آزار جنسی در محل کار : گزارشی مستند از آزار جنسی ۹ زن در محل کار

آزار جنسی چیست؟

آزار جنسی در تمام دنیا پدیده شایعی است، چه در خانه، چه در مدرسه و محیط‌های اجتماعی چه در محل کار. اکثر قربانیان زنان هستند و اکثر قریب به اتفاق آزار دهندگان مرد.

اما آزار جنسی در محیط کار چگونه است؟ آیا ما هم کسی را در محل کار آزار جنسی داده‌ایم؟ آیا در محل کار قربانی آزار جنسی شده‌ایم؟ آیا شاهد آزار جنسی بوده‌ایم؟

قربانیان آزار جنسی ممکن است خود ندانند قربانی آزار جنسی شده‌اند. بنابراین ابتدا لازم است با مفاهیم و مصادیق آزار جنسی بیشتر آشنا شویم و بعد آزار جنسی در محیط کار را در ایران بررسی کنیم.

معنای آزار جنسی

هر گونه رفتار نخواسته با ماهیت جنسی: کلمه “نخواسته” در اینجا بسیار مهم است؛ این کلمه به معنی ناخواسته و غیر عمدی نیست، بلکه رفتار نخواسته یعنی رفتاری که بدون رضایت و توافق طرف مقابل انجام شود؛ مثل نگاه با معنای جنسی، متلک یا اظهارنظر یا شوخی با ماهیت جنسی، درخواست انجام عملی با ماهیت جنسی یا تماس جسمی با ماهیت جنسی .

معیار نخواسته بودن، نظر دریافت‌کننده رفتار است، اگر گیرنده رفتار چنین رفتاری را نخواسته باشد این رفتار مصداق آزار جنسی است. نخواسته بودن اهمیت دیگری هم دارد، اگر فردی که هدف آزار جنسی است بخواهد مانع از تکرار آن شود، آزارنده جنسی نمی‌تواند به استناد آنچه در گذشته اتفاق افتاده رفتار خود را موجه بداند.

آزار جنسی اشکال بسیار مختلفی دارد: اعمال فشار برای رفتار یا رابطه جنسی، فرستادن پیام با ماهیت جنسی، اصرار برای ملاقات، شوخی‌ با مضامین جنسی.

خشونت جنسی: آزار جنسی + خشونت جسمی = حمله جنسی یا تجاوز

حمله جنسی: هر عملی برای اینکه با زور، تهدید یا فریب فردی را برخلاف میل و بدون رضایت وادار به عمل جنسی کند، اگر عمل جنسی شامل دخول (واژینال، مقعدی، دهانی) باشد تجاوز جنسی است.

مهمترین نکته در درک آزار جنسی کلمه “نخواسته” است؛ عمل جنسی باید با رضایت و مطابق میل طرف مقابل باشد، اگر چنین نباشد مصداق آزار جنسی است.

حتی اگر کسی در ابتدا به برقرار کردن رابطه جنسی رضایت نشان دهد، اما در میانه رابطه دیگر مایل به ادامه آن نباشد باید عمل جنسی قطع شود و اگر به زور ادامه پیدا کند مصداق آزار جنسی از جمله حمله جنسی یا تجاوز است.

هر کس در هر سن، با هر گرایش جنسی و با هر جنسیتی ممکن است قربانی آزار جنسی شود. اکثریت قربانیان آزار جنسی زنان و کودکان هستند و اکثریت قریب به اتفاق آزاردهندگان جنسی مرد. با این حال نباید فراموش کرد که مردان هم ممکن است قربانی آزار جنسی باشند، چه در کودکی چه در بزرگسالی.

آزار و خشونت جنسی یکی از ویرانگرترین تجربه‌های زندگی است، قربانیان سالهای بسیار و شاید تمام عمر از عوارض آن در رنج خواهند بود و به انواع بیماری‌های روحی مثل اضطراب، افسردگی، ضربه روحی پس از اتفاق بسیار وحشتناک (PTSD)، بزهکاری، خودکشی و خودآزاری مبتلا شوند.

معرفی انواع آزار جنسی

آزار جنسی در محل کار

آزار جنسی محیط کار را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد، آزار جنسی مستقیم که در قبال نوعی عمل جنسی، یا به زنان وعده پاداش و ترفیع و امثال آن داده می‌شود یا اینکه تهدید می‌شوند که اگر خواسته آزار دهنده را برآورده نکنند با اخراج، کسر حقوق یا تنزل رتبه مواجه می‌شوند.

در نوع غیر مستقیم، محیط کار چنان مملو از ارجاعات و رفتارها و گفتارهای جنسی است که باعث معذب شدن، احساس ناامنی و آزار زنان می‌شود.

