تغییر جنسیت در ایران چه آثار حقوقی دارد ؟

آثار حقوقی تغییر جنسیت در قوانین ایران

برخی بر این عقیده هستیند که اصطلاع درست تر ، عنوان آثار حقوقی تطبیق جنسیت است ، فارق از عنوان ، به ماهیت موضوع می پردازیم.
در حالی که بسیاری از مردم این پدیده را انحراف قلمداد می کنند، بسیاری از پزشکان آن را یک بیماری می دانند که باید درمان شود. برای درمان این بیماری راهکارهای متعددی پیشنهاد شده است که مهمترین آنها، تغییر جنسیت از طریق جراحی است.
تغییر جنسیت یکی از موضوعات مهمی است که نه تنها از دید پزشکی بلکه به لحاظ مباحث حقوقی حایز اهمیت است.

واژه تغییر جنسیت به چه معناست؟

تغییر جنسیت عبارت است از: تبدیل یا تغییر جنسیت یک فرد از مذکر به مونث یا از مونث به مذکر یا از خنثا به مذکر یا از خنثا به مونث یا از مذکر به خنثا و یا از مونث به خنثا.

خنثی به چه معناست؟

خنثی کسی است که هردو آلت تناسلی را دارد و صورتی دیگر هم فرض می شود وآن کسی است که فاقد هردو آلت تناسلی است.

تراجنسی یا ترنس سکچوالی :

به کسانی گفته می شود که به دلیل نارضایتی از جنس خود، خواستار تغییر جنسیت شان هستند؛
زیرا جنسیتی که در روانشان حس می کنند با جنسیت جسم شان متضاد است.
این افراد از زمانی که خود را می شناسند، احساس می کنند به جنس دیگر تعلق دارند و در کالبدی اشتباه به دنیا آمده اند.
در واقع مبتلایان به اختلال هویت جنسی دچار نارضایتی از جنسیت خود هستند، بی آنکه هیچگونه ناسامانی یا مشکلی در جسم آنان مشاهده شود.

دوجنسیتی :

در این اختلال، که با اصطلاح ابهام هویت جنسی شناخته می شود با فردی روبرو هستیم که از بدو تولد آلت تناسلی بینابین دارد.
این افراد هویت جنسی مشخصی ندارد.

مفهوم پزشکی تغییر جنسیت چیست؟

توجیه علمی این حالت در مبحثی تحت عنوان اختلال هویت جنسی یا دگر جنس باوری نهفته است.
هویت جنسی یک حالت روانشناختی است که بازتاب احساس درونی شخص از مرد یا زن بودن خویش است.
هویت جنسی به یک رشته نگرش ها، الگوهای رفتاری و سایر صفاتی که معمولا به مردانگی و زنانگی مربوطند و توسط فرهنگ خاص افراد تعیین می شوند، متکی است.
دگر جنس باور فردی است که عقیده دارد متعلق به جنس مقابل است. به علاوه او احساس بیگانگی نسبت به بدن خود داشته و آرزوی قوی برای زندگی کردن به عنوان فردی از جنس مقابل را دارد و برای تغییر دادن ظاهر بدنی و تناسلی خود به شکل ظاهر بدنی و تناسلی جنس مقابل تلاش می کند.

جواز تغییر جنسیت در فقه

با توجه به این امر که قوانین کشور ما بر مبنای فقه تنظیم شده است و مبانی فقهی در اکثریت مبانی حقوقی تاثیر گذاشته است ، لازم است آثار حقوقی تغییر جنسیت را از بابت فقی بررسی نماییم.
در برخی از آرای دادگاه ها، ظاهرا مشروع بودن تغییر جنسیت مفروض شمرده شده، در حالی که لازم است با توجه به سکوت قانونگذار و نظر مخالف برخی از فقها، به آراء و نظرات فقهی استناد شود تا مشخص شود که مجوز جراحی تغییر جنسیت برچه اساس و مبنایی صادر شده است.

