دلگرم
امروز: جمعه, ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ قمری و ۲۹ مارس ۲۰۲۴ میلادی
نسب (رابطه خویشاوندی) چیست ؟ دعوی نفی نسب چگونه است ؟
8
زمان مطالعه: 15 دقیقه
نسب علاقه ای است بین دو نفر که به سبب تولد یکی از آنها از دیگری یا تولدشان از شخص ثالثی حادث میشود. نسب مترادف با «قرابت نسبی» است و به طور کلی منتهی شدن دو نفر به منشأ واحد را شامل میشود.

نسب چیست ؟

نسب در لغت به معنی قرابت، خویشی و خویشاوندی و نژاد است.در اصطلاح حقوقی عبارت است از رابطه خویشاوندی بین دو نفر که یکی از نسل دیگری یا هر دو از نسل شخص ثالثی باشند.

نسب، مترادف با قرابت نسبی است و رابطه طبیعی و خونی بین کلیه خویشاوندان نسبی خط مستقیم یا خط اطراف را در برمی‌گیرد،این نسب به معنی عام است.

اما نسب به معنای خاص عبارت است از رابطه پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی و رابطه طبیعی و خونی میان دو نفر که یکی به طور مستقیم(بدون واسطه) از صلب یا بطن دیگری به دنیا آمده است.

انواع نسب

نسب ممکن است ناشی از نکاح یا بدون نکاح باشد. نسب ناشی از نکاح نوع معمولی نسب است که تحت عنوان نسب مشروع مورد بحث قرار می گیرد.

نسب بدون نکاح گاهی ناشی از رابطه جنسی ناشی از شبهه ( اشتباه ) است. ممکن است هیچ گونه رابطه جنسی متعارف بین زن و مرد وجود نداشته و در نتیجه تلقیح مصنوعی فرزندی پدید آمده باشد.این گونه رابطه خویشاوندی را می توان نسب ناشی از تلقیح مصنوعی نامید.

سرانجام ممکن است از رابطه نامشروع زن و مرد فرزندی به دنیا آمده باشد.

بنابراین احکام نسب در چهار مبحث به شرح زیر بررسی خواهد شد .

  1. نسب مشروع
  2. نسب ناشی از شبهه
  3. نسب ناشی از تلقیح مصنوعی
  4. نسب ناشی از زنا

1- نسب مشروع

نسب مشروع که آن را نسب قانونی نیز می گویند نسب ناشی از نکاح است. در حقوق ایران نسب هنگامی مشروع و قانونی است که در زمان انعقاد نطفه طفل ، رابطه نکاح بین پدر و مادر او وجود داشته باشد .

نسب مشروع نوع متعارف و کامل نسب است که در همه کشورها به رسمیت شناخته شده و دارای پاره ای آثار حقوقی مانند ولایت و نفقه و ارث است .

هرگاه نسب مشروع طفلی مورد اختلاف باشد ، برای اثبات آن سه موضوع باید ثابت شود : رابطه زوجیت ، نسب مادری ، نسب پدری .

صلاحیت دادگاه و آیین دادرسی ، مربوط به اختلاف نسب بر عهده دادگاه خانواده است .

2- نسب ناشی از شبهه

شبهه به معنی اشتباه است و اشتباه تصور نادرستی است که ممکن است انسان از چیزی داشته باشد. هرگاه مردی با زنی نزدیکی کند ، به تصور اینکه بین آنان رابطه زوجیت وجود دارد ، حال آنکه چنین رابطه ای در واقع وجود نداشته باشد ، این عمل را نزدیکی به شبهه یا وطی به شبهه گویند و اگر فرزندی از آن به دنیا آید او را ولد شبهه و نسب او را نسب ناشی از شبهه نامند .