بجز ثروت و قدرت، موجه بودن آزار دهنده جنسی از نظر اجتماعی برایش مصونیت به همراه می‌آورد و احتمال اینکه کسی باور کند آنها آزار دهنده جنسی هستند را کم می‌کند. مثل کسانی که “در ظاهر پایبندی خود را به اصول اخلاقی و اعتقادی نشان می‌دهند”.

آزاردهندگان معمولا رتبه شغلی یا اداری بالاتری از قربانیان دارند، اما همیشه این طور نیست و گاهی آزاردهنده رتبه بالاتری ندارد، اما یا مصونیت کافی احساس می‌کند یا از درماندگی قربانی سوء استفاده می‌کند.

یکی از مهمترین دلایل تن دادن یا سکوت زنان قربانی آزار جنسی در محل کار این است که به محض اعتراض شغل خود را از دست می‌دهند یا به شکلی دیگر مجازات می‌شوند. مثل همیشه فقر و عدم حمایت اجتماعی و قانونی، پرورشگاه سوء استفاده و آزار است.

زنان کارگر بخصوص آنها که در کارگاه‌های کوچک زیر ده نفر کار می‌کنند بیشتر در معرض آزار جنسی هستند.

آزار جنسی در بخش خصوصی بیشتر از بخش دولتی است چون نظارت کمتری بر آن وجود دارد و دست کارفرما بازتر است. ناامنی شغلی در بخش خصوصی بیشتر از بخش دولتی است که زنان را در موقعیتی آسیب‌پذیرتری قرار می‌دهد. در بخش خصوصی که تعداد کارمندان و مراجعان کم است شرایط برای آزار جنسی فراهم‌تر است.

در برخی مشاغل احتمال آزار جنسی بیشتر است، مثل مشاغلی که با مشتری سر کار دارد. آزار جنسی ممکن است محدود به محل کار بماند یا نماند و آزاردهنده حتی بیرون از محل کار هم قربانی را آزار دهد.

تلفن، پیامک و اینترنت از راه‌هایی هستند که آزاردهنده قربانی خود را در هر حال و هر جا زیر فشار بگذارد یا پیام‌های نوشتاری و تصویری با مضامین جنسی بفرستد.

درخواست‌ها یا کامنت‌های جنسی در صفحه لینکدین زنانی که از این شبکه اجتماعی برای شغل خود استفاده می‌کنند نمونه‌ای از آزار جنسی مرتبط با شغل است.

خجالت، سرخوردگی، ترس از تهدید، ایجاد مشکلات خانوادگی و از همه مهمتر، برچسب “مقصر” مهمترین عامل سکوت زنان است. زنان به دستگاه‌های قانونی اعتماد چندانی ندارند، زیرا بر این باورند که اگر جرایم علیه خود را گزارش کنند اتفاق خاصی نمی‌افتد و در بهترین حالت، سرزنش، تحقیر و بی‌آبرو می‌شوند.

واکنش زنان به آزار جنسی در محل کار شامل انکار، سکوت و انفعال، اعتراض، پرهیز از شرایط خاص یا افراد خاص یا رها کردن شغل می‌شود. ترس زنان از اینکه در محیط کار قربانی آزار جنسی شوند دائما به آنها “یادآوری می‌کند که مردان بر فضاهای عمومی مسلط هستند”.

آزار جنسی زنان در محل کار بخشی از سرکوب اجتماعی و اقتصادی و جنسی زنان است و مهمترین راه مقابله با آن وضع قوانین مناسب، محافظت پلیس و دستگاه قضایی و همچنین حمایت اجتماعی از قربانیان و البته آموزش عمومی و ارتقا فرهنگ کار است.

آزار جنسی زنان

آزار جنسی محدوده وسیعی از رفتارها را در بر می‌گیرد و طبق تعاریف علمی، «عملی است با ماهیت جنسی که در آن فرد یا افرادی با تعرض به شخصیت یک فرد، خواستار دریافت التفات جنسی یا تحقیر جنسیتی با توسل به آزار کلامی می‌شوند.» در برخی جوامع مردسالار، «آزار جنسی زنان» به‌اندازه‌ای نهادینه شده‌ است که اکثریت مطلق زنان آن جامعه در طول زندگی‌شان قربانی آزار جنسی شده‌اند.

آزار جنسی می‌تواند در شرایط و مکان‌های مختلفی شکل بگیرد؛ مثلا در محل کار. فرقی هم ندارد همکارمان یک پزشک،‌ مهندس،‌ مدیر، مسئول و ... باشد.

حتی ممکن است که آزاردهنده از اینکه رفتار او زننده یا اینکه ممکن است شامل آزار جنسی باشد بی‌خبر باشد و یا حتی نداند که کارش غیرقانونی است.