در این زمینه،فقها نظرات متفاوتی ابراز کرده اند:

1- عده ای از فقها، تغییرجنسیت را تنها در افراد خنثی مجاز می دانند. (جواز مشروط)

2- برخی دیگر از فقها شیعه، تغییر جنسیت افراد ترانس سکچوال را جایز میدانند. (جواز مطلق)

3- تعداد کمی از فقهای شیعه به طور کلی تغییرجنسیت این افراد را حرام میدانند. (ممنوعیت مطلق)

با بررسی آراء و نظرات فقهی قابل دفاع ترین موضع در این زمینه، جواز مشروط است.

به عبارت دیگر، با توجه به راهکارهای درمانی موجود، و به عنایت به ادلهای که ارائه شد، تغییر جنسیت باید منوط به اضطرار باشد و تشخیص این امر نیز با قاضی است که باید با جلب نظر کارشناس احراز گردد.

آثار حقوقی تغییر جنسیت بر نکاح چیست؟

در این جا با این پرسش مواجه خواهیم شد که چنانچه یکى از زوجین یا هر دو، تغییر جنسیت دهند، تکلیف نکاح و شرایط و ضوابط آنها چه خواهد شد؟

دو نظریه در این زمینه مطرح است:

1-نظریه انفساخ نکاح:

به نظر برخی مؤلفان حقوقی با تغییر جنسیت یکی از طرفین، عقد نکاح منفسخ میشود یعنی خود به خود بهم میخورد؛ زیرا هم در ابتدا و هم در ادامه، ازدواج باید بین دو غیر هم جنس باشد.
چون در زمان انعقاد نکاح، طرفین به ظاهر جنسیت مخالف هم داشته اند، با توجه به حجیت ظواهر، دلیلی بر بطلان نکاح وجود ندارد و نکاح در مرحله انعقاد، صحیح منعقد شده ولی در خلال مدت نکاح که تغییر جنسیت انجام شده است و دو جنس مخالف، همجنس شده اند، اقتضا و امکان بقای عقد از بین می رود و در نتیجه عقد منفسخ می شود.

2- -نظریه بطلان نکاح:

در صورتی که فقط یکى از زوجین تغییر جنسیت دهد، ازدواج از زمان تغییر جنسیت باطل است.
چون امکان بقاى ازدواج وجود ندارد و ازدواج مرد با مرد یا زن با زن مشروع نیست.
قانون مدنى ایران نیز به لزوم اختلاف جنس در ازدواج اشاره دارد که براى نمونه مى توان به مواد 1035 ،1059 ،1067 ،1122 و 1124 اشاره کرد.
از آنجا که اختلاف جنس را هم هنگام عقد و هم در دوران زناشویى باید شرط صحت نکاح دانست و به عبارت دیگر اختلاف جنس هم در ابتدا و هم در ادامه شرط است، از این رو نکاح با تغییر جنسیت باطل خواهد شد.
البته، این دادگاه است که باید تغییر جنسیت را براساس نظر کارشناس احراز و بطلان نکاح را اعلام کند.

اثر حقوقی تغییر جنسیت زوجین به صورت غیر همزمان:

در این حالت، همانند حالت سابق، ازدواج باطل است چون مجوز شرعى براى ابقاى ازدواج سابق وجود ندارد.
به محض اینکه یکى از زوجین جنس خود را تغییر دهد، مثلاً جنس مرد به زن تبدیل شود، در حالت جدید هر دو همجنس خواهند شد و ازدواج سابق از بین خواهد رفت.
حال اگر زن نیز بعد از مدتى تغییر جنسیت دهد، علقه زوجیت حاصل نمى شود بلکه نیاز به اجراى خطبه عقد است.

تغییر جنسیت زوجین به صورت همزمان:

در این مورد دو احتمال وجود دارد:

1- ازدواج سابق همچنان داراى دوام و بقا مى باشد.

2- ازدواج سابق دوام نداشته و در وضعیت جدید باطل گشته است.

آثار حقوقی تغییر جنسیت بر مهریه:

مهر عبارت از مالی است که به مناسبت عقد نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن می شود.
در این مورد چهار نظریه مطرح است:

1- نظریه عدم استحقاق مهر: در مورد تأثیر تغییر جنسیت بر مهر یک احتمال این است که پرداخت مهریه، چه دخول شده باشد یا نشده باشد، مطلقاً لازم نیست.

2- نظریه استحقاق تمام مهر: به نظر برخی فقیهان پرداخت کل مهریه، چه دخول شده باشد یا نشده باشد، مطلقاً لازم است.

