تمکین چیست ؟
تمکین دو بخش دارد. تمکین عام و خاص که مفهوم تمکین خاص اطاعت از نیازهای غریزی مرد از طرف زن و مفهوم تمکین عام فرمان برداری در تمام امور کلی زندگی و زن موظف به پیروی از شوهر است.
همه ما میدانیم تمکین غالبا برای زنان به کار میرود اما آیا این باعث شده که بگوییم عدم تمکین مرد وجود ندارد ؟ به طور کلی معنای تمکین مرد و زن متفاوت است و امروزه بیشتر تمکین زن مطرح است.
به گزارش قانون، تمکین برای زنان رابطه زناشویی است که به نوعی تمکین خاص گفته میشود. در قوانین ما از تمکین مرد به این معنی صحبت نشده بلکه برای مردان تکالیفی از قبیل پرداخت نفقه در نظر گرفته شده است که عدم انجام این تکالیف را می توان به نوعی عدم تمکین دانست در حالی که موارد بسیاری در رابطه با عدم انجام تکالیف زناشویی ازسوی مردان وجود دارد و عرف و جامعه زنان را به سکوت و صبر در این شرایط تشویق میکند.
به هرحال این موضوع مطرح است که اگر زنی تکالیفش را در زندگی انجام ندهد مرد می تواند او را طلاق دهد، آیا زن هم، چنین حقی دارد ؟
نشوز مرد یعنی چی ؟
از مواردی که میان زن و مرد در تکالیف و حقوق تفاوت وجود دارد، و در محور خانواده میباشد، تفاوت آن دو، در مسئله نشوز است. منظور از نشوز سرکشی و طغیان و سرپیچی کردن هر یک از زن و مرد از تکالیف ویژه خود است.
در صورت تحقق نشوز، تکالیف هر یک از زن و شوهر در برابر دیگری براساس آیات قرآن متفاوت است. اگر زن ناشزه باشد، حقی که شوهر در برابر او دارد، با صورت نشوز مرد و نحوه برخورد زن با او فرق دارد.
«نشوز» از ماده «نشز» در اصل به معنای زمین مرتفع و بلند است و در این جا، به معنای بغض و سرکشی زن نسبت به مرد میباشد. گویا زن، خویشتن را از مطیع بودن برای مرد، بالا میکشد و خود را در دسترس او قرار نمیدهد
نشوز سرکشی و نافرمانی زن و مرد از یکدیگر است .هنگامی نشوز مرد رخ می دهد که مرد حقوق واجب زن که حق هم خوابی بوده را ادا نکرده و نفقه ی او را پرداخت نکند ، در این صورت مرد ناشز خوانده می شود .
درباره نشوز مرد در آیه ی ۱۲۸ سوره ی نساء قرآن می فرماید:
« وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَیْهِما أَنْ یُصْلِحا بَیْنَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَیْرٌ وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَ إِنْ تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرا .»
شرایط نشوز مرد با توجه به قرآن
با توجه به تفسیر این آیه می توان گفت که :
- اگر زن ، مرد ناشز را نصیحت کند و حقوق خود را از وی مطالبه نماید و مرد سرباز زند ، در این صورت زن جهت دریافت مطالبات خود می تواند به حالم مراجعه کند تا حاکم مرد را مجبور به ادای حقوق زن وادارد ، اما زن حق دوری از مرد و جدایی از وی را نداشته و حق ندارد که مرد را کتک بزند .
- در مورد مرد ناشز ، قهر در بستر و هم خوابی معنا و فایده ای نخواهد داشت زیرا قهر تنبیه کننده هنگامی موثر است که مرد خواهان توجه همسر خویش باشد در حالی که در نشوز ، مرد فراری است .
- زدن و قهر از خانه و دوری کردن از مرد ناشز نیز موثر نخواهد بود زیرا ، زنان قدرت زدن مردان را ندارند و قهر از خانه نیز مورد پسند مردان ناشز است .
- تنها راه حل موثر در مورد مرد ناشز ، مصالحه ی زن با شوهر است تا با حسن رفتار با یکدیگر با هم توافق کنند و زندگی مشترکشان از بین نرود .
- احسان و گذشت به هنگام نشوز مرد موجب جذب زن و شوهر می شود و در این مصالحه باید زن و شوهر درصدد ظلم بر دیگری اقدام نکند .
- چنانچه زن و شوهر در صورت نشوز مرد نتوانستند با همدیگر مصالحه کنند ، قرآن دستور خاص دیگری نداده است زیرا در صورت ادامه نشوز مرد ، در نهایت با پرداخت حقوق زن حاضر به طلاق او خواهد شد و کسی نمی تواند مرد را مجبور به زندگی با زن کند .
حکم دادگاه در صورت ادامه نشوز مرد
اگر مرد در صورت ادامه ی نشوز حاضر به مصالحه نیز نشود و زن را طلاق ندهد و نفقه را نیز پرداخت نکند ، راهی جز مراجعه به حاکم شرع نخواهد بود و حاکم نیز مرد را مصالحه و طلاق دعوت می کند و اگر مرد همکاری نکند ، حاکم زن را طلاق قضایی می دهد .