زنان همیشه بیش از مردان قربانی آزار جنسی کلامی و غیرکلامی در محل کار می‌شوند اما ممکن است بسیاری از آقایان هم در محل کارشان با این پدیده روبه‌رو شده باشند اما از آنجا که بیشتر قربانیان آزار جنسی زنان هستند در این گزارش مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

گزارشی مستند از آزار جنسی ۹ زن در محل کار

برای نگارش این گزارش از زنان شاغل خواسته‌ایم که اگر در محل کارشان با خشونت و آزار جنسی مواجه شده‌اند،‌ درباره آن برایمان بنویسند و بگویند که این موضوع چه تاثیری روی آنها گذاشته است.

آنچه می‌خوانید،‌ روایت‌های مختلف از زنانی است که بارها در محیط کارشان شاهد آزار بوده‌اند:

«مریم» برایمان از آزاری که توسط مدیرش دیده،‌ نوشته است: «یک بار با مدیرعامل شرکتی که در آن کار می‌کنم در یک جلسه کاری بودم.

بعد از اینکه چند دقیقه‌ای حسابی مرا ورانداز کرد،‌ گفت: از این به بعد حتما ورزش کن؛‌ خیلی چاق شدی. یا حتی برایم پیش آمده که وقتی از جلسه با آقای مدیر بیرون می‌آیم،‌ همکارم می‌گوید که چرا لپ‌هایت گل انداخته؟

این حرف‌ها واقعا برای من بر خورنده است اما همیشه صحبت را قطع می‌کنم و سکوت می‌کنم تا این حرف‌ها ادامه نداشته باشند.»

«الهه» یکی دیگر از زنانی است که در این‌باره نوشته است: «بارها در محل کارم شاهد کنایه‌های جنسی از سوی آقایان بوده‌ام.

همیشه قبل از صحبت کردن با آنها چند باری جملات را در ذهنم مرور می‌کنم که مبادا از فعل یا کلمه‌ای استفاده کنم که برای آنها دستمایه شوخی جنسی شود.

این رفتارها همیشه حس بدی به من می‌دهد و دائم خودم را سرزنش می‌کنم که مگر چه رفتاری داشته‌ام که آنها به خودشان اجازه چنین شوخی‌هایی را می‌دهند؟»

«بهار» که در یک شرکت معتبر کار می‌کند،‌ نوشته است:‌ «یک روز داشتیم با همکارانم درباره راه‌های جوانی و شادابی صحبت می‌کردیم که یک آقا وسط گفت‌وگو وارد شد و گفت تو به این چیزا فکر نکن.

فکر نمی‌کنم سالی یه بارم کسی دلش بخواد طرف تو بیاد. البته من جواب آن آقا را دادم اما اینها مسائلی است که همیشه در ذهن می‌ماند.»

«زهرا» نوشته است: «مدیر بخش آی‌تی محل کارم مکالمات ما را چک می‌کرد و همه تلاشش این بود که با ثبت پیام‌ها و مکالمات ما اخاذی جنسی کند.»

«فریبا» که در یک محیط فرهنگی کار می‌کند، می‌گوید: «یک روز وسط کار تصمیم گرفتم که از مدیرم سوال بپرسم. متوجه شدم او در حال تماشای فیلم پورن است.

او وقتی مرا دید اصلا به روی خودش نیاورد و در حالی که فیلمش را می‌دید و متوجه بود که من هم آن را می‌بینم، سوالم را جواب داد!»

موضوعی که باید به آن توجه داشت، این است که خیلی وقت‌ها فرد آزاردیده صرفاً همان قربانی نیست بلکه اگر فردی شاهد آزار جنسی نیز بوده و این رفتار بر او هم تأثیر منفی گذاشته‌ است، آزاردیده تلقی می‌شود.

«مهسا» در این‌باره می‌گوید: «من در محل کارم مدیری دارم که خانم‌ها را مجبور به رفتارهای خارج از چارچوب می‌کند.

به این معنی که هر خانمی که در رابطه، صمیمانه‌تر و خارج از چارچوب اداری با آقای مدیر صحبت یا رفتار کند،‌ شرایط کاری‌اش بهتر می‌شود و زن‌هایی مثل من که رفتارهای معمولی در محیط کار دارند یا اهل ظاهر و آرایش خاصی نیستند، از این موضوع آزار می‌بینند.

در واقع زن‌های دیگر این موضوع را آزار و خشونت نمی‌بینند و راضی هم هستند اما این ماییم که آسیب می‌بینیم.»

«مطهره» از خشونت زنان علیه زنان در محل کار برایمان نوشته است: «مدیر من یک خانم است. یک بار با او بحثم شد و او درست وسط یک مسئله کاملا کاری به من گفت یه چیزی بهت می‌گم که از فردا نتونی اینجا سرتو بالا بگیری. من از ترس فحش جنسی از اتاقش بیرون زدم و بحث را ادامه ندادم. او به عنوان یک زن خشونت‌های عجیبی دارد.»