اقسام شبهه به دو صورت است

شبهه یا حکمی و یا موضوعی است :

  1. شبهه حکمی: شبهه حکمی عبارت از اشتباه در قانون است : هرگاه کسی بر اثر جهل به قانون با شخصی که همسر قانونی او نیست نزدیکی کند، به تصور اینکه رابطه زوجیت بین آنان وجود دارد، این اشتباه شبهه حکمی نامیده می شود. مثلا مردی با زنی که در عده است ازدواج می کند، به گمان اینکه ازدواج با چنین زنی قانونا بلامانع است ، یا شخصی با رضایت دیگری با او نزدیکی می نماید به تصور اینکه همین تراضی عملی کافی برای تحقق ازدواج است
  2. شبهه موضوعی: شبهه موضوعی اشتباه در موضوع حکم است ، نه در خود حکم ؛ به تعبیر دیگر، اگر شخصی در فعلی که انجام داده اشتباه کرده و تصوری برخلاف واقع از آن داشته باشد ، دچار شبهه موضوعی شده است . مثلا مرد می داند که ازدواج با زنی که در عده دیگری است ممنوع است ، لیکن با زنی که در عده است ازدواج می کند ، به تصور اینکه عده او سپری شده است .

3- نسب ناشی از تلقیح مصنوعی

تلقیح در لغت به معنی باردار کردن و لقاح به معنی باردار شدن است و تلقیح مصنوعی در اصطلاح حقوقی عبارت است از این است که زن را با وسایل مصنوعی و بدون اینکه نزدیکی صورت گیرد آبستن کنند و به تعبیر دیگر اسپرماتوزئید را با وسایل پزشکی وارد رحم زن کرده از این راه او را بار دار نمایند.

تلقیح مصنوعی نخست برای اصلاح نژاد یا تکثیر نسل حیوانات مورد استفاده قرار گرفت و اولین آزمایش در این زمینه به وسیله یک دانشمند آلمانی به نام lud wig Jacobi به سال 1765 روی ماهی ها انجام شد. سپس تلقیح مصنوعی برای تولید مثل انسان نیز آزمایش شد و بتدریج در پاره ای از کشور ها مانند آمریکا معمول گردید.

4- نسب ناشی از زنا ( نسب نامشروع )

هرگاه در نتیجه رابطه نامشروع زن و مرد، طفلی به دنیا آید نسب او ناشی از زنا و به تعبیر دیگر نامشروع است و طفل را ولدزنا، فرزند طبیعی و فرزند نامشروع گویند. در حقوق ایران نسب نامشروع به رسمیت شناخته نشده و طفل ناشی از رابطه آزاد زن و مرد به زناکار ملحق نمی شود .طفلی که از یک رابطه نامشروع متولد شود، نسب او غیر قانونی است.

در این حالت هر چند نسب طفل نسبت به پدر غیر قانونی است ولی در صورت اثبات این موضوع که طفل، حاصل رابطه غیر مشروع زن و مرد معین و مشخص است، مرد ( به عنوان پدر عرفی طفل) موظف است نفقه فرزند نامشروع را بپردازد و برای او شناسنامه بگیرد.

ارث طفل ناشی از زنا به چه صورت است ؟

در مورد ارث قانونگذار وضع حقوقی اطفال نامشروع را به صراحت روشن کرده در نهایت بین نسب مشروع و نامشروع فرق گذاشته و توراث بین طفل نامشروع و پدر و مادر طبیعی او و اقوام آن را منع کرده است.

ماده884 قانون مدنی :«ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنها ارث نمی برد؛ لیکن اگر حرمت رابطه که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری بواسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می برد و بالعکس.»

نسب و دعوی نفی نسب

دعوای نفی نسب چیست ؟

دعوای دیگر در ارتباط با نسب، دعوای نفی نسب است، به این صورت که کسی که ظاهراً با دیگری قرابت نسبی دارد، منکر وجود رابطه نسبی می‌گردد و نفی نسب ممکن است از طرف پدر طفل صورت گیرد یا از طرف اشخاص دیگر که صورت اول را «نفی ولد» نیز می‌نامند که معمولا از طریق اثبات خلاف اماره فراش تحقق می یابد.

قرابتی که مورد انکار واقع میشود ممکن است قرابت در خط مستقیم یا قرابت در خط اطراف باشد. همانطور که قرابت پدر فرزندی یا مادر فرزندی را میتوان نفی کرد، نسب برادری یا خواهری و غیر آن را نیز میتوان منکر شد.

نفی کننده نسب گاهی خواهان و گاهی خوانده دعوی است.