3- نظریه استحقاق تمام مهر در صورت تحقق عمل زناشویی و استحقاق نصف مهر در صورت عدم آن: به نظر برخی در صورت دخول، پرداخت کل مهریه لازم است و الّا نصف مهریه لازم است.

4- عدم استحقاق مهر در صورت تغییر جنسیت زوجه بدون اجازه زوج: در مورد تأثیر تغییر جنسیت بر مهر، احتمال دیگر این است که اگر عمل مزبور از سوى زن و بدون اجازه شوهر باشد، چه دخول شده باشد و چه نشده باشد، مطلقاً چیزی بر شوهر لازم نیست.

“اثر حقوقی تغییر جنسیت بر ارث “

1- ارث بردن فرزندان تغییر جنس داده شده از والدین خود:
در مورد ارث، در صورتی که تغییر جنسیت از سوی فرزندان باشد، میزان ارث براساس جنسیت فعلی می باشد.
اگر یکى از والدین پسر یا دختری که تغییر جنسیت داده است، فوت کند، پسرِ فعلى دو برابر دختر فعلى ارث می برد و همچنین است در سایر طبقات ارث پس اگر دختر به جنس پسر، تغییر جنسیت دهد، دو برابر دختر ارث مىبرد و بالعکس.

2- ارث بردن والدین تغییر جنس داده از فرزند خویش:
دو نظر در این خصوص وجود دارد:
الف) والدین تغییرِ جنس داده، اصلاً از فرزند خود ارث نمى برند و رابطه توارث به طور کامل قطع مى شود.
این احتمال بعید است. چون موانع ارث در فقه و قانون مدنی محدود به چهار مانع است که تغییر جنسیت جزء موارد احصا شده نمی باشد.
ب) والدین از فرزند خود ارث مى برند؛ در این خصوص دو مبنا وجود دارد:
مبناى اول: ارث بردن به لحاظ زمان انعقاد نطفه.
مبناى دوم: ارث بردن به لحاظ خویشاوندى و نزدیکی به میت.
مبنای اول پذیرفته شده است، زیرا ارث بردن والدین به لحاظ حالت بسته شدن نطفه است و عنوان پدر و مادر به کسانی اطلاق می شود که نطفه از آن اوست و این عنوان بعد از تغییر جنسیت نیز تغییر نمی کند.

اثر تغییر جنسیت بر عده:

چنانچه زن تغییر جنسیت دهد، ازدواج سابق باطل مى شود. حال آیا بلافاصله بعد از تغییرجنسیت مىتواند ازدواج نماید یا باید عده نگه دارد؟

در پاسخ به این سؤال دو احتمال مطرح است:
1- احتمال اول این است که تغییر جنسیت همانند مرگ و طلاق است و نیاز به عده دارد، چون غایت و هدف عِده، رعایت حرمت شوهر است.
2- احتمال دوم این است که تغییر جنسیت سبب سقوط عده مى گردد چون حکم عده از احکام مربوط به زنان است و وجود آن براى مردان قابل تصور نیست.
ماده 1150 قانون مدنى که در تعریف عده مقرر می دارد: عده عبارت است از مدتى که تا انقضاى آن زنى که عقد نکاح او منحل شده است نمى تواند شوهر دیگر اختیار کند، با احتمال دوم سازگار است.

حتماً بخوانید:

تشخیص و درمان دو جنسیتی

به چه کسانی افراد دوجنسی میگویند؟ جراحی و درمان تغییر جنسیت چگونه است؟با دلگرم همراه باشید. به فردی دو جنسه میگوئیم که در حالتی میان دو جنس مذکر…

آثار حقوقی تغییر جنسیت بر ولایت و حضانت کودکان

1- -تغییر جنسیت مادر به مرد:

در این حالت مادری که تغییر جنسیت داده است، ولایت بر اولاد صغار پیدا نمىکند.
آن عنوانى که ولایت براى آن ثابت می شود، عنوان پدر است که از او فرزند به وجود آمده است و عنوان پدر بودن و مادر بودن، از عناوین خاص است که با تغییر جنسیت، این عنوان همچنان باقى است؛
زیرا عنوان «پدر» وصف کسی است که نطفه از او بوده و عنوان «مادر» وصف کسی است که وضع حمل کرده است.

