوز در پشت رحم ایجاد می‌شوند.

خانم های مسن نگران نباشند

اندومتریوز امروزه دیگر در سن و سال خاصی اتفاق نمی‌افتد. این بیماری معمولا در افراد بالای 25 تا 30 سال ایجاد می‌شد اما هم‌اکنون بیمارهای 17، 18 و 19 ساله نیز داریم. برخی افراد معتقدند، هرقدر قاعدگی فرد در سن پایین تری شروع شود در خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری وجود دارد اما اندومتریوز با این موضوع ارتباط زیادی ندارد و بیشتر به نژاد فرد، آلودگی هوا و عواملی که مانع خروج خون می‌شوند ارتباط دارد.

وزن مناسب، رژیم غذایی سالم و ورزش همگی در پیشگیری از این بیماری موثر هستند. باید بدانید از لحاظ تئوریکی، احتمال وقوع این بیماری بعد از یائسگی وجود ندارد زیرا دیگر هورمونی وجود ندارد و عادت ماهانه‌ای اتفاق نمی‌افتد.

درمان مجردها و متاهل‌ها متفاوت است؟

درمان این بیماری بستگی دارد به اینکه آیا بیمار می‌خواهد باردار شود یا خیر. اگر بیمار ازدواج نکرده باشد و هنوز تمایل به باروری نداشته باشد معمولا از درمان‌های نگهدارنده یعنی درمان‌های دارویی استفاده می‌شود تا بیمار اعمال جراحی کمتری را متحمل شود. برای مثال می‌توان به صورت مداوم از قرص‌های ضدبارداری استفاده كرد.

به این ترتیب که بیمار قرص‌ها را 6 ماه می‌خورد و یك ماه استراحت می‌کند. در این 6 ماه قرص‌ها اکثرا باید به طور پشت‌سر هم خورده شود یعنی هر جعبه قرصی که تمام می‌شود جعبه بعدی باید بلافاصله شروع شود تا دوره ماهانه اتفاق نیفتد و نقاط اندومتریوز خونریزی نداشته باشند.

مرحله بعدی استفاده از آمپول‌های «دکاپپتیل» یا «دیفرلین» است که این آمپول‌ها 28 روز یک بار تزریق می‌شوند و باعث یائسگی دارویی یا یائسگی کاذب می‌شوند. به این ترتیب بیمار عادت ماهانه نمی‌شود و خونریزی و درد نخواهد داشت. اما متاسفانه همه این داروها، چه قرص‌های ضدبارداری و چه آمپول‌ها عوارض جانبی خود را دارند.با این حال اگر بیماری چند بار عمل شده باشد و سنش هنوز کم باشد و ازدواج نکرده باشد می‌تواند به صورت نوبتی از این داروها استفاده کند. یعنی 6 ماه قرص بخورد و 3 ماه آمپول بزند و بعد دوباره 6 ماه قرص بخورد و... تا روزی که بخواهد بچه‌دار شود.

متاهل‌ها هرچه زودتر بچه‌دار شوند!

اگر بیمار در مرحله‌ای باشد که می‌خواهد اقدام به بارداری کند و در عین حال کیست بزرگی نداشته باشد بهتر است سریع تر از داروهای کمک باروری استفاده کند تا هرچه زودتر باردار شود. به یاد داشته باشید این افراد گاهی اوقات گرفتگی لوله‌های رحمی پیدا می‌کنند که با گرفتن عکس رحمی می‌توان متوجه شد آیا می‌توانند با این شرایط باردار شوند یا خیر. تعجیل در بارداری این افراد ضروری است زیرا هرقدر که می‌گذرد قدرت باروری‌شان کاهش پیدا می‌کند.

یکی از دلایلش این است که این افراد معمولا یکی، دوبار عمل می‌شوند و کیست‌های تخمدانی دارند که برداشته می‌شوند و یک مقدار از نسج تخمدان‌شان را از دست می‌دهند. علاوه براین، چندین نوع ماده التهابی از نقاط اندومتریوز آزاد می‌شود که هر کدام برای اسپرم و جنین سمی هستند و می‌توانند مانع باروری شوند. این بیماری با چند مکانیسم مختلف باعث نازایی می‌شود.