دعوای نفی ولد چیست ؟

دعوای نفی ولد به دعوایی گفته می شود که از سوی شوهر طرح می شود و تنها شوهر می تواند این دعوی را طرح کند با این ادعا که فرزندی که در حال حاضر وجود دارد از رابطه او با همسرش ایجاد نشده و متعلق به او نمی باشد.

بنابراین طرح این دعوی از جانب اشخاص دیگر مثل جد پدر وی امکان پذیر نمی باشد. البته دعوای نفی ولد پس از طرح و پس از فوت شخصی که ادعای نفی ولد کرده، به طرفیت وراث او جریان می یابد. آنچه مسلم به نظر می رسد این است که هرگاه شوهر صریحا یا ضمنا اقرار به ابوت خود نموده باشد دعوی نفی ولد از او مسموع نخواهد بود.

مدت دعوای نفی ولد

دعوی نفی ولد باید در مدتی که که عادتا پس از تاریخ اطلاع یافتن شوهر از تولد طفل برای امکان اقامه دعوی کافی می باشد اقامه گردد و در هر حال دعوی مزبور پس از انقضاء دو ماه از تاریخ اطلاع یافتن شوهر از تولد طفل مسموع نخواهد بود.

البته در موردی که شوهر مطلع از تاریخ حقیقی تولد طفل نبوده و تاریخ تولد را بر او مشتبه نموده باشند به نوعی که موجب الحاق طفل به او باشد و بعدها شوهر از تاریخ حقیقی تولد طفل مطلع شود مدت مرور زمان دعوی نفی، دو ماه از تاریخ کشف خدعه خواهد بود.

دعوای نفی ولد به طرفیت فرزندی که از طرف پدر خود ( به ظاهر ) و مادر این فرزند که که از جانب شوهر نفی شده است اقامه می گردد.

دعوی نفی ولد مصادیقی به شرح زیر دارد

  1. دعوایی که در آن نسب طفل مورد اختلاف است و خلاف اماره فراش مطرح می گردد هر چند تمام شرایط رابطه زوجیت وجود داشته باشد.
  2. دعوایی که طی آن شرایط تحقق اماره فراش مورد تردید قرار می گیرد مثل اینکه ادعای عدم زوجیت از جانب زوج مطرح شود یا ادعایی مبنی بر اینکه طفل در زمان زوجیت آنها متولد نشده است.
  3. دعوایی که درآن هویت طفل و نسب مادری او مورد تردید قرار می گیرد مانند ادعای عوض شدن طفل در بیمارستان.

اثبات نسب

ارکان دعوای اثبات نسب

زمانی که نسب مشروع و قانونی طفل مورد اختلاف طرفین باشد، دعوای اثبات نسب مطرح می‌گردد.

ارکان آن عبارتند از:

  1. وجود یک رابطه نسبی
  2. مشروع بودن رابطه نسبی
  3. وجود ادله اثباتی برای دعوای نسب

1- وجود یک رابطه نسبی (اثبات رابطه زوجیت)

جهت اثبات نسب مشروع ابتدا باید رابطه زوجیت میان پدر و مادر ادعایی، پیوند زناشویی اثبات گردد؛ زیرا در حقوق ایران به تبعیت از حقوق اسلام، وجود رابطه زوجیت هنگام انعقاد نطفه شرط «نسب مشروع» تلقی می‌گردد.

همچنین باید شخص اثبات نماید که رابطه نسبی میان او و پدر و مادر ادعایی وجود دارد.

در اثبات نسب مادری باید ثابت شود که :

  1. زنی که به‌عنوان مادر طفل معرفی شده، فرزندی به دنیا آورده؛
  2. این فرزند همان طفل است که اثبات نسب او مورد نظر است. در مورد نسب مادر، اثبات رابطه نسبی آسان‌تر صورت می‌گیرد؛ زیرا تولد فرزند از مادر امری خارجی و مشهود است؛ اما در مورد نسب پدر، مسئله قدری مشکل می‌گردد؛ زیرا انتساب فرزند به پدر امری مشهود نیست و راه رایج اثبات رابطه نسبی با پدر اماره فراش است و امروزه با پیشرفت علوم ژنتیک، اثبات نسب پدر قدری آسان‌تر شده است.