2- تغییر جنسیت پدر به زن:

در این حالت دو نظر وجود دارد:
الف) سقوط ولایت: به نظر برخی فقها چنانچه جنس مرد به جنس مخالف تغییر کند، ظاهر آن است که ولایتش بر کودکان ساقط مى شود.
ب) بقا ولایت: نظر دیگر این است در صورتی که مرد به جنس مخالف، تغییر جنسیت دهد، این شخص همچنان نسبت به فرزندانش ولایت دارد.
چون اولاً بر این مرد که به جنس مخالف تبدیل شده، عنوان «پدر» همچنان صادق است و فرزند او مى تواند بگوید که این شخص پدر من است که اکنون به جنس مخالف تبدیل شده است. به عبارت دیگر، عنوان اُبوت یا پدرى بر فردى صادق است که فرزند از اسپرم او ایجاد شده است.

بنابراین اگر تغییر جنسیت اثری سوء نسبت به کودک نداشته باشد و به او آسیبی وارد نکند، دلیلی بر سقوط این حقوق وجود ندارد، ولی اگر به کودک صدمه وارد کند، می توان به استناد فلسفه وجودی آن، حکم به سقوط حق حضانت یا ولایت دارنده حق کرد؛ همانگونه که در ماده 1184 ق.م نیز سلب حق ولایت ولی یا عزل وی پیش بینی شده است.

اثر تغییر جنسیت بر حق ازدواج:

حق ازدواج از حقوق اساسی هر شخصی محسوب می شود و اهمیت آن در سلامت روحی و جسمی انسان غیرقابل انکار است.بنابراین شخص بعد از تغییر جنسیت نیز می تواند از تمامی حقوق مترتب بر جنسیت جدید خود که یکی از آنها حق ازدواج می باشد، بهره مند شود و با لحاظ رعایت محرمات با جنسیت مخالف خود ازدواج کند.

اثر حقوقی تغییر جنسیت بر دیه:

میزان دیه شخص بر مبنای جنسیت جدید محاسبه می شود، زیرا عرفا شخص به جنسیتی ملحق است که در زمان مطالبه دیه با تایید متخصصین، خود را به آن ملحق کرده است.
پبنابراین ملاک دریافت دیه، جنسیت زمان مطالبه خواهان دیه است و اگر از زمان وقوع حادثه تا زمان مطالبه دیه با رعایت تمام استانداردهای پزشکی و تایید متخصصین تغییر جنسیت دهد، دیه او بر مبنای جنسیت زمان مطالبه محاسبه می شود.
اگر مصدوم فوت کرده و وراث او خواهان دیه است، دیه بر مبنای جنسیت زمان فوت محاسبه می گردد.

مراحل حقوقی تغییر جنسیت

1-تشخیص و اطمینان از وجود تضاد بین جسم و روان به کمک حداقل دو روانپزشک با تشکیل پرونده مشاوره ابتدایی.

2-مراجعه به دادگاه خانواده و طرح دادخواست تغییر جنسیت.

3-ارجاع دادگاه به پزشکی قانونی برای تأثیر اختلال جنسی توسط پزشکان و راونپزشکان معتمد پزشکی قانونی.

4-صدور حکم دادگاه و مراجعه به مراکز درمانی مانند بیمارستان حضرت زهرا که از سوی وزارت بهداشت برای انجام عمل های تغییر جنسیت معرفی شده اند.
روش دیگر این است که می توان با طرح مستقیم درخواست در دادگاه بر سرعت عمل این خواسته افزود.
قابل ذکر است که برای انجام عمل تغییر جنسیت، وام بلاعوض از سوی سازمان بهزیستی به افراد پرداخت می شود. این هزینه به طور معمول برای جلسات مشاوره، لیزر پوست و بالاخره هزینه جراحی به افراد متقاضی پرداخت می شود.

دادگاه صالح برای تغییر جنسیت کجاست ؟

مطابق با بند 18 ماده 4 قانون حمایت خانواده، دادگاه صالح برای طرح درخواست تغییر جنسیت دادگاه خانواده است.
حکم دادگاه شامل دستور به اداره ثبت احوال برای اصلاح مدارک شناسایی فرد متقاضی نیز هست.