راه حل هایی که حاکم شرع ارائه می دهد در قرآن نیامده اما در فقه و با استناد به روایات یا سیره عاقلان بیان می شود ، در واقع تشکیل حکومت و مراجعه به حاکم عادل در دعواها و اختلافات به منظور حکم به دستور عقل است .
زن با گذشت از حقوق خویش ، از ایجاد تشنج و فروپاشی زندگی جلوگیری می کند و مرد نمی تواند زن را به گذشت از حق و حقوق خود مجبور نماید .
مصادیق نشوز مرد
در آخر به مصادیق نشوز مرد اشاره ای می کنیم:
- ندادن نفقه
- عدم رعایت هم قابلی: اگر مردی دو زن داشته باشد و عدالت را به طور مساوی انجام ندهد.
- سوء معاشرت مرد
نشوز مرد و احکام آن
درباره نشوز مرد و نحوه برخورد با آن، در سوره نساء، آیه 128 آمده است: «و ان امرأة خافت من بعلها نشوزاً أو إعراضاً فلا جناح علیهما أن یصلحا بینهما صلحاً و الصلح خیر و أحضرت الأنفس الشح و إن تحسنوا و تتقوا فإن الله کان بما تعملون خبیراً»؛
«و اگر زنی از طغیان و سرکشی یا اعراض شوهر بیم داشته باشد، مانعی ندارد با هم صلح کنند و صلح بهتر است؛ اگر چه مردم ( طبق غریزة حب ذات، در این گونه موارد) بخل میورزند و اگر نیکی کنید و پرهیزگاری پیشه سازید( و به خاطر صلح گذشت نمایید) خداوند به آنچه میدهید آگاه است ( و پاداش شایسته به شما خواهد داد)».
آیه در یک نگاه
این آیه در بیان حکم نشوز مردی است، که پارهای از حقوق زوجیّت را مراعات نمیکند. اگر زن در همسرش علائم سرکشی در انجام وظایف زوجیّت و یا اعراض و رویگردانی از او را مشاهده کرد، میتواند برای حفظ حریم زوجیّت و بقای پیوند زناشویی از در صلح و سازش با شوهر درآید و با گذشت از بخشی از حقوقش به ادامه زندگی کمک کند. در ادامه آیه، برای جلوگیری از سوءاستفاده مردان، آنها را به احسان و تقوا سفارش میکند.
برخلاف حالت نشوز زن، که به مرد اختیار داده شد، تا تنبیه بدنی زن پیش برود، در این جا زن در صورت نشوز شوهر، چنین حقّی ندارد. او میتواند با صلح و مدارا به زندگی ادامه دهد (و یا به حاکم شرع و دادگاه صالح مراجعه کند تا آنان مرد را به انجام وظایفش وادار سازند).
در شأن نزول این آیه آمده است:
«رافع بن خدیج دو همسر داشت که یکی مسن و دیگری جوان بود. ولی بر اثر پارهای اختلافات، همسر مسن خود را را طلاق داد و هنوز مدت عده سپری نشده بود، که به وی گفت: اگر مایلی حاضرم با تو آشتی کنم؛ ولی به آن شرط که اگر همسر دیگرم را بر تو مقدّم داشتم، صبر کنی و اگر نمیپذیری صبر کن تا عده تمام شود و از هم جدا گردیم. زن پیشنهاد اوّل را پذیرفت و با چشم پوشی از برخی حقوق خویش، تن به آشتی داد. این آیه در همین زمینه نازل شد
ناشزه بودن زن
«نشوز در زن بدین صورت است که زن اطاعت شوهر (در ارتباط با تمکین جنسی) خارج شود و همچنین امور نفرتآوری که با کامیابی جنسی از زن منافات دارد را از خود دور نکند. حتی اگر به تمیزی و نظافت خود اهمیت ندهد و با خواست شوهر از آرایش و زینت خویش خودداری کند نیز، نشوز تحقق مییابد و همچنین اگر بدون اجازه شوهر از منزل خارج شود و مانند این امور. ولی در اموری که بر زن اطاعتش از مرد واجب نیست، اگر فرمان نبرد، نشوز تحقق نمییابد.
بنابراین، اگر زن از انجام کارهای منزل و نیازهایی که مربوط به استمتاع مرد نیست سرباز زند، مثل: جارو کردن، خیاطی، پخت غذا و حتی آوردن آب و آمادهسازی بستر خواب، ناشزه نمیباشد».
نشوز از طرف مرد بدین صورت است که:
«مرد در حق زن تعدی و ستم روا دارد و حقوق واجبش را ادا نکند. وقتی که نشوز مرد نمایان شد، بدین گونه که مرد حق هم خوابی و قََسَم را مراعات نکند و نفقه زن را نپردازد؛ زن حق مطالبة این امور را دارد؛ و مرد را موعظه میکند و اگر اثر نکرد، به حاکم مراجعه میکند، تا حاکم، مرد را به ادای حقوق زن وادارد؛ ولی خود زن حق ندارد از مرد دوری گزیند و هجر را انتخاب کند و یا مرد را بزند...».
بیشتر بخوانید:
ناشزه کیست ؟ حکم زن ناشزه چیست ؟
عدم تمکین چیست و چه ضمانت اجرایی دارد ؟
دیدگاه ها