اثبات نسب پدری

اثبات نسب پدری دشوار تر از اثبات نسب مادری است زیرا ولادت بچه از مادر امری خارجی و مشهود است لیکن تکون طفل از نطفه مردی معین(شوهر زن) امری مخفی است که بدون آگاهی اشخاص صورت میگیرد.

2- مشروع بودن رابطه نسبی

دومین رکن این دعوا برای پذیرش دعوای اثبات نسب، «مشروع بودن رابطه نزدیکی» از سوی خواهان دعوا است. به عبارت دیگر باید خواهان با ادله و مدارک محکمه پسند اثبات کند که رابطه ای که منتج به تولد وی شده است، یک رابطه شرعی و قانونی بوده است. بنابراین اگر این رابطه مشروعیت نداشته باشد، اثبات نسب مواجه با ایراد خواهد بود.

همانطور که ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی بیان می دارد: «طفل متولد از زنا به زانی ملحق نمی شود.» البته نزدیکی به شبهه و اشتباه باشد،

باید مطابق ماده۱۱۶۶ قانون مدنی که مقرر می دارد: «هرگاه به واسطه وجود مانعی نکاح بین ابوین باطل باشد، نسبت طفل به هریک از ابوین که جاهل بر وجود مانع بوده مشروع و نسبت به دیگری نامشروع خواهد بود. در صورت جهل هردو، نسب طفل نسبت به هردو مشروع است.» دعوای اثبات نسب را پذیرفت.

همچنین یکی از نویسندگان در مورد رابطه نسبی نوشته‌اند: «بر اساس تعریفِ نسب در موازین عرفی اعم از عرف عام و خاص، دانش پزشکی و اعتقادات مذهبی تردیدی در این نیست که «صاحب اسپرم» پدر بچه‌ای است که از نطفه حاصل از امتزاج اسپرم وی با یک سلول ماده (تخمک) به وجود آمده است؛ به عبارت دیگر، منشأ پیدایش و مادۀ سازندۀ جنین از ناحیه پدر، اسپرم موجود در منی مرد است و عرف هم بر این اساس، برای بیان این امر واقعی و تکوینی عنوانی به نام نسب انتزاع می‌کند؛ در واقع انتساب به پدر مبتنی بر خلقت کودک از نطفه اوست و مردِ صاحب اسپرم، پدر طفل محسوب می‌شود.

آنچه از فتاوی فقهاء در دست است نیز نشان‌دهنده آن است که بچه‌ای که از زن متولد می‌شود، از لحاظ نسب پدری ملحق به مردی است که جنین از ترکیب‌‌‌‌ِ اسپرم او با تخمک زن پدید آمده است؛ یعنی اگر صاحب اسپرم معلوم باشد، او پدر بچه محسوب است. حال اگر اسپرم وی به صورت مشروع در رحم زن قرار گرفته باشد (با عقد نکاح صحیح یا به صورت شبهه) قانون از هر حیث این نسب را به رسمیت می‌شناسد.

اگر استقرار اسپرم در رحم زن به صورت غیر مشروع باشد، هرچند قانون به آن رسمیت نمی‌دهد؛ ولی صاحب اسپرم به طور طبیعی پدر محسوب شده و بعضی از آثار نسب چون حرمت نکاح نیز در پی می‌آید و به هر حال بچه منتسب به مرد دیگری نمی‌شود.

3- وجود ادله اثباتی برای دعوای نسب

ادله اثباتی در مورد دعوای اثبات نسب عبارتند از :

  1. اماره فراش
  2. شهادت
  3. امارات قضائی
  4. آزمایش ژنتیک

همان‌گونه که ذکر شد، اولین راه اثبات نسب یک طفل، تمسک به اماره فراش می باشد.

اماره فراش چیست ؟

فراش (به کسر فاء) در لغت به معنی بستر و هرچه بگسترانند آمده است و در اصطلاح کنایه از شوهر است.