متاسفانه حتی بیمارانی که کیست و چسبندگی هم ندارند قدرت باروری‌شان نسبت به افراد عادی کمتر است، بنابراین بهتر است زودتر برای بچه‌دار شدن اقدام کنند. گاهی اوقات دیگر راهی برای برگشت به عقب باقی نمی‌ماند. متاسفانه بیماری اندومتریوز تا زمان یائسگی با بیمار است و درمان قطعی‌اش خارج کردن کامل رحم و تخمدان‌هاست که البته این کار برای خانم‌های بالای 45 سال توصیه می‌شود.در این صورت بهبود خیلی زیادی در علائم بیمار پیدا خواهد شد. لازم به ذکر است که ایجاد سرطان به دنبال این بیماری در موارد خیلی نادر اتفاق می‌افتد اما احتمال آن بسیار کم است و بیشتر عوارض جانبی‌اش بیمار را اذیت می‌کند.

روش‌های درمان آندومتریوز

داروهای ضد درد و مسکن

هورمون درمانی: برخی مواقع، این روش درمانی برای کاهش درد آندومتریوز موثر است. افزایش و کاهش هورمون‌ها در طول دروه قاعدگی باعث می‌شود آندومتر ضخیم شود، بریزد و خونریزی کند. با استفاده از این روش، رشد بافت آندومتر کم می‌شود.

جراحی

اگر شما آندومتریوز دارید و می خواهید باردار شوید، جراحی برای برداشتن آندومتریوز در حالی که رحم و تخمدان سالم بمانند، مفید است.

روش کمک باروری

لقاح آزمایشگاهی برای باردار شدن نسبت به عمل جراحی بهتر است.

هیسترکتومی

در موارد شدید آندومتریوز، جراحی برای خارج کردن رحم و تخمدان باید انجام گیرد. اما در این موارد هیسترکتومی به تنهایی کافی نیست، استروژن می‌تواند آندومتریوز باقیمانده را تحریک کند و درد نیز باقی بماند. بعد از هیسترکتومی، بارداری ممکن نیست.

درمان آندومتریوز از طریق جراحی در ایران

بیماری اندومتریوز، تنها محدود به سیستم تولید مثل خانم‌ها نشده و روده‌ها، حالب‌های کلیه، مثانه، حفره شکمی و لگن بیمار را نیز درگیر می‌کند. اخیرا برای درمان آندومتریوز تکنیکی به شکل ورود از راه مجراهای طبیعی بدن و انجام کار با لاپاراسکوپی برای نخستین بار در کشور انجام شد.

این شیوه جدید جراحی اندومتریوز، هیچ برشی روی شکم باقی نمی‌گذارد، تسریع در روند بهبودی، باز نکردن شکم و کاهش آسیب‌های پس از جراحی را از مزایای این شیوه درمانی هستند.جالب است بدانید که تمام تحقیقات این مرکز در مجلات نازایی و علمی معتبر دنیا و اندوسکوپی آمریکا و اروپا منتشر شده است. علاوه بر این شیوه جدید، هر ماه تعداد زیادی عمل اندومتریوز ساده و پیشرفته، به صورت کلاسیک در ایران انجام می‌شود.

درمان خانگی آندومتریوز

• دوش آب گرم و پدهای گرماده، عضلات لگن را آرام و شل می‌کند و از گرفتگی و درد می‌کاهد.
• داروهای غیراستروئیدی غیرالتهاب مانند: ایبوپروفن و ناپروکسن می‌تواند از گرفتگی‌ها و دردهای قاعدگی بکاهد.
• به طور مرتب ورزش کنید.

عوارض آندومتریوز

از عوارض این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• به علت کاشته شدن بافت در لوله‌های رحمی و تنگ شدن آنها نازایی پدید می‌آید.
• درد شدیدی ایجاد می‌شود ولی این درد نشانه پایان زندگی شخص بیمار نیست.
• مشکلات ادراری و اجابت مزاج دامن گیر بیمار می‌شود.
• چسبندگی احشای لگنی به وجود می‌آید
• آندومتریوز پس از جراحی عود می‌کند.
• وجود بافت کاشته شده روی تخمدان می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های بزرگ و توده‌های لگنی به نام آندومتریوما شود.