«فرزانه» نوشته است: «متلک‌های جنسی از سوی آقایان در محل کار من بیداد می‌کند. هرچند که خود خانم‌ها هم مقصرند.

همکارهای مرد من با موضوع عادت ماهانه خانم‌ها شوخی می‌کنند. همین که از چیزی عصبانی می‌شویم و اعتراض می‌کنیم، بلافاصله این موضوع را پیش می‌کشند.

متاسفانه برخی خانم‌ها با خنده‌های بیجایشان به این شوخی‌های زشت دامن می‌زنند و این زمینه را برای شوخی‌های بدتر ایجاد می‌کند.»

در میان همه روایت‌هایی که به دستمان رسیده، «فاطمه» تنها کسی است که حاضر نشده در برابر آزار جنسی کوتاه بیاید و از حق قانونی‌اش استفاده کرده است: «مدیری داشتم که همیشه نگاه‌های هیز مشمئزکننده داشت و درباره اندامم اظهارنظر می‌کرد.

در محل کار هیچکس به دادم نرسید و به آزاری که می‌دیدم اهمیت نمی‌داد تا اینکه تصمیم گرفتم از او شکایت کنم.

قاضی پرونده شکایت مرا به رسمیت شناخت و پرونده با تعهد دادن آن آقا به پایان رسید و او از محل کارمان اخراج شد.

با این حال من روزهای سختی را گذراندم و همیشه با خودم می‌گویم کاش این رفتارها را از ترس حرف دیگران، طولانی‌ مدت تحمل نمی‌کردم و زودتر، از آن آدم وقیح شکایت می‌کردم.»

اما آنچه باید بدانیم چگونگی استفاده از حقی است که قانون برای بانوان در مواجهه با خشونت جنسی قائل شده است.

بر اساس ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۷۵ به تصویب رسیده است، هر کس در اماکن عمومی یا معابر با الفاظ و حرکات مخالف شئونات اسلامی، متعرض، مزاحم و موجب توهین به کودکان و زنان شود، مجازات او دو تا شش ماه حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود.

اماکن عمومی محل وقوع جرم مزاحمت برای بانوان و کودکان شامل ادارات دولتی و خصوصی، بازار، نمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، رستوران‌ها، قهوه‌خانه‌ها، اتوبوس و ... است.

در واقع هر محلی که جهت رفت و آمد اشخاص در ساعاتی از شبانه‌روز دایر و آماده باشد، جزء اماکن عمومی محسوب خواهد شد.

اگر یک بانو در محل کار درگیر مزاحمت آقایان شود، می‌تواند ابتدا به کلانتری مراجعه کند و در آنجا با تشکیل پرونده خواستار رسیدگی به موضوع مورد شکایت باشد.

پرونده مزاحمت در کلانتری پس از تکمیل‌ شدن از سوی مامورین کلانتری به دادسرا تحویل و در مرحله بعد تحقیقات لازم در رابطه با پرونده شکایت در دادسرا انجام می‌شود.

پرونده به شعبه ارسال خواهد شد و در این مرحله نیز قاضی تحقیق وقتی را برای حضور متهم (فرد مزاحم در محل کار) و تحقیق از وی در دادسرا تعیین می‌کند.

در ادامه، قاضی دادسرا متهم و شاهدان را با هم روبه‌رو می‌کند و اظهارات آنها و شاکی را مدنظر قرار می‌دهد.

در صورت اثبات حرف‌های شاهد یا شاهدان دال بر مزاحمت متهم برای زن در محیط کار، شهادت شاهد به صورت مکتوب درج می‌شود و در نهایت پس از به امضا رسیدن صورت‌جلسه از سوی حاضران، قاضی تحقیق جهت جلوگیری از فرار متهم پرونده و در دسترس بودن وی در مراجع قضایی در زمان احضار، قرار قانونی مناسب به میزان مورد نیاز را نسبت به متهم پرونده صادر خواهد کرد.

در نهایت، قاضی دادسرا پرونده را در صورت اثبات ادعای زن مبنی بر ایجاد مزاحمت در محل کار توسط متهم با کمک شاهد و براساس مدارک و مستندات ارائه‌شده با استناد به ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی، فرد مزاحم را مجرم دانسته در نتیجه قرار مجرمیت وی صادر می‌شود.

در صورتی که نماینده مدعی‌العموم با نظر قاضی دادسرا موافق باشد، برای متهم کیفرخواست صادر می‌کند و پرونده برای محاکمه و تعیین مجازات به دادگاه می‌رود.

شما هم تجربیات خود را در این زمینه به اشتراک بگذارید؛ البته در چارچوبی که بتوان اینجا منتشر کرد.

بیشتر بخوانید:

شوخی جنسی چیست ؟

جلوگیری از انحرافات جنسی کودکان