اماره فراش یا ابوت، در اصطلاح حقوقی عبارتست از: « اینکه طفلی که از زن شوهرداری به دنیا آمده باشد، فرزند شوهر تلقی می‌شود و ملحق به اوست

اصطلاح اماره فراش از حدیث نبوی «الولد للفراش و للعاهر الحجر» گرفته شده است. در حقوق ایران قاعده یا اماره فراش مبتنی بر دو ماده ۱۱۵۸ و ۱۱۵۹ قانون مدنی است و ماده ۱۳۲۲ قانون مدنی نیز صریحاً آن را جزء امارات قانونی آورده است.

قانون مدنی ایران برای اجرای اماره فراش دو مورد را در نظر گرفته و برای هر یک شرایط و احکامی به پیروی از حقوق امامیه مقرر داشته است :

  1. موردی که طفل در زمان زوجیت متولد شده است.
  2. موردی که طفل بعد از انحلال نکاح به دنیا آمده است.

نسب و دعوی نفی نسب

اجرای اماره فراش در مورد طفل متولد در زمان زوجیت

ماده 1158 قانون مدنی: «طفل متولد در زمان زوجیت‌، ملحق به شوهر است ‌مشروط بر این که از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.»

طفلی که در فاصله بین شش تا ده ماه از تاریخ وقوع نزدیکی بین زن و شوهر به دنیا می آید ، محصول آن نزدیکی است. چنین طفلی منسوب به شوهر است، زیرا فرض می شود که زن وفادار به شوهر است و با مرد دیگر رابطه جنسی ندارد. وقوع نزدیکی بین زن و شوهر در زمان نکاج نیز مفروض است ولی خلاف آن را می توان اثبات کرد. پس، اگر شوهر ثابت کند که با زن نزدیکی نکرده یا به سبب مسافرت و بیماری امکان آن را نداشته است و هم چنین هرگاه معلوم شود که فاصله آخرین نزدیکی تا تاریخ تولد طفل بیش از ده ماه است، اماره فراش از اثر می افتد.

طفل ناشی از تلقیح مصنوعی نطفه شوهر به زن نیز ملحق به شوهر است و وقوع نزدیکی راه متعارف آبستنی مشروع است نه تنها راه آن. ولی، طفل ناشی از تلقیح نطفه بیگانه به زن ملحق به پدر نیست. اماره فراش در صورتی اعتبار دارد که ناشی از نزدیکی بعد از نکاح باشد.

اجرای اماره فراش در مورد طفل متولد از انحلال نکاح

ماده 1159 قانون مدنی: «هر طفلی که بعد از انحلال نکاح متولد شود ملحق به شوهر است مشروط بر اینکه مادر هنوز شوهر نکرده و از تاریخ انحلال نکاح تا‌ روز ولادت طفل بیش از ده ماه نه گذشته باشد مگر آنکه ثابت شود که از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت کمتر از ۶ ماه و یا بیش از ده ماه گذشته باشد.مگر آنکه ثابت شود که از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت کمتر از 6 ماه و یا بیش از 10 ماه گذشته باشد.»

دلایل دیگر اثبات نسب

  1. شهادت شهود یا امارات قضائی
  2. آزمایش خون
  3. عوامل ارثی و زیست شناسی(تن پیمایی)

تعارض نسب با اماره فراش

اولین رکن دعوای نفی نسب یا نفی ولد از طرف پدر، اثبات تعارض تولد فرزند با اماره فراش می باشد یا این که با ادله و اسناد و مدارک دیگری ثابت نماید که هرچند طبق اماره فراش، فرزند ملحق به وی می باشد، لکن براساس سایر ادله و مدارک از جمله شهادت شهود، آزمایش و غیره اماره فراش درست نیست.

با توجه به این که در تعارض ادله با اماره، ادله حاکم خواهد بود می تواند تقاضای نفی ولد را از محاکم قضایی صالح بخواهد چرا که اماره یک فرض متداول و غالب بوده و اثبات خلاف آن امکان پذیر است.

بیشتر بخوانید:

قتل در فراش (قتل همسر هنگام زنا) چیست ؟چه مجازاتی دارد ؟

قاعده فراش در قوانین فقهی چیست؟



این مطلب چقدر مفید بود ؟
4.8 از 5 (8 رای)  

دیدگاه ها

اولین نفر برای ثبت دیدگاه باشید